Narcisme: betekenis, kenmerken en behandeling
In de volksmond wordt iemand al snel een "narcist" genoemd. Maar narcisme bestaat in vele gradaties, van karaktertrek tot persoonlijkheidsstoornis. Ontdek wat narcisme precies is, welke vormen er zijn, hoe je narcisme kunt herkennen, hoe vaak het voorkomt en hoe je omgaat met een narcist op het werk of in je persoonlijke leven.
Wat is narcisme?
Narcisme is een concept met uiteenlopende definities. In de wetenschappelijke literatuur spreken we van een geheel van persoonlijkheidstrekken die in verschillende mate kunnen voorkomen. Je kunt zo lichtjes of zwaar narcistisch zijn, of in de ergste gevallen lijden aan een narcistische persoonlijkheidsstoornis.
Een bepaalde mate van narcisme is normaal. Een persoon met duidelijke narcistische trekken kan daarentegen een opgeblazen zelfbeeld hebben, erg egocentrisch handelen, zijn eigen noden voorop plaatsen en weinig empathie hebben. Overdreven narcisme kan dan ook lijden veroorzaken en relaties met anderen beschadigen.
Er is geen duidelijke grens tussen een narcist en een niet-narcist. Het is immers de impact op het dagelijkse leven en op sociale interacties die bepaalt of deze karaktertrekken problematisch zijn.
Wat is de oorsprong van de term "narcisme"?
De term "narcisme" is ontstaan uit de Griekse mythe van Narcissus. Deze jager, die even knap was als arrogant, wees alle liefde af. Om hem te straffen voor zijn ijdelheid veroordeelden de goden hem om verliefd te worden op zijn eigen spiegelbeeld in het water.
Omdat hij zich niet kon losmaken van zijn eigen weerspiegeling, bezweek hij aan de kant van het water en veranderde hij in een bloem: een narcis.
De term "narcisme" werd voor het eerst in een psychologische context gebruikt op het einde van de 19de eeuw door de artsen Havelock Ellis et Paul Näcke, vooraleer de term uiteindelijk werd gepopulariseerd door Freud. In hun onderzoek naar de menselijke seksualiteit observeerden ze bij bepaalde personen een bijzondere aantrekkingskracht tot zichzelf.
Hun gedrag deed denken aan de mythe van Narcissus, wat hen bracht tot de benaming "narcisten".
Terug naar bovenWat is een narcistische persoonlijkheidsstoornis?
Een narcistische persoonlijkheidsstoornis (NPS) is een erkende psychiatrische stoornis die wordt beschreven in de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (of kortweg DSM-5-TR), een internationaal classificatiesysteem dat zo'n 350 verschillende psychische aandoeningen beschrijft.
Definitie van een narcistische persoonlijkheidsstoornis
Een narcistische persoonlijkheidsstoornis is een mentale aandoening die wordt gekenmerkt door een voortdurend gevoel van superioriteit (grootheidswaanzin), een behoefte aan bewondering en een gebrek aan empathie.
Mensen die hoog scoren op narcisme zijn constant op zoek naar bevestiging, gebruiken anderen voor hun persoonlijk gewin en zijn erg gevoelig voor kritiek. Ze komen vaak arrogant over, zijn geneigd om mensen weg te duwen als ze hen niet dienen of tegenwerken, en ervaren doorgaans problemen met relaties.
Wanneer wordt narcisme een probleem?
Wat "normaal" narcisme onderscheidt van een echte stoornis is de alomtegenwoordigheid en volharding van de narcistische trekken, die zich voordoen in verschillende contexten, het functioneren ernstig belemmeren en "klinisch significant" lijden veroorzaken.
Helaas biedt de DSM, net als voor andere psychiatrische stoornissen, geen strikte, objectieve criteria voor wat dat "significant lijden" juist inhoudt. Dat kan leiden tot subjectieve interpretaties, waarbij de diagnose meer zal afhangen van een klinisch oordeel dan van concrete drempels.
Hoe vaak komt narcisme en narcistische persoonlijkheidsstoornis voor?
In een individualistische maatschappij zoals de onze zijn heel wat mensen licht narcistisch. Maar slechts een minderheid van de algemene populatie (waarschijnlijk minder dan 6 %) beantwoordt aan de critera voor NPS.
Welk profiel heeft een narcist?
Verschillende studies suggereren dat narcistische persoonlijkheidsstoornis vaker bij mannen voorkomt. Volgens een Amerikaanse studie, een van de meest uitgebreide onderzoeken tot nog toe, komt NPS ooit in het leven voor bij 7,7 % van de mannen, tegenover bij 4,8 % van de vrouwen.
NPS lijkt ook vaker voor te komen bij jongvolwassenen en singles. Weet wel dat narcistische kenmerken met de leeftijd een beetje kunnen afnemen, maar niet bij iedereen.
Er is ook een interessante link met de adolescentie: bepaalde studies suggereren dat adolescenten van nature meer narcistische trekken vertonen. Dat fenomeen kadert binnen het normale proces van identiteitsvorming en de zoektocht naar wie ze zijn. De meeste adolescenten verliezen deze trekken echter naarmate ze ouder worden en ontwikkelen geen NPS.
Zijn er steeds meer narcisten?
Het idee van een narcistische "epidemie" is gebaseerd op een Amerikaanse studie uit 2008 bij 16 000 studenten, waarbij de evolutie van narcistische trekken werd opgevolgd van de jaren 80 tot 2006. De onderzoekers zagen op die tijd een aanzienlijke toename van narcisme, wat wijst op een culturele verschuiving: een grotere focus op zichzelf en op de eigen rechten.
Recentere studies (eentje uit 2017, een andere uit 2024) trekken deze conclusies echter in twijfel, en wijzen erop dat narcisme niet per se is toegenomen onder jongere generaties.
Terug naar bovenHoe herken je een zware narcist?
Charmant en zelfzeker, maar ook vaak manipulatief en voortdurend op zoek naar bewondering: achter het schijnbare zelfvertrouwen verbergt de narcist soms een complexere persoonlijkheid.
Specialisten herkennen verschillende waarschuwingssignalen zoals een buitensporige behoefte aan bevestiging en waardering, een gebrek aan empathie en een neiging om anderen uit te buiten.
Ontdek hoe je de kenmerken van extreem en soms pathologisch narcisme kunt herkennen.
Terug naar bovenWat zijn de oorzaken van narcisme?
Zwaar narcisme kan het gevolg zijn van meerdere factoren. Onderzoeken suggereren dat narcisme erfelijk zou kunnen zijn, maar hierover is nog weinig geweten. Ook opvoeding speelt een belangrijke rol: een teveel aan ouderlijke bewondering of juist een gebrek aan genegenheid kan de ontwikkeling van narcistische trekken bevorderen.
Ook ouderlijke druk, de projectie van ambities of een prestatiegerichte maatschappij kunnen hieraan bijdragen.
Ontdek de oorzaken van (zwaar) narcisme
Terug naar bovenKun je narcisme behandelen?
Narcisme kan evolueren met de tijd, met name door middel van therapie, op voorwaarde dat de persoon akkoord gaat met hulp. Dat is zelden het geval, omdat het voor mensen die aan narcisme lijden, moeilijk is om zich kwetsbaar op te stellen.
Sommige behandelmethoden, zoals schematherapie, overdrachtsgerichte psychotherapie of Mentaliseren Bevorderende Therapie (MBT), laten veelbelovende resultaten zien.
Zoek een professional in de geestelijke gezondheidszorg zoals een psycholoog. Er zijn online veel zogenaamde "narcismecoaches" te vinden, maar de doeltreffendheid van hun aanpak is controversieel. Het beroep is namelijk niet gereguleerd en mist mogelijk een klinische basis.
Wat medicatie betreft, er zijn geen geneesmiddelen die narcisme specifiek behandelen. Wel kunnen sommige medicijnen verlichting bieden bij aanverwante problemen.
Mogelijke behandelingen voor narcisme
Terug naar bovenHoe ga je om met een narcist in je omgeving?
Charmant en charismatisch, maar ook vermoeiend en soms toxisch: narcisten kunnen grote schade aanrichten in ons privéleven en op het werk. Of het nu in een relatie, je gezin of op het werk is, hun constante behoefte aan bewondering en gebrek aan empathie maken hen moeilijk of zelfs destructief in de omgang.
Maar moeten we zulke mensen koste wat kost vermijden? Of zijn er concrete manieren om hun gedrag beter te begrijpen en grenzen te stellen? Ontdek hoe je deze complexe profielen kunt ontcijferen en er rustig mee kunt omgaan, zonder je eigen welzijn op het spel te zetten.
Zo ga je het best om met een narcist
Terug naar boven