Hoe herken je een (zware) narcist?

Dokters en klinisch psychologen kunnen een narcistische persoonlijkheidsstoornis vermoeden wanneer iemand gedurende langere tijd voortdurend bewondering zoekt, zichzelf als uitzonderlijk belangrijk beschouwt en weinig of geen empathie heeft. 

Over het algemeen zullen ze de diagnose van NPS pas overwegen als ze minstens vijf van deze kenmerken vaststellen: 

• De persoon in kwestie vindt zichzelf uitzonderlijk en wil ook door anderen als superieur worden aanzien, zelfs als dit niet in proportie staat tot zijn verwezenlijkingen. 
• Hij of zij is vaak geobsedeerd door dromen van onmetelijk succes, macht, schoonheid of perfecte liefde. 
• Hij of zij gelooft dat ze uniek zijn en enkel kan worden begrepen door zeer belangrijke mensen of instanties. 
• Hij of zij moet constant bewonderd worden om zich goed te voelen. 
• Hij of zij verwacht een speciale behandeling, met soms onredelijke verwachtingen tegenover anderen. 
• Hij of zij gebruikt anderen om de eigen doelen te bereiken, zonder zich te bekommeren over hun noden. 
• Hij of zij heeft een gebrek aan empathie, en kunnen zichzelf dus moeilijk verplaatsen in andere mensen of hen begrijpen. 
• Hij of zij is jaloers op anderen of denkt dat anderen jaloers zijn op hen. 
• Hij of zij gedraagt zich erg arrogant of hooghartig. 

Dit gedrag kan relaties en het dagelijkse leven verstoren.  

Uiteraard is het stellen van een diagnose meer dan alleen het afvinken van een lijst met symptomen. Achter schijnbaar narcistisch gedrag kan immers een heel andere verklaring schuilen. Daarom voeren psychologen en psychiaters altijd een uitgebreid gesprek vooraleer ze hun diagnose stellen. 

Het is ook belangrijk om te weten dat mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis ook vaak last hebben van andere gezondheidsproblemen zoals stemmingsstoornissen (bv. depressie), angststoornissen of problemen met alcohol of andere middelen. Dat maakt hun situatie er niet makkelijker op.

Hoe weet je of je een psychische stoornis hebt?

Willen narcisten anderen kwetsen?  

Op sociale media hebben narcisten het imago een "slechterik" te zijn die anderen met de grond gelijk wil maken. Maar in werkelijkheid zijn niet alle mensen met een hoge graad van narcisme manipulatief of kwaadaardig. 

Er is echter wel een subgroep die dat wel is. Sommige narcisten vertonen ook trekken van psychopathie en machiavellisme, drie trekken die in de psychologie ook wel de duistere drie of de duistere driehoek (dark triad) worden genoemd. 

Zulke personen zijn bereid om te liegen en te bedriegen om hun doeleinden te bereiken. Het zijn ook deze mensen die zich schuldig maken aan gaslighting, een manipulatietechniek die veel aandacht krijgt op sociale media waarbij iemand de werkelijkheid verdraait, bewezen feiten ontkent of zelfs het tegenovergestelde beweert, tot op het punt dat hun slachtoffer twijfelt aan de eigen herinneringen of gezond verstand. Zulke mensen kunnen toxisch zijn en je blijft er dus maar beter bij uit de buurt. 

Onthou echter wel dat niet iedereen met een hoog niveau van narcisme op deze manier in elkaar zit. De meeste narcisten proberen niet actief schade te berokkenen of te kwetsen. Hoewel ze jaloers kunnen zijn, anderen kunnen kleineren of kunnen profiteren van anderen, doen ze dat volgens sommige psychologen meer om zichzelf te beschermen dan uit boosaardigheid. 

Welke verschillende vormen van narcisme zijn er?  

Er bestaan verschillende vormen van narcisme. Wetenschappers maken vaak een onderscheid tussen openlijk of grandioos narcisme en verborgen of kwetsbaar narcisme, maar er bestaan ook andere types, zoals kwaadaardig narcisme en altruïstisch narcisme. 

1. Openlijk of grandioos narcisme 

Openlijk narcisme is over het algemeen meer zichtbaar dan kwetsbaar narcisme. Dit type narcist is vaak erg extravert, aangezien ze teren op aandacht en sociale contacten. Ze hebben graag dat alle ogen op hen zijn gericht en tonen zich vaak arrogant en pretentieus. 

Hun sociale relaties steunen vooral op een constante behoefte aan bewondering en bevestiging, met als doel erkend te worden als superieur. Ze voelen zich het best in situaties waarin ze kunnen schitteren en in het midden van de belangstelling staan.

In zo'n context voelen ze zich zeer zelfzeker, en hun zelfvertrouwen kan charmant of comfortabel overkomen, maar soms ook agressief. 

Openlijke narcisten proberen een imago van macht en succes in stand te houden. Hun extraverte gedrag, het spelen van een leiderschapsrol, nieuwe sociale contacten leggen of opwinding opzoeken: het maakt allemaal deel uit van hun nood om de eigen superioriteit te bevestigen. 

2. Verborgen of kwetsbaar narcisme 

Mensen met kwetsbaar narcisme zijn vaak nogal introvert. In sociale situaties stellen ze zich eerder defensief en angstig op. 

Ze zijn gevoeliger voor emotionele instabiliteit en kunnen moeilijk negatieve emoties beheersen. Ze voelen zich vaak ontoereikend en onzeker, en worden vaak overmand door angst, verdriet of jaloezie. 

Kwetsbaar narcisme is discreter en speelt zich eerder innerlijk af. Dit type narcist kunnen gevoelig, onzeker of fragiel overkomen, terwijl ze toch fel bezig zijn met hun eigenbelang en hun rechten. Daarom spreekt men vaak over "verborgen" narcisme. 

Een persoon kan kenmerken van zowel grandioos als kwetsbaar narcisme vertonen. Deze trekken kunnen zich anders voordoen afhankelijk van de situatie of de emotionele staat van de persoon. 

3. Andere vormen van narcisme  

Je hebt misschien wel eens gehoord van "kwaadaardig narcisme". Sommige psychotherapeuten gebruiken deze term om mensen te beschrijven met extreme narcistische eigenschappen in combinatie met sadistische neigingen. Zulke narcisten willen macht en controle hebben over anderen, en scheppen er plezier in om andere mensen en wezens schade toe te brengen. 

Een andere term die wel eens opduikt is "altruïstisch narcisme" (communal narcissism). Dit type narcisten beschouwen zichzelf als extreem welwillend, vrijgevig en moreel superieur.

Hun acties zijn echter egoïstisch en ingegeven door een behoefte aan bewondering, en ze gebruiken hun altruïsme om bevestiging te krijgen. Dit zijn de mensen die met grote trots uitwijden over hoeveel geld en tijd ze besteden aan goede doelen. Dit type narcisme verschilt van echt altruïsme, aangezien het wordt ingegeven door het verlangen naar status, niet door oprechte bezorgdheid.  

Kan een narcist een laag zelfbeeld hebben? 

Ook al is deze theorie niet wetenschappelijk bewezen, toch geloven sommige psychotherapeuten dat er achter de façade van grootsheid en zelfvertrouwen van sommige narcisten eigenlijk een gevoel van minderwaardigheid schuilt. Volgens hen compenseert en beschermt narcisme dan tegen een middelmatig of laag zelfbeeld.

Zulke mensen stellen vaak hoge eisen en onhaalbare doelen voor zichzelf, terwijl ze zich voortdurend ontoereikend voelen. Bepaalde narcisten zouden zich echter niet bewust van deze onderliggende onzekerheid, aangezien ze zich volledig zouden identificeren met hun masker van arrogantie. 

Contact met een narcist? Zo pak je het aan