Laat je niet misleiden door greenwashing

Greenwashing moffelt voortdurende schade weg

Bedrijven die aan greenwashing doen, zetten hun niet-duurzame of vervuilende praktijken voort door de indruk te wekken dat ze milieuvriendelijk zijn. Zonder hun ecologische voetafdruk echt te verkleinen, blijven ze het milieu aantasten.

Door de aandacht te vestigen op onbeduidende of oppervlakkige initiatieven kan greenwashing de aandacht afleiden van echte milieuproblemen. Het effect is dat inspanningen om dringende en belangrijke milieuproblemen op te lossen worden vertraagd.

De onmogelijkheid om een bewuste keuze voor het milieu te maken

Geconfronteerd met onjuiste, misleidende of ongeverifieerde beweringen zijn consumenten niet in staat om een geïnformeerde "verantwoorde" aankoopbeslissing te nemen. Onbewust kunnen ze bijdragen aan vervuiling en verspilling van hulpbronnen.

Als milieuclaims eerlijk zouden zijn, zouden consumenten producten kunnen kiezen die echt beter zijn voor het milieu. Eerlijke concurrentie zou duurzamere producten bevoordelen boven andere en de negatieve impact op het milieu verminderen.

Verlies van consumentenvertrouwen

Consumenten worden tegenwoordig geconfronteerd met te veel ongecontroleerde informatie, wat leidt tot verwarring en een verlies aan vertrouwen. Voor sommigen leidt dit tot frustratie, gewenning of desinteresse, en zelfs afwijzing als ze zich realiseren dat ze zijn misleid.

Niet alleen bedrijven die in overtreding maar bedrijven in het algemeen in diskrediet

Wanneer greenwashing aan het licht komt, kan dat leiden tot een verlies van vertrouwen in het bedrijf dat zich er schuldig aan maakt, met gevolgen voor zijn reputatie en resultaten. Al met al is dit alleen maar eerlijk. Maar daar houdt de schade niet op. Greenwashing leidt tot wijdverspreid scepticisme en brengt alle milieuclaims in diskrediet, waardoor het voor het publiek moeilijker wordt om zich in te zetten voor echte duurzaamheidsinspanningen.

Bedrijven die zich inzetten voor duurzaamheid afgeremd en benadeeld

Bedrijven die aan greenwashing doen, krijgen een oneerlijk concurrentievoordeel door milieubewuste consumenten aan te trekken zonder de kosten te maken die gepaard gaan met milieuvriendelijkere productie. Dat schaadt ontegensprekelijk bedrijven die echt investeren in duurzame praktijken en daarvoor hun winstgevendheid en concurrentievermogen verminderen. Oneerlijke concurrentie ontmoedigt initiatieven en leidt de aandacht af van bedrijven die zich echt inspannen voor het milieu.

Onjuiste toewijzing van middelen, juridische en financiële terugslag

Bedrijven die aan greenwashing doen, kunnen financiële middelen ontvangen van investeerders die denken dat ze geld steken in milieuvriendelijke bedrijven. Dat kan leiden tot inefficiënte investeringen, onjuiste toewijzing van middelen en vooral fraude.

Greenwashing is een misleidende handelspraktijk en is als zodanig strikt verboden. Bij een overtreding kan een bedrijf burgerlijke, administratieve en strafrechtelijke sancties krijgen, waaronder een boete van maximaal € 80 000 (te vermenigvuldigen met de opdeciemen) of 4% van de jaaromzet.

Het is niet altijd eenvoudig om te weten of je te maken hebt met greenwashing. Hier zijn een paar aanwijzingen waarmee je het gemakkelijker kunt herkennen en vermijden.

1. Valse of ongeloofwaardige informatie

Dat is vooral het geval wanneer een product of dienst geen ecologisch voordeel biedt - ondanks het feit dat er reclame voor wordt gemaakt - wat betreft de aard, de belangrijkste kenmerken, de risico's die het met zich meebrengt, de samenstelling, de manier waarop het wordt gemaakt, de resultaten die van het gebruik ervan kunnen worden verwacht en de resultaten van tests of controles die erop zijn uitgevoerd.

Bijvoorbeeld: een product presenteren als "groen" of "natuurlijk" terwijl het in feite giftige conserveringsmiddelen bevat, ingrediënten die schadelijk zijn voor de natuur of vervuilende stoffen, of slechts één groen of natuurlijk ingrediënt.

Er is niets milieuvriendelijk aan deze hondendoekjes. Maar de groene verpakking, het bladontwerp, de naam Eco en de term Ecofriendly suggereren misschien van wel.

Het onofficiële bioFlush logo wil je doen geloven dat deze doekjes biologisch afbreekbaar zijn in toiletwater. Er staan echter niet alleen geen testresultaten op de website van de fabrikant, maar andere tests die zijn uitgevoerd door consumentenorganisaties hebben aangetoond dat biologisch afbreekbare doekjes die door het toilet worden gespoeld geen tijd hebben om af te breken en in rioolwaterzuiveringsinstallaties terechtkomen.

Chloorhexidine is overigens een bacteriedodend antisepticum met een breed spectrum. Het is een ontsmettingsmiddel dat absoluut niet milieuvriendelijk is.

2. Een onevenredige, bespottelijke of irrelevante duurzame aanpak

We hebben het hier over bepaalde claims die één enkel voordeel voor het milieu benadrukken en tegelijkertijd de aspecten verbergen die een negatieve invloed hebben op het milieu ("de boom die het bos verbergt"). Met andere woorden, de aanpak bestaat, maar is niet zo goed ontwikkeld als de boodschap beweert, of is belachelijk in verhouding tot de algemene prestaties van het bedrijf.

Bijvoorbeeld: een advertentie die een nieuwe bankpas promoot die gemaakt is van gerecycleerd plastic en wit gekleurd is om minder inkt te gebruiken. En toch is de milieu-impact van de ondernomen actie minimaal vergeleken met de uitdagingen waar de sector van de organisatie voor staat.

Tijdens de laatste Keynote presenteerde Apple zijn Apple Watch Series 9 en Ultra 2 als koolstofneutraal, waarbij 100% groene energie werd gebruikt voor de productie. Dat is te danken aan het principe van koolstofkredieten, dat als misleidend en onnauwkeurig wordt beschouwd. Niet onwaarschijnlijk dat zo'n "inspanning" ons moet afleiden van de ecologische voetafdruk van hightech gadgets.

3. Vage, onduidelijke, dubbelzinnige of absolute woorden of termen

Het gebruik van termen die niet duidelijk gedefinieerd zijn in de boodschap, zoals "puur natuur", "niet vervuilend", "goed voor de planeet", "ecologisch", "natuurvriendelijk", "duurzaam", "beschermt het milieu" enz. zonder enige informatie om het feitelijke bestaan van die aanpak te staven.

Dat is bijvoorbeeld maar al te vaak het geval bij veel cosmeticaproducten die opscheppen over hun milieuvriendelijkheid zonder uit te leggen waarom. Of zonder het daadwerkelijk te doen.

Ook al is deze eau de cologne gemaakt met essentiële oliën en voedingskleurstoffen, de aanwezigheid van gedenatureerde alcohol als hoofdingrediënt geeft aan dat het product niet helemaal natuurlijk of milieuvriendelijk is, in tegenstelling tot wat de naam doet vermoeden. Bovendien weten we niet wat het woord Fragrance in de samenstelling precies inhoudt.

4. Onvoldoende of ontbrekende relevante informatie

Het product of de duurzame ontwikkeling ervan heeft een milieuvoordeel, maar dat voordeel wordt niet of onvoldoende uitgelegd zodat de consument niet begrijpt wat het is en welk kwalitatief en kwantitatief voordeel het heeft voor het milieu.

Dat is een specialiteit van merken van huishoudelijke producten. Deze bedrijven gebruiken vaak misleidende termen: "natuurlijke" ingrediënten, "van plantaardige oorsprong", "ecologisch" product enz.

Naast de natuurlijke elementen die waarschijnlijk de "synthetische geur lagune-bloemnoten" illustreren, beweert het mediterrane wasmiddel van Ajax trots dat 99% van de ingrediënten van natuurlijke oorsprong zijn, zonder enig bewijs te leveren om dit te verifiëren, noch op het etiket, noch op de website van de fabrikant.

Om dit groene tintje compleet te maken, nodigt het door de fabrikant bedachte 'Save water'-logo in een video op de website mensen uit om geen kraanwater te verspillen.
Tot slot verwijst het www.cleanright.eu logo (een aarde met een boom, een dolfijn en een zwaluw) ook naar adviezen. Het lijkt op een milieulogo, maar het is een gezamenlijke creatie van AISE, de Europese wasmiddelensector, en CEFIC, de Europese chemische industrie, zonder officiële certificering of controle door een erkende externe instantie.

Andere voorbeelden

De claim "100% gerecycled materiaal" verschijnt op een product zonder verdere details en wordt verondersteld te verwijzen naar de verpakking en de inhoud. Maar dat is lang niet altijd het geval.
Of als de claim "verbruikt 30% minder energie" op een wasmachine staat, moet nog altijd worden gespecificeerd dat die energiebesparing alleen geldt als het "eco"-programma is geactiveerd.

5. Geen bewijs

Bedrijven brengen soms positieve milieueffecten naar voren zonder concreet bewijs, gegevens of berekeningsmethoden te verstrekken om hun beweringen te staven.

Hun rechtvaardiging moet echter wel afdoende zijn, door de prestaties van het product aan te tonen aan de hand van beoordelingen door deskundigen, tests of wetenschappelijk erkende methoden, een analyse van de levenscyclus van het product enz., op hun website of in antwoorden op vragen om uitleg per post.

VN-experts hebben zware kritiek geuit op het gebruik van koolstofcompensaties, die soms worden gebruikt om de aandacht af te leiden van niet-duurzame praktijken. Hun mechanismen zijn ook moeilijk te controleren.

De meeste koolstofkredieten die worden gekocht om emissies te compenseren, worden gegenereerd door de installatie van nieuwe productiecapaciteit voor hernieuwbare energie die waarschijnlijk toch al in gebruik zou zijn genomen (de winstgevendheid van dergelijke projecten is zelden afhankelijk van de verkoop van koolstofkredieten). Tenzij de rechtvaardiging voor deze credits afkomstig is van projecten die koolstof opslaan in natuurlijke ecosystemen, voornamelijk bossen. En in dat geval zal de opslag van koolstof voor een paar jaar nooit de CO2-uitstoot compenseren van de verbranding van fossiele brandstoffen die nog eeuwenlang in de atmosfeer aanwezig zal zijn.

Het Carbon Neutral logo van dit product is gebaseerd op het gebruik van ongepaste koolstofkredieten om de uitstoot van het product te compenseren.

6. Misleidende afbeeldingen en pseudo-etiketten

De algemene presentatie en context van een product - d.w.z. visuele elementen zoals de gebruikte afbeeldingen of kleuren - laten mensen geloven dat een product een milieuvoordeel heeft terwijl dat niet zo is. Deze visuals hebben geen direct verband met het product/de dienst/de bedrijfsaanpak die wordt gepromoot.

Bijvoorbeeld een symbool of kleur (groen) die duidelijk de natuur oproept op de verpakking van een huishoudelijk product terwijl het in feite weinig of geen positieve invloed heeft op het milieu.

Op de navulling van de Essential Rosée du matin luchtverfrisser van Carrefour staan planten en een mooie blauwe lucht die aan de natuur doen denken, maar het is volledig gemaakt van chemische en synthetische stoffen. Er is niets natuurlijks aan dit product en bovendien is het niet essentieel.

Dit kan ook de vorm aannemen van een symbool, een logo, een label "ecologisch" of "duurzame ontwikkeling", die de indruk wekken van officiële erkenning, terwijl het product in feite geen dergelijke goedkeuring heeft, niet gecertificeerd is door een derde partij en niet gecontroleerd wordt door een bevoegde, onafhankelijke instantie.

Zoals dit We care for planet-logo gemaakt door La Vache Bleue

7. Misleidende vergelijkingen

Sommige bedrijven kunnen misleidende vergelijkingen gebruiken om hun producten milieuvriendelijker te laten lijken dan ze in werkelijkheid zijn.

Bijvoorbeeld door hun product te vergelijken met een minder milieuvriendelijke concurrent in plaats van met de ideale milieunorm.

8. Valse exclusiviteit en verplichtingen die al wettelijk verplicht zijn

Een ecologisch voordeel van een product of dienst wordt aangeprezen, soms zelfs gepresenteerd als exclusief, terwijl de wet vereist dat alle vergelijkbare producten/diensten dat voordeel hebben of dat de meerderheid van de producten/diensten op de markt dit voordeel al hebben.

Bijvoorbeeld: een product gaat er prat op dat het vrij is van CFK's - in de jaren 1980 gebruikt in met name de schoonmaakindustrie - terwijl CFK's in Europa al sinds 1989 verboden zijn.

Ander voorbeeld: beweren dat cosmetische producten "niet op dieren zijn getest", terwijl dat sinds 2013 in heel Europa verboden is.

9. Beloftes uitgesteld in de tijd

Milieuclaims, vooral die met betrekking tot het klimaat, verwijzen steeds vaker naar toekomstige prestaties, bijvoorbeeld door het noemen van hypothetische koolstofneutraliteit op een bepaald punt in de toekomst. Hoewel het kopen van producten met dergelijke claims consumenten de indruk geeft dat ze bijdragen aan de opkomst van een koolstofarme economie, moeten we niet vergeten dat beloften alleen bindend zijn voor degenen die ze geloven.

1. Elektrische auto's

De Europese Unie gaat ervan uit dat elektrische auto's klimaatneutraal zijn. Hoewel ze geen broeikasgassen uitstoten, zijn ze wel afhankelijk van elektriciteitscentrales en hun productieomstandigheden - met andere woorden, de energiemix van elk land - om op te laden. Olie, kolen en gas nemen nog steeds het leeuwendeel van de energiemix voor hun rekening. Waterkracht en hernieuwbare energiebronnen blijven verwaarloosbaar op wereldschaal.

In België zijn fossiele brandstoffen goed voor ongeveer 20% van de elektriciteitsproductie. We kunnen dus niet zeggen dat rijden met een elektrische auto klimaatneutraal is. Bovendien genereert een elektrische auto tijdens zijn hele levenscyclus CO2-uitstoot: van de productie tot de levering, tijdens het gebruik en tot het einde van zijn levensduur en de recyclage van de onderdelen.

Geschat wordt dat een elektrische auto gemiddeld 100g CO2eq per kilometer uitstoot. Onder die omstandigheden is adverteren dat een elektrische auto CO2-neutraal of schoon is niets meer dan greenwashing.

Bovendien zijn er elektrische auto's en elektrische auto's. Materialen zoals lithium, kobalt, nikkel en mangaan, die worden gebruikt om batterijen te maken, worden momenteel gewonnen en verwerkt in zogenaamde ontwikkelingslanden, onder slechte gezondheids- en milieuomstandigheden. En de impact neemt toe naarmate de batterij groter wordt en de actieradius van het voertuig toeneemt.

Door hun omvang en gewicht verbruiken grote SUV's 3 keer meer koper en aluminium en 5 keer meer lithium, nikkel en kobalt dan een kleine elektrische stadsauto. Hoe kleiner de elektrische auto, hoe minder schadelijk voor het milieu. Maar dat weerhoudt autofabrikanten er niet van om hun elektrische SUV's te showen in natuurlijke landschappen die hun bedrieglijk duurzame aard suggereren. Zoals de Subaru hieronder.

2. Luchtvaartmaatschappijen

"Denk groen, vlieg groen", "Kies duurzame vliegtuigbrandstof" stelt de luchtvaartmaatschappij AirBaltic voor in een advertentie op Facebook. Groen vliegen met duurzame brandstof, echt waar? In haar jaarverslag erkent AirBaltic dat de maatschappij in 2022 420 924 ton brandstof heeft verbruikt, waarvan slechts 6 150 ton duurzame vliegtuigbrandstof, minder dan 1,5 procent. Deze advertentie is dus een perfect voorbeeld van greenwashing.

Meer in het algemeen moeten luchtvaartmaatschappijen stoppen met stellingen die consumenten de indruk geven dat de luchtvaart duurzaam is. Dat is gewoonweg niet waar. Luchtvaart is niet duurzaam en zal dat ook niet op korte termijn worden.

In deze sector leiden beweringen en commerciële praktijken met betrekking tot het klimaat de consument om de tuin. Geen van de strategieën die door de luchtvaartsector worden toegepast, is momenteel in staat om de uitstoot van broeikasgassen te voorkomen.

Luchtvaartmaatschappijen zou ook niet mogen worden toegestaan om consumenten extra "groene" kosten te laten betalen om hun reis zogenaamd duurzamer te maken. Als ze investeren in klimaatbeschermingsprojecten, mogen die niet worden gepresenteerd als het neutraliseren of compenseren van de uitstoot van vluchten. De klimaatvoordelen van compensatieactiviteiten mogen dan wel hypothetisch blijken, de schade veroorzaakt door CO2-uitstoot van vliegreizen is dat niet.

In juni 2023 hebben het Europees Consumentenbureau en 23 van zijn ledenorganisaties waaronder Testaankoop een klacht ingediend bij de Europese Commissie en het netwerk van consumentenbeschermingsautoriteiten (CPC) om de misleidende beweringen van 17 Europese luchtvaartmaatschappijen over het klimaat aan de kaak te stellen.

3. De petrochemische industrie

Volgens een recent onderzoek (2023) van Greenpeace zijn de klimaatverplichtingen en de belofte om over te schakelen naar hernieuwbare energieën door 12 grote actieve olie- en gasbedrijven maar weinig in lijn met de realiteit.

Met slechts 0,3% hernieuwbare energie in hun productie misleiden deze grote bedrijven duidelijk hun publiek. Het Greenpeace-rapport, getiteld "The Dirty Dozen", analyseert de jaarverslagen van 2022 van zes wereldwijde grote spelers in fossiele brandstoffen en zes Europese olie- en gasbedrijven.

Hoewel de meeste geanalyseerde bedrijven hebben beloofd tegen 2050 "netto zero" te bereiken, heeft geen van hen een samenhangende strategie ontwikkeld om dit doel te bereiken. Het rapport benadrukt de massale greenwashing die door bedrijven wordt toegepast, waarbij ze verschillende communicatietechnieken gebruiken om zich een groen imago aan te meten en de negatieve impact van hun werkelijke activiteiten te minimaliseren.

In verschillende gevallen zijn de toezeggingen voor emissiereductie alleen gericht op emissies die verband houden met productieprocessen. De rest zou worden gecompenseerd door zeer controversiële oplossingen zoals koolstofafvang en -opslag (CCS) of het compenseren van koolstofemissies. In de meeste gevallen worden de grootste delen van de emissies, met name die veroorzaakt door de verkoop van olie en gas, eenvoudigweg genegeerd of op bedrieglijke wijze hernoemd.

4. De "fast fashion"

Veel bedrijven in de textielindustrie proberen hun imago te vergroenen. Intentieverklaringen zijn talrijk, maar we zijn nog ver verwijderd van echt overtuigende resultaten. Als grootverbruiker van niet-hernieuwbare hulpbronnen, water en landbouwgrond, en als uitstoter van broeikasgassen, wordt de textielindustrie erkend als de op één na meest vervuilende industrie ter wereld.

Duurzame acties die relevant zijn voor kledingfabrikanten zouden onder meer het produceren van gemakkelijk recycleerbare kleding (dus van één materiaal), het organiseren van de inzameling van hun producten, het recycleren ervan om verspilling van grondstoffen te voorkomen, en deelnemen aan de circulaire economie om te voorkomen dat kleding als afval eindigt en het milieu vervuilt.

Op dit moment wordt in Europa minder dan 38% van deze afgewerkte producten (kleding en huishoudtextiel) ingezameld om op de tweedehandsmarkt te worden verkocht, en slechts 10% wordt gerecycleerd.

Voor consumenten zou het nastreven van duurzaamheid betekenen dat ze minder nieuwe kleding kopen en meer tweedehands kleding, en hun kleding zo lang mogelijk dragen.

Geloof niet automatisch alle berichten van bedrijven. Blijf waakzaam en kritisch tegenover berichten die het milieuvriendelijke karakter van bedrijven en hun producten aanprijzen.

• Geef de voorkeur aan officiële en erkende labels, zoals het Europese ecolabel, die strikte en transparante milieucriteria garanderen.
• Wees op je hoede bij vage of dubbelzinnige termen zoals "bewust", "milieuvriendelijk", "duurzaam", "groen", "ecologisch" enz. Die termen zijn niet gedefinieerd of gereguleerd en kunnen misleidend worden gebruikt.
• Vergelijk het duurzamere product of de dienst met gelijkaardige producten of diensten.
• Controleer of de "groene" beweringen gegrond zijn, controleer of de labels zijn gecertificeerd, om de eigen claims van bedrijven zonder onafhankelijke controle of verificatie tegen te gaan.
• Kijk naar welk aspect van de levenscyclus van het product wordt bedoeld met de bewering.
• Controleer of de bewering voortkomt uit een wettelijke verplichting of een gangbare praktijk.

Hoe je wapenen tegen greenwashing?

Als je geconfronteerd wordt met greenwashing, wat kun je dan doen?

Een beroep doen op de wettelijke garantie

Als je een aankoop hebt gedaan op basis van bepaalde beweringen over de milieu-impact van het product, maar die uiteindelijk onjuist blijken te zijn, kun je stellen dat het product niet voldoet aan de kenmerken die door de verkoper zijn gecommuniceerd en een beroep doen op de wettelijke garantie.

Zie hier voor de te volgen stappen op de website van de Federale Overheidsdienst Economie.

Klacht bij de Jury voor Ethische Praktijken inzake reclame

Net zoals andere actoren zoals Testaankoop, beroepsfederaties of officiële instanties kunnen consumenten zelf een klacht indienen bij de Jury voor Ethische Praktijken inzake reclame.

De Jury voor Ethische Praktijken inzake reclame (JEP) is het zelfregulerende orgaan voor reclame, samengesteld uit gelijke delen personen uit de reclamesector en burgers uit de maatschappij.

Het orgaan is bevoegd voor het onderzoek naar de inhoud van reclame die wordt verspreid via de media of de volgende media: televisie, bioscoop, radio, geschreven pers, openbare of vrij toegankelijke billboards, folders en brochures, gerichte of gepersonaliseerde reclame, digitale media, reclamemateriaal binnen en buiten verkooppunten.

De missie ervan is om de naleving van de wetgeving en de zelfregulerende codes inzake reclame-ethiek te onderzoeken. Het kan een adverteerder vragen de betreffende reclame te wijzigen of te verwijderen.

De beslissingen van de JEP zijn niet bindend. Maar hoewel we hier de grenzen van zelfregulering bereiken, accepteren adverteerders in de meeste gevallen om zich eraan te houden.

Voorbeeld: in 2022 heeft de JEP Lufthansa gevraagd om reclame te wijzigen of te verwijderen, omdat die "de boodschap verspreidt dat luchtvervoer allerlei milieuvoordelen heeft en consumenten misleidt over de milieueffecten van luchtvervoer".

De advertenties vermeldden slogans als "De wereld verbinden, haar toekomst beschermen" en "Voor duurzaamheid is de lucht niet de limiet", samen met afbeeldingen van vliegtuigen gecombineerd met bomen of de aarde.

Het JEP concludeerde dat deze advertenties in strijd waren met de code voor milieureclame, wat resulteerde in hun verwijdering door het Duitse bedrijf.

Klacht indienen bij de Economische Inspectie (FOD Economie)

Elke consument kan melding maken van greenwashing of misleidende reclame bij het contactpunt van de Economische Inspectie. Die verwijst door naar de Consumentenbemiddelingsdienst.

De Economische Inspectie is belast met het toezicht op de naleving van de wettelijke bepalingen inzake oneerlijke handelspraktijken en met het opleggen, indien nodig, van de sancties die voorzien zijn in het Wetboek van handelsrecht.

Als een inbreuk wordt vastgesteld, heeft de Economische Inspectie voornamelijk de volgende mogelijkheden:

• het sturen van een waarschuwing om de situatie te regulariseren;
• het doorsturen van haar bevindingen naar de procureur des Konings;
• gebruik maken van een transactie (voorstel van een bedrag waarvan de vrijwillige betaling en de beëindiging van de inbreuk de publieke actie uitdoven);
• het opleggen van een administratieve boete.

In 2022 ontving de Economische Inspectie van de FOD Economie 21 meldingen van greenwashing. De ambtenaren van de Economische Inspectie voerden 55 controles uit die resulteerden in 36 waarschuwingen. Alle bedrijven hebben vrijwillig gehoor gegeven aan de vereisten voor regulering.

Als de melding betrekking heeft op een bedrijf in een andere EU-lidstaat, zal het contactpunt van de Economische Inspectie u doorverwijzen naar het Europees Centrum voor de Consument.

Procedure inleiden bij de gerechtelijke instanties

Het komt zelden voor dat consumenten naar de bevoegde rechtbanken stappen om te klagen over misleidende praktijken op milieugebied, vanwege procedurele aspecten, kosten en bewijslast.

In geval van oneerlijke handelspraktijken kan door consumenten echter een potentieel gunstige vordering worden ingesteld  tegen bedrijven.

Als de uitkomst gunstig is voor de consument, is de civiele sanctie evenzeer gunstig omdat het de terugbetaling van betaalde bedragen zonder teruggave van het geleverde product mogelijk maakt. Met andere woorden, de consument kan het product houden en toch om terugbetaling vragen.

Het bewijsregime is hier gunstig voor de consument: de wet bepaalt namelijk dat in geval van een vordering, het bedrijf/de verkoper verplicht is om het materiële bewijs van de juistheid van de feitelijke gegevens die hij in het kader van een handelspraktijk communiceert, te leveren. Zonder die gegevens of als deze als onvoldoende worden beschouwd, kunnen ze als onjuist of in strijd met de wet worden beschouwd.

Op het gebied van milieuclaims is de omkering van de bewijslast essentieel omdat het voor de consument vaak zeer moeilijk, zo niet onmogelijk zal zijn om de onjuistheid van de claims aan te tonen.

Tot slot kan ook een collectieve schadevordering worden ingesteld door gemachtigde entiteiten (NB: noch een individuele natuurlijke persoon, zelfs als deze benadeeld is, noch een groep consumenten die zich hiervoor organiseert, kan een collectieve schadevordering. Alleen een vertegenwoordiger van een groep kan dat doen).

Voorbeeld: de procedure die door Testaankoop is ingesteld tegen Volkswagen, naar aanleiding van misleidende informatie over de NOx-uitstootcijfers van voertuigen (Dieselgate).

Richtlijn betreffende oneerlijke handelspraktijken (EU) en Wetboek van economisch recht (België)

Aangezien greenwashing kan worden beschouwd als een specifiek geval van misleidende handelspraktijken, valt het onder de richtlijn betreffende oneerlijke handelspraktijken op Europees niveau en onder het Belgische Wetboek van economisch recht.

Deze wetgeving verbiedt misleidende handelingen en weglatingen, maar identificeert niet specifiek die met betrekking tot de duurzaamheid van een product.

Bovendien, hoewel de nationale en Europese regels de informatie vastleggen die handelaren aan consumenten moeten verstrekken, hebben de bepalingen geen betrekking op duurzaamheids- of milieukwesties.

De Economische Inspectie is belast met het toezicht op de naleving van de wet en de toepassing van sancties voorzien in het Wetboek van economisch recht.

(Intersectoriële) Code voor ecologische reclame

De Code voor ecologische reclame is een zelfregulerende code die van toepassing is op alle reclame die de effecten van een product op het milieu bespreekt.

De Code verbiedt bijvoorbeeld uitspraken als "goed voor het milieu" die impliceren dat het product geen enkel effect heeft op het milieu, tenzij de adverteerder zijn bewering "met zekerheid en onmiddellijk" kan rechtvaardigen.

Bovendien mag geen enkele reclame aanzetten tot gedrag dat in strijd is met de bescherming van het milieu.

Dat is het kader waarin de Jury voor Ethische Praktijken inzake reclame de conformiteit van reclame-inhoud kan onderzoeken en de adverteerder kan vragen de betreffende reclame te wijzigen of te verwijderen.

Toekomstige ontwikkelingen van het wettelijk kader

De nieuwe Europese richtlijn inzake consumentenautonomie voor de groene transitie

Tot voor kort had de EU geen specifiek wettelijk kader om greenwashing aan te pakken. Dat is veranderd sinds 17 januari 2024 met de goedkeuring van deze richtlijn inzake consumentenautonomie voor de groene transitie.

Deze moet nu nog de definitieve goedkeuring van de Raad krijgen en worden gepubliceerd in het Publicatieblad van de EU. België heeft dan 24 maanden de tijd om deze om te zetten in nationaal recht.

Wat voorziet de nieuwe richtlijn?

De nieuwe richtlijn beoogt misleidende informatie over producten te verbieden, en dus ook greenwashing.

Ze voorziet met name dat:

• Generieke milieuvermeldingen en andere misleidende handelsargumenten verboden zullen zijn.
• Alleen duurzaamheidsvermeldingen gebaseerd op certificeringen goedgekeurd of opgesteld door overheidsinstanties zullen zijn toegestaan.

Zodra deze richtlijn is omgezet in nationaal recht, moeten milieubeweringen "betrouwbaar, juist en begrijpelijk" zijn. Generieke en vage aanduidingen zoals "groen product", "biologisch afbreekbaar", "goed voor het klimaat", "ecologisch", "natuurlijk" zullen worden verbannen van verpakkingen of reclame, tenzij het merk  "uitstekende milieuresultaten" in overeenstemming met andere Europese wetgeving of erkende labels kan aantonen.

Ook verdwijnt de koolstofcompensatie en claims zoals "klimaatneutraal", "gecertificeerd CO2-neutraal", "klimaatpositief" die consumenten de indruk geven dat de productie van het product geen impact heeft gehad op het milieu, wat nooit het geval is.

Merk op dat drie nieuwe elementen met betrekking tot de productkenmerken in aanmerking moeten worden genomen om te bepalen of een handelspraktijk misleidend is:

• De milieu- of sociale impact
• De duurzaamheid
• De repareerbaarheid

Deze nieuwe richtlijn is bedoeld om parallel te werken met de richtlijn inzake milieuclaims (Green Claims Directive).

De richtlijn inzake milieubeweringen

Deze bevindt zich momenteel in de commissiefase in het Europees Parlement.

Deze richtlijn heeft specifiek tot doel greenwashing tegen te gaan door regels vast te stellen voor de rechtvaardiging van milieuclaims en milieukeurmerken.

Met deze richtlijn zullen niet-gecertificeerde milieuclaims in principe worden verboden.

Om als gegrond te worden beschouwd, moeten claims onder meer aan de volgende criteria voldoen:

• Ze moeten gebaseerd zijn op erkende wetenschappelijke bewijzen en geavanceerde technische kennis.
• De betekenis van de impact, aspecten en prestaties vanuit een levenscyclusperspectief moet kunnen worden aangetoond voordat de claim in de commerciële communicatie wordt gebruikt.
• Ze moeten aangeven of ze betrekking hebben op het gehele product of slechts bepaalde delen ervan.
• Informatie over of het product aanzienlijk beter presteert op milieugebied dan wat in de praktijk gebruikelijk is, moet worden verstrekt.

Conclusie

Het nieuwe wettelijke kader dat wordt geboden door de nieuwe richtlijnen inzake milieuclaims en greenwashing zal een grote stap voorwaarts zijn in het herstel van het consumentenvertrouwen in de milieuclaims van bedrijven.

De richtlijnen zouden consumenten in staat moeten stellen bewuste keuzes te maken voor duurzame producten die aan hun verwachtingen voldoen. Dat was onze eis, wat ons verheugt.