Kun je in België van de kraan drinken? Lees onze test over de waterkwaliteit

Waarom hebben we de kwaliteit van het leidingwater getest?

Leidingwater is een essentieel consumptieproduct dat dagelijks bij miljoenen mensen in België uit de kraan stroomt. Wij vinden dat Belgische consumenten recht hebben op onafhankelijke en transparante informatie over de werkelijke kwaliteit ervan.

Hoewel de waterbedrijven en de overheden regelmatig officiële controles uitvoeren, is het onze rol als consumentenvereniging om:

• Te controleren of de richtlijnen daadwerkelijk worden nageleefd
• Te waarschuwen als er zorgwekkende stoffen worden aangetroffen (zoals bepaalde PFAS of afbraakproducten van pesticiden, zogenaamde “metabolieten”, zelfs als die onder de wettelijke limietwaarden blijven, om de regelgeving waar nodig vooruit te helpen
• Burgers te informeren over de gezondheids- en milieuproblemen rond drinkwater, door wetenschappelijke gegevens te vertalen naar heldere en bruikbare informatie
• Het algemeen belang te verdedigen, door ervoor te zorgen dat de waterkwaliteit voor iedereen hoog blijft ongeacht woonplaats of sociale status

PFAS in het leidingwater in België

De voorbije jaren is er bezorgdheid ontstaan over de aanwezigheid van PFAS (per- en polyfluoralkylstoffen) in ons leidingwater.

• In Vlaanderen werd in 2022 duidelijk dat de PFAS-productie van de 3M-fabriek in Zwijndrecht jarenlang de bodem en het water in de regio Antwerpen heeft verontreinigd. Die situatie leidde tot meer bewustzijn over de hoge concentraties van deze eeuwig vervuilende stoffen, onder andere in het drinkwater in Vlaanderen.
• In Wallonië raakte eind 2023 via de media bekend dat in de regio rond Chièvres de concentraties van 20 gereglementeerde PFAS de toekomstige Europese richtlijn van 100 nanogram per liter overschreden.
• In Brussel ontstond in 2023 ongerustheid toen in het reservoir van Sint-Genesius-Rode – dat meer dan de helft van de Brusselaars van drinkwater voorziet – een hoge concentratie PFAS werd vastgesteld.

Veel consumenten wisten zelfs niet van het bestaan van deze stoffen, tot de Belgische pers hierover berichtte. Na deze verontrustende vaststellingen hebben de overheden verschillende maatregelen genomen. Het leek ons dan ook zinvol om na te gaan wat de impact daarvan is door de kwaliteit van het leidingwater te analyseren.

Alles over PFAS

Hoe pak je PFAS in het water aan? De maatregelen van de overheid

Actieve kool: een bondgenoot in de strijd tegen PFAS

Om leidingwater te beschermen tegen PFAS-vervuiling hebben de gewesten verschillende maatregelen genomen, zoals de installatie van actieve koolfilters in bepaalde waterzuiveringsinstallaties (bijvoorbeeld door de Waalse watermaatschappij op de waterwinningssite van Chièvres sinds maart 2023).

Actieve kool heeft de bijzondere eigenschap dat het zeer sterk absorbeert. Dat betekent dat ongewenste moleculen zoals PFAS zich vastzetten op het oppervlak van de kool zodra ze ermee in contact komen.

Dit proces moet regelmatig worden opgevolgd om de doeltreffendheid te garanderen. Na verloop van tijd raakt de actieve kool namelijk verzadigd waardoor deze geen nieuwe moleculen meer kan opnemen. In dat geval moet ze worden geregenereerd. Dit gebeurt in gespecialiseerde installaties, waarbij de kool tot zeer hoge temperaturen wordt verhit (soms tot 1200 °C) om de PFAS die erin zit af te breken.

• Is de geregenereerde actieve kool nog steeds doeltreffend? Dan kan deze opnieuw worden ingezet om het water in de drinkwaterzuiveringsinstallatie te filteren.
• Is dat niet het geval? Dan moet de kool worden verbrand in installaties die PFAS kunnen vernietigen.

Let wel: deze thermische afbraak, die verband houdt met de regeneratie van actieve kool, kan ultrakorte keten PFAS voortbrengen – dus nog kleinere chemische stoffen – zoals TFA (trifluorazijnzuur) of TFMS (trifluoromethaansulfonzuur).

Wat is TFA, in het water?

Bij de thermische afbraak van PFAS ontstaan soms nog kleinere verontreinigende stoffen, zoals TFA. Dit is een zeer mobiel bestanddeel dat vrijwel onmogelijk te verwijderen is met klassieke waterzuiveringsmethoden.

Deze moleculen zijn qua grootte vergelijkbaar met nanodeeltjes en vormen een echte uitdaging: ze passeren moeiteloos de meeste filters en vereisen complexere behandelingen zoals omgekeerde osmose. Helaas is dit duur en niet erg milieuvriendelijk.

Uiteindelijk is het extreem moeilijk om alle PFAS volledig te vernietigen. De beste aanpak? Het gebruik van PFAS sterk terugdringen aan de bron, zodat het niet in het water en het milieu terechtkomt en zo eeuwenlang blijft vervuilen.

Hoe hebben we de kwaliteit van leidingwater getest?

We hebben samengewerkt met een labo dat waterstalen heeft genomen bij 20 vrijwilligers uit gemeenten verspreid over heel België.

Waar komt het geanalyseerde water vandaan?

De stalen werden genomen in 20 van de 581 gemeenten die België telt. Deze test geeft dus een gedeeltelijk beeld en beoordeelt dus niet de kwaliteit van het drinkwater in het hele land.

In gemeenten die worden bevoorraad door hetzelfde waterbedrijf en dezelfde waterbronnen of -mengsels gebruiken als de gemeenten die wij hebben getest, zouden de resultaten vergelijkbaar moeten zijn.

We hebben waterstalen genomen uit de volgende 20 gemeenten: Antwerpen, Sint-Agatha-Berchem, Chaumont-Gistoux, Courcelles, Couvin, Koksijde, Diest, Esneux, Gent, Hoboken, Hooglede, Houyet, Kapellen, Le Coq, Luik, Lodelinsart, Marcinelle, Sint-Renelde (Tubeke), Sint-Pieters-Woluwe en Zwijndrecht.

Het water werd rechtstreeks uit de kraan genomen, vlak na de meter, om te voorkomen dat interne installaties van de woning dit zouden beïnvloeden.

Hoe weet je waar jouw water vandaan komt?

Voordat er water uit jouw kraan stroomt, wordt het gewonnen uit de natuur: ofwel uit oppervlaktewater (rivieren, beken, meren, stuwmeren…), ofwel uit grondwater, zoals ondergrondse watervoorraden.

• In Vlaanderen komt ongeveer 60 % van het drinkwater uit ondergrondse watervoorraden, terwijl 40% wordt gewonnen uit oppervlaktewater, vooral uit Wallonië, zoals het stuwmeer van Eupen of de Gileppe.
• In Wallonië is 80 % van het water afkomstig uit grondwater en slechts 20 % uit oppervlaktewater.

Wil je precies weten uit welke bron (grondwaterlaag, rivier of stuwmeer) het water uit je kraan komt? Neem dan contact op met je waterleverancier. Die naam vind je terug op je factuur. Je kunt ook kijken op:

• Voor Vlaanderen: www.aquaflanders.be
• Voor Brussel: www.vivaqua.be
• Voor Wallonië: www.aquawal.be

Daarnaast kun je op elk moment de samenstelling van jouw kraanwater bekijken op de website van je waterleverancier, meestal onder de rubriek ‘Waterkwaliteit’. We raden aan om deze informatie regelmatig te checken, zodat je op de hoogte blijft van mogelijke verontreinigingen.

Op welke stoffen hebben we gecontroleerd?

Onze analyse van het kraanwater dekt niet alle parameters die de Europese richtlijn voorschrijft voor water dat bestemd is voor menselijke consumptie. We kozen ervoor om ons te richten op een aantal specifieke chemische verontreinigingen die op dit moment maatschappelijk relevant zijn, zoals PFAS, pesticiden en hun metabolieten. We hebben daarentegen geen analyse uitgevoerd op de microbiologische kwaliteit, noch van algemene parameters zoals de pH-waarde of de waterhardheid.

In drinkwater worden soms nog pesticiden gevonden die al jaren verboden zijn, evenals hun afbraakproducten, de zogenaamde metabolieten. 

Na hun gebruik verspreiden de werkzame stoffen van pesticiden zich in het milieu en kunnen ze worden omgezet in een of meerdere afbraakstoffen, metabolieten genaamd. Sommige daarvan komen uiteindelijk terecht in waterbronnen die worden gebruikt voor menselijke consumptie. 

Effecten op milieu en gezondheid 

Zelfs in lage concentraties kunnen bepaalde pesticiden op lange termijn schadelijk zijn voor de gezondheid, zoals hormoonontregeling, kankers of effecten op het zenuwstelsel. Ook metabolieten kunnen toxisch zijn, soms zelfs meer dan de oorspronkelijke pesticiden. 

Sommige pesticiden en hun metabolieten hebben de neiging zich op te stapelen in het menselijk lichaam. Ze kunnen daarnaast ook schadelijk zijn voor waterorganismen en kunnen het evenwicht van ecosystemen verstoren.

Wettelijke richtlijnen 

In Europa gelden voor pesticiden en hun afgeleiden (relevante metabolieten) de volgende limieten: 

• 0,1 microgram per liter voor elke specifieke stof; 
• 0,5 microgram per liter in totaal. 

Een metaboliet wordt als “relevant” beschouwd als hij vergelijkbare risico's inhoudt als het oorspronkelijke pesticide. Voor niet-relevante metabolieten bestaan er geen Europese limieten, maar sommige landen, zoals Frankrijk, hanteren voorzorgsdrempels voor grondwater, bijvoorbeeld 0,9 microgram per liter. 

Meer weten over pesticiden

Chloraten/perchloraten

Chloraten zijn bijproducten die ontstaan bij de desinfectie van water met chloor. 

Perchloraten komen vooral uit industriële activiteiten (zoals de productie van explosieven of vuurwerk), maar kunnen ook ontstaan als bijproducten van chloordesinfectie. Daarnaast kunnen ze in mindere mate voorkomen uit natuurlijke mineraalafzettingen. Hun aanwezigheid in het milieu wordt ook in verband gebracht met het gebruik en de opslag van munitie tijdens de laatste oorlog.

Effecten op milieu en gezondheid 

Deze stoffen vormen een risico voor de gezondheid en het milieu. Chronische blootstelling aan chloraten kan de opname van jodium afremmen, wat hypothyreoïdie kan bevorderen, schade aan rode bloedcellen (hemolytische anemie) en de nierfunctie kan aantasten. 

Perchloraten blokkeren zelfs in lage doses de opname van jodium in de schildklier, waardoor de aanmaak van schildklierhormonen verstoord raakt. Dit kan leiden tot hypothyreoïdie, cognitieve stoornissen, groeiachterstand bij kinderen, vermoeidheid, een verminderde fysieke en mentale capaciteiten en struma (vergroting van de schildklier). 

De meest kwetsbare groepen zijn zwangere vrouwen, foetussen, baby’s en jonge kinderen, bij wie de schildklier nog niet volledig ontwikkeld is, en mensen met bestaande schildklieraandoeningen.

Wettelijke richtlijnen 

De Europese richtlijn legt een grenswaarde vast voor chloraten tussen 250 en 700 µg/l. Deze grenswaarde van 700 µg/l geldt alleen in bepaalde omstandigheden, na een risicobeoordeling, conform de WHO-richtlijn. In België hebben de drie gewesten gekozen voor de strengste waarde, namelijk 250 µg/l, die tegen januari 2026 moet worden nageleefd. 

Voor perchloraten bestaat er nog geen Europese richtlijn. In België beveelt de Hoge Gezondheidsraad een maximum van 2 µg/l aan voor kwetsbare groepen (baby’s, zwangere vrouwen) en 13 µg/l voor de rest van de bevolking. Wallonië en Brussel willen vanaf 2028 een grenswaarde van 15 µg/l toepassen, terwijl Vlaanderen 13 µg/l handhaaft. 

PFAS

PFAS zijn chemische verbindingen van industriële oorsprong, ontwikkeld om producten antiaanbak-, water-, vet- en hittebestendig te maken, zoals pannen, textiel of brandwerend schuim. 

Ze zijn voornamelijk afkomstig uit industrieel afval en verontreinigen uiteindelijk het water, de lucht, de bodem en de voedselketen. Zo worden mensen eraan blootgesteld via drinkwater, voedsel of stof. 

Milieu- en gezondheidseffecten  

Chronische blootstelling aan PFAS, zelfs in lage doses, kan hormonen verstoren, het immuunsysteem verzwakken, de voortplanting belemmeren en bepaalde vormen van kanker bevorderen. 

De effecten hangen af van het type PFAS, de duur van de blootstelling en de individuele gevoeligheid, met verhoogde risico's voor baby's, kinderen, zwangere vrouwen en kwetsbare groepen.

Meer informatie over de effecten van PFAS op onze gezondheid

TFA (trifluorazijnzuur)

TFA (trifluorazijnzuur) is een fluorhoudende verbinding die onder meer ontstaat bij de afbraak van bepaalde gefluoreerde pesticiden (waarvan er meerdere inmiddels in Europa verboden zijn), koelgassen, gefluoreerde geneesmiddelen, en – zoals eerder vermeld – bij de afbraak van langeketen PFAS. TFA wordt ook industrieel gesynthetiseerd en kan in sommige gevallen een natuurlijke oorsprong hebben.

Milieu- en gezondheidseffecten

In tegenstelling tot langeketen PFAS stapelt TFA zich nauwelijks op in levende organismen, maar het is wel extreem persistent en vormt daarom een groot risico voor langdurige verontreiniging, vooral in waterbronnen.

Hoewel TFA minder toxisch lijkt dan langeketen PFAS, is er nog weinig bekend over de gevolgen van chronische blootstelling aan lage doses. Er worden studies uitgevoerd om de langetermijneffecten te beoordelen. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) onderzoekt momenteel deze risico's, wat in de toekomst tot nieuwe aanbevelingen voor de drinkwaterkwaliteit zou kunnen leiden. 

Wettelijke richtlijnen 

TFA is nog niet officieel gereguleerd in drinkwater in Europa of België, maar de aanwezigheid ervan moet nauwlettend worden opgevolgd. 

De onkruidverdelger flufenacet, dat wordt afgebroken tot TFA, werd in 2025 verboden omdat dit een hormoonverstoorder bleek te zijn. Bovendien wordt TFA erkend als een relevante metaboliet in grondwater met een limiet van 100 ng/l. In België hanteren het Waals Gewest en Brussel een richtwaarde van 2 200 ng/l in drinkwater, terwijl Vlaanderen een veel hogere waarde voorstelt (15 600 ng/l). Deze waarden stellen de drinkbaarheid niet in het gedrang, maar bij overschrijding is verscherpt toezicht vereist. 

Sinds 2021 wordt TFA door de OESO als een PFAS beschouwt. Toch wordt het nog niet opgenomen in de Europese richtlijn van 500 ng/l voor de totale hoeveelheid PFAS in drinkwater. Afhankelijk van de oorsprong (gefluoreerde pesticiden of producten die PFAS bevatten) kan TFA dus onder verschillende richtlijnen vallen, wat de regelgeving ervan complex maakt.  

Wat is de kwaliteit van kraanwater in België?

In België is het leidingwater drinkbaar en van goede kwaliteit. Hoewel er soms sporen van TFA, PFAS of metabolieten van pesticiden worden aangetroffen, blijven die onder de wettelijke richtlijnen en vormen ze op dit moment geen onmiddellijke bedreiging voor de drinkbaarheid of veiligheid van het water.

Toch moet de aanwezigheid van deze verontreinigende stoffen een wake-upcall zijn voor de overheid en de waterbedrijven: het wijst erop dat onze waterbronnen (rivieren, grondwater) steeds meer verontreinigd raken. Het is daarom cruciaal om de vervuiling bij de bron aan te pakken: het gebruik van pesticiden beperken, de gevaarlijkste stoffen (zoals gefluoreerde pesticiden) verbieden, en de productie van PFAS beperken tot strikt noodzakelijke toepassingen. Om zo blijvende vervuiling te voorkomen.

Bekijk de volledige resultaten van onze tests

Drink je beter flessen- of kraanwater?

Kraanwater is over het algemeen veilig en goed gecontroleerd. Toch kiezen veel mensen liever voor flessenwater. Maar is dat wel echt beter? Om dat te achterhalen, testten onze experts 30 soorten plat flessenwater die in België te koop zijn. Ze controleerden of de vermelde minerale samenstelling klopt met wat er op het etiket staat, en onderzochten of er verontreinigende stoffen inzaten, zoals pesticiden, PFAS of TFA. Hun bevindingen en aanbevelingen zouden je wel eens kunnen verrassen. Lees het volledige onderzoek in ons artikel over flessenwater.

Onze test over flessenwater