Zijn sociale media slecht voor ons?

© Philipp Masur

Tobias Dienlin is assistent-professor Interactieve Communicatie aan de Universiteit van Wenen.
Hij bestudeert het effect van sociale media op onze privacy en onze mentale gezondheid.

Gemiddeld spenderen wij Belgen (tussen 16 en 64 jaar) dagelijks 1 uur en 45 minuten op sociale media zoals Facebook, YouTube, WhatsApp, Instagram en Messenger. Op weekbasis is dat meer dan een volle werkdag. Ook kinderen jonger dan 16 jaar vinden vlot hun weg naar sociale media. Ongeveer vier op de tien Belgische tieners is de hele dag door online om te babbelen met vrienden. Maar is dat ook slecht voor ons? Tobias Dienlin, assistent-professor aan de Universiteit van Wenen, onderzoekt welk effect sociale media hebben op de mentale gezondheid.

Is er een verband tussen ons mentaal welzijn en hoeveel tijd we spenderen op sociale media?

Dienlin: "De meeste goede studies tonen slechts een zwak, bijna verwaarloosbaar effect. Soms is dat effect zwak positief, soms zwak negatief. Zelfs bij meta-analyses, waarbij men honderden onderzoeken combineert, worden er maar erg kleine effecten gevonden. Als we zo’n meta-analyse enkel op goed onderbouwde studies uitvoeren, wordt het effect zelfs nog kleiner."

Klopt het dat het belangrijker is hoe je sociale media gebruikt, dan hoeveel je ze gebruikt?

Dienlin: "Ja, ik geloof van wel. Onder mediapsychologen zeggen we wel eens: de ene schermtijd is de andere niet. Of je je smartphone gebruikt om kwaliteitsnieuws te lezen of om complottheorieën te delen, dat zijn heel verschillende toepassingen.

Het maakt ook verschil of je content ziet van vrienden of familie, of dat je alleen bekendheden of kennissen volgt. Het is heel anders om foto’s te delen met je grootmoeder dan om gephotoshopte foto’s te liken van topmodellen.

De inhoud van sociale media is dus de belangrijkste factor. Kortom, het is beter om sociale media te gebruiken om in contact te blijven met vrienden of familie, dan om hersenloos te scrollen."

Veel ouders hebben schrik dat sociale media “verslavend” zijn. Bestaat daar bewijs voor?

Dienlin: "Nee, een diagnose als “socialemediaverslaving” bestaat niet. Om van verslaving te kunnen spreken, zijn er twee zaken nodig: overmatig gebruik van iets, en ernstig disfunctioneren als gevolg daarvan. Dat je iets heel vaak doet, betekent nog niet dat je verslaafd bent, of het nu over werk, boeken, sport of sociale media gaat.

Een gewoonte is pas problematisch als die je normale functioneren verhindert, bijvoorbeeld wanneer we onze verplichtingen verwaarlozen (job, opleiding, vrienden, familie). De meeste zware socialemediagebruikers functioneren nog prima.

Bij slechts een minderheid, zo’n 1 tot 5 %, loopt het mis. Het is dus veel minder courant dan je zou denken. Dus ja, sociale media zijn erg verleidelijk, en ik denk dat we allemaal de kracht moeten kweken om ze te leren weerstaan."

Hoe kunnen we verstandig omgaan met sociale media?

Dienlin: "Sociale media zijn van zichzelf niet slecht. Ze worden pas problematisch wanneer we ze te veel gebruiken, en dat kunnen we van de meeste dingen zeggen. Eten is bijvoorbeeld ook goed, we kunnen immers niet zonder. Maar er bestaat ook een punt waarop te veel eten slecht wordt. Daarom gaan we eten nog niet verbieden, dat zou absurd zijn. We moeten daarentegen wel verstandig leren omgaan met eten. Kortom, ken je limiet.

Het is net hetzelfde met sociale media. Die worden ook pas slecht als we ze onverantwoord gebruiken. We moeten ze dan ook niet zomaar verbieden, maar wel met mate consumeren. In heel wat situaties leg je je telefoon beter aan de kant, of moeten we even stil staan bij welke inhouden we te zien krijgen op sociale media.

Het kan nooit kwaad om kritisch na te denken over hoeveel we sociale media gebruiken, en op welke manier. Zo zet ik zelf mijn meldingen uit wanneer ik werk, of als ik tijd spendeer met vrienden.