Luchtkwaliteit in de Belgische ziekenhuizen
Een goede binnenluchtkwaliteit in een zorginstelling kan worden gedefinieerd als een kwaliteit die geen extra gezondheidsproblemen creëert voor personen die in de instelling verblijven of deze bezoeken, zoals patiënten, bezoekers, zorgverleners en het ziekenhuispersoneel.
Deze doelstelling zouden alle ziekenhuizen moeten vooropstellen. Ze moeten alle noodzakelijke maatregelen treffen om een goede binnenluchtkwaliteit te behalen zodat ze mogelijke gezondheidsproblemen voorkomen, zoals infecties overgedragen via de lucht.
Wat verontreinigt de binnenlucht in ziekenhuizen?
De lucht in onze zorginstellingen zit vol met allerlei microben en chemische stoffen, alsook met organische stoffen.
- Ze worden bezocht door zieke mensen die ongewild verontreinigende stoffen in de lucht brengen wanneer ze niezen, praten of ademen. Sommige ziektes, zoals griep, tuberculose, verkoudheid en covid, worden via de lucht verspreid.
- Chemische producten specifiek gebruikt voor medische behandelingen kunnen stoffen afgeven aan de lucht.
- De lucht bevat ook organische en minerale stoffen zoals schimmel en fijn stof mogelijk afkomstig van het gebouw.
Deze luchtverontreiniging binnenshuis heeft een directe impact op de gezondheid van de mensen (zieken of bezoekers of zorg- en onderhoudspersoneel) die deze gesloten ruimtes bezoeken of er werken.
Impact van de leeftijd en de staat van de gebouwen op de luchtkwaliteit binnenin
De kwaliteit van de binnenlucht in zorginstellingen is een zeer complex probleem. Aangezien de luchtkwaliteit sterk beïnvloed kan worden door de leeftijd en de conditie van de gebouwen, evenals de manier waarop ze ontworpen werden en beheerd worden, zien we in de praktijk grote verschillen. Veel van deze instellingen zijn gevestigd in verouderde gebouwen, al zien we ook al veel nieuwbouwprojecten.
De staat van het gebouw kan effectief problemen veroorzaken met betrekking tot de luchtkwaliteit:
- Waterinfiltratie die aanleiding geeft tot schimmelvorming;
- Aanwezigheid van asbest in bepaalde materialen;
- Hoge temperaturen in een ziekenhuiskamer zonder airco.
De constructie van de gebouwen en hun ventilatiesystemen moeten zorgen voor een goede luchtkwaliteit binnenin.
Terug naar boven
Waarom is de luchtkwaliteit in ziekenhuizen belangrijk?
De covidcrisis heeft ons doen beseffen dat microben en polluenten de lucht die we inademen, vervuilen en dat deze een negatieve invloed kunnen hebben op onze gezondheid. De luchtkwaliteit is daarom een belangrijk topic geworden voor de volksgezondheid. We hebben geleerd dat het noodzakelijk is om de luchtkwaliteit te controleren en te verbeteren, vooral in zorginstellingen zoals ziekenhuizen.
De onderzoekers van Testaankoop bezochten daarom discreet 25 grote Belgische ziekenhuizen om de luchtkwaliteit te meten: ze ontdekten vaak hoge CO2-concentraties, wat wijst op een gebrek aan ventilatie en verluchting en het risico op besmetting door microben en andere schadelijke stoffen vergroot.
Dit is jammer, want mensen gaan naar het ziekenhuis om zich te laten verzorgen, niet om ziek te worden. Zorginstellingen moeten daarom extra aandacht besteden aan de kwaliteit van de binnenlucht.
Ontdek de resultaten van ons onderzoek
Terug naar boven
Test van de luchtkwaliteit in ziekenhuizen: onze methodologie
In november 2023 stuurden we onderzoekers met een draagbaar toestel naar de 25 grootste Belgische ziekenhuizen om gedurende een bepaalde periode, in alle discretie, de CO2-niveaus te registreren.
Doel? Controleren of de verluchtings- en ventilatiesystemen in deze ziekenhuizen een goede luchtverversing garanderen om zo het risico op besmetting door microben en polluenten die mogelijk aanwezig zijn in de in te ademen lucht, te verkleinen.
Selectie van de ziekenhuizen en bezochte ruimtes
We selecteerden 25 ziekenhuizen op basis van het aantal bedden (het grootste aantal):
- 10 in het Vlaams Gewest
- 10 in het Waalse Gewest
- 5 in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest
In elk ziekenhuis werden metingen uitgevoerd:
- Bij het onthaal
- In 3 wachtzalen
- In de cafetaria
- In de gangen, liften en toiletten
In de ruimtes die gebruikt worden voor operaties alsook in de patiëntenkamers werden geen metingen uitgevoerd.
CO2-concentratie: het criterium voor het meten van de luchtkwaliteit in ziekenhuizen
We gebruikten de gemeten concentratie koolstofdioxide (CO2) als indicator voor de luchtkwaliteit.
Wanneer we ademen, praten en hoesten, stoten we CO2 en aerosolen uit die mogelijk besmet zijn met micro-organismen, bacteriën of virussen. Een hoge CO2-concentratie geeft aan dat de lucht onvoldoende wordt ververst en dat er een groter risico is op overdracht van ziektes en besmetting door andere vervuilende stoffen in de lucht.
Het meten van het CO2-niveau maakt het mogelijk om referentiedrempels te bepalen waarboven het aanbevolen is om de lucht in de ruimte te verversen door te verluchten, de ventilatie te starten of een luchtzuiveringsapparaat aan te zetten.
Alles over het meten van de luchtkwaliteit
CO2-concentratiedrempel: vanaf 800 ppm is het aanbevolen om de lucht te verversen!
Zoals uit de huidige wetgeving blijkt, vinden het Ministerie van Volksgezondheid en de Belgische Codex over het Welzijn op het Werk het aanvaardbaar om een CO2-concentratiedrempel van 900 ppm te hanteren (wat overeenkomt met 500 ppm boven een (algemeen aanvaarde) gemiddelde buitenconcentratie van 400 ppm).
Niettemin hebben wij 800 ppm vooropgesteld als de concentratiedrempel waarboven we het raadzaam achten om de lucht in de kamer te verversen of een zuiveringsapparaat in te schakelen, omdat er een te hoog risico op besmetting kan zijn als de lucht vol met microben en verontreinigende stoffen zit.
Om deze drempelwaarde vast te stellen, hebben we ons gebaseerd op de aanbevelingen van de Hoge Gezondheidsraad (HGR) en die van de Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention (CDC).
Het is belangrijk op te merken dat zelfs in ruimtes van zorginstellingen met voldoende ventilatie en een CO2-concentratie van minder dan 800 ppm nog virussen kunnen worden overgedragen via de lucht. Adequate ventilatie op basis van koolstofdioxidemetingen biedt dus geen waterdichte garantie dat er geen overdracht van bepaalde respiratoire virussen meer zal plaatsvinden via de lucht.
Een professioneel apparaat voor het meten van de CO2-concentratie tijdens de test
Het toestel dat gebruikt werd voor de metingen is een professioneel en draagbaar meetapparaat, deTesto 315-3. Het is heel eenvoudig te gebruiken en geeft de CO2-concentratie in ppm continu weer op een scherm.
Onze onderzoekers liepen zo discreet mogelijk rond in de ziekenhuizen met dit apparaat in de hand.
Aanbevelingen voor de onderzoekers die de test in de ziekenhuizen hebben uitgevoerd
De grootste uitdaging was om niet opgemerkt te worden en ervoor te zorgen dat ze de metingen niet beïnvloedden. De onderzoekers kregen bijgevolg de volgende richtlijnen mee:
- Draag een FFP2-masker.
- Adem niet uit en praat niet in de buurt van de sensor: dit kan de meting beïnvloeden. Houd het toestel niet te dicht bij het aangezicht.
- Draag het apparaat in de hand op heuphoogte tijdens het stappen, plaats het op de knieën in de wachtzaal of op de tafel tijdens het bezoek aan de cafetaria.
- Plaats de sensor niet in de buurt van een open deur of raam, in de buurt van de luchttoevoer van het ventilatiesysteem of in de directe omgeving van mensen die rechtstreeks in het apparaat kunnen uitademen en de meting zo kunnen verstoren. Houd rekening met minimaal 1,5 m afstand.
- Laat de meting stabiliseren, neem ze pas na 5 minuten en meet elke 2 minuten.
Het proces van het testen van de luchtkwaliteit in ziekenhuizen
Bij elk ziekenhuis werd de eerste meting buiten gedaan om daar de CO2-concentratie te bepalen. Daarna werden verschillende meetreeksen uitgevoerd: bij het onthaal, in 3 wachtzalen, in de cafetaria, in de gangen, liften en toiletten.
Vijf metingen werden uitgevoerd in de wachtzalen, bij het onthaal en in de cafetaria elke 2 minuten gedurende 10 minuten. Het aantal aanwezigen op de onderzochte locaties werd geregistreerd, evenals de zitcapaciteit (aantal stoelen).
Terug naar boven
Kwaliteitsnormen voor de binnenlucht
De huidige regelgeving omtrent de binnenluchtkwaliteit in publiek toegankelijke ruimtes, is voornamelijk gebaseerd op de Codex over het Welzijn op het Werk en de wet op de binnenluchtkwaliteit van 2022. Deze laatste stelt indicatieve referentieniveaus vast voor de binnenluchtkwaliteit, maar het is helaas niet verplicht om ze te respecteren.
Wetgeving betreffende de binnenluchtkwaliteit
Verder in dit artikel:
- Wat zijn de gevolgen van een slechte luchtkwaliteit in ziekenhuizen?
De luchtkwaliteit in ziekenhuizen is des te belangrijker door de aanwezigheid van kwetsbare personen. Ontdek meer over de gevolgen van een slechte luchtkwaliteit voor de gezondheid.
- De resultaten van onze test betreffende de luchtkwaliteit in ziekenhuizen
Uit ons onderzoek blijkt dat de luchtkwaliteit sterk kan verschillen van zorginstelling tot zorginstelling en daarbinnen van kamer tot kamer. Ontdek de resultaten van onze test in 25 grote Belgische ziekenhuizen.
- Onze aanbevelingen voor een betere luchtkwaliteit
Wat kunnen ziekenhuizen doen om de situatie binnen hun instelling te verbeteren? Ontdek onze 4 aanbevelingen om de luchtkwaliteit binnenshuis te verbeteren.
Terug naar boven
Een slechte luchtkwaliteit in ziekenhuizen kan ernstige gevolgen hebben voor de gezondheid van patiënten, medisch personeel en bezoekers.
Impact van slechte luchtkwaliteit op patiënten
Ziekenhuizen ontvangen een breed scala aan mensen die mogelijk kwetsbaarder zijn voor ziektes en infecties, zoals mensen met allergieën, mensen met ernstige aandoeningen, personen die een operatie hebben ondergaan, ouderen en pasgeborenen.
Aangezien deze patiënten vaak kampen met een verminderde immuniteit (vooral in het geval van kanker), kan een slechte luchtkwaliteit, waarbij de lucht vol zit met microben en schimmels hun gezondheid extra aantasten, zeker wanneer de ventilatie niet goed functioneert.
Gezondheidsproblemen gekoppeld aan slechte luchtkwaliteit
Een slechte luchtkwaliteit in ziekenhuizen kan onder andere aanleiding geven tot de hieronder vermelde negatieve gevolgen:
- Het risico op nosocomiale infecties (ook wel ziekenhuisinfecties genoemd) veroorzaakt door bacteriën, virussen en schimmels aanwezig in de lucht.
- Symptomen zoals hoofdpijn, misselijkheid, duizeligheid, oog-, neus- en keelirritatie, huiduitslag, allergieën en ademhalingsproblemen (sick building syndroom) mogelijk veroorzaakt door vervuilende stoffen.
- Het erger worden van bepaalde chronische ziekten ten gevolge van de hoge temperatuur in ruimtes zonder airco waar de lucht onvoldoende wordt ververst.
Op alle gemeten locaties constateerden we dat de binnenlucht meer CO2 bevatte dan de buitenlucht (gemiddeld 460 ppm). We vonden de laagste CO2-concentraties in de ontvangstruimtes, terwijl de hoogste niveaus werden aangetroffen in de cafetaria's.
Betere luchtkwaliteit bij het onthaal
De laagste CO2-waarden werden waargenomen in de ontvangstruimtes, vermoedelijk omdat deze zich over het algemeen dicht bij de toegangsdeur bevinden. De deur wordt gedurende de dag regelmatig geopend en gesloten, waardoor buitenlucht binnenkomt die de binnenlucht vernieuwt en de aanwezige verontreinigende stoffen verdunt.
Hoe hoger de bezettingsgraad van een wachtruimte, hoe slechter de luchtkwaliteit
In elk bezocht ziekenhuis hebben we de CO2-concentraties in de lucht gemeten in 3 wachtzalen. Slechts 8 van de 25 ziekenhuizen noteerden in alle drie de wachtruimtes waarden onder de drempel van 800 ppm.
We stelden vast dat met een grotere bezettingsgraad (aantal bezette plaatsen op het totale aantal zitplaatsen), het risico op hoge CO2-waarden toeneemt; wat logisch lijkt aangezien CO2 wordt uitgestoten door de aanwezige personen. Aldus:
- Als we naar enkele resultaten kijken, zien we zelfs dat de lucht in wachtruimtes die open zijn (d.w.z. niet afgesloten door een deur) hoge CO2-concentraties kan bevatten bij een hoge bezettingsgraad en als er veel patiënten komen en gaan is.
- Aan de andere kant, als wachtkamers worden afgesloten door deuren, is de CO2-concentratie hoogstwaarschijnlijk hoger, vooral als de bezettingsgraad groot is.
- In sommige wachtkamers werden CO2-waarden net onder de drempel van 800 ppm gevonden terwijl de bezettingsgraad laag was, wat zou kunnen betekenen dat als er meer patiënten waren geweest, de drempel zou zijn overschreden.
Luchtkwaliteit in ziekenhuisgangen, toiletten en liften
Terwijl de CO2-concentratie lager lijkt te liggen in de gangen van veel ziekenhuizen, worden in de toiletten en liften hogere CO2-concentraties gemeten.
- Gangen: CO2-concentraties lijken lager te liggen in deze zones, behalve in 9 van de 25 ziekenhuizen.
- Toiletten: In bijna de helft van de ziekenhuizen (12 van de 25) lijkt de lucht slecht te worden ververst. Misschien komt het doordat de ruimte klein is waardoor het CO2-niveau snel stijgt als er meer dan één persoon in de ruimte aanwezig is of omdat de ventilatiesystemen niet goed werken. Aan de andere kant werd in het toilet met open raam een lage CO2-concentratie gemeten, wat zou kunnen bewijzen dat ventilatie met directe toevoer van frisse lucht het meest effectief is.
- Liften: De liften in bijna de helft van de ziekenhuizen (12 van de 25) blijken ook hogere CO2-concentraties te vertonen. Ook hier gaat het om afgesloten, krappe ruimtes waar meerdere mensen tegelijkertijd aanwezig kunnen zijn.
De slechtste luchtkwaliteit wordt gemeten in de ziekenhuiscafetaria's
De hoogste CO2-concentraties werden waargenomen in de cafetaria's: meer dan de helft vertoonde CO2-niveaus van meer dan 800 ppm, en soms zelfs tot bijna 1200 ppm.
De cafetaria is een plek waar het moeilijk is om een mondmasker op te houden, omdat men er eet en drinkt. Het wordt bezocht door bezoekers, personeel alsook door patiënten. Er is dus een constante mix van mensen die eten, drinken, praten, lachen, niezen, hoesten en ademen zonder masker, wat kan leiden tot een grote circulatie van microben in de lucht en bijgevolg een reëel risico op besmetting.
Het is aan te raden ziekenhuiscafetaria’s te mijden tijdens een epidemie van griep, longontsteking, covid, enz.
Luchtkwaliteit in ziekenhuizen: onze conclusies
Uit het onderzoek van Testaankoop blijkt dat er effectief een probleem is met de vernieuwing van de binnenlucht in de ziekenhuizen door een gebrek aan verluchting of de afwezigheid van doeltreffende ventilatie. Onze onderzoekers hebben zelfs concentraties van meer dan 1000 ppm gemeten in 16 van de 25 ziekenhuizen!
Vergelijking van de luchtkwaliteit tussen de ziekenhuizen onderling
Van de 25 ziekenhuizen:
- hebben slechts 3 ziekenhuizen al hun resultaten onder de 800 ppm, wat erop wijst dat de lucht daar redelijk goed vernieuwd lijkt te zijn.
- zijn er anderzijds 7 ziekenhuizen met metingen boven de 800 ppm (en vaak zelfs 1000 ppm) in meer dan de helft van hun ruimtes, wat erop lijkt te wijzen dat de binnenlucht daar onvoldoende wordt vernieuwd.
Welke ruimtes in ziekenhuizen moeten vermeden worden?
Onze resultaten laten zien dat de ventilatie binnen eenzelfde ziekenhuis van plaats tot plaats aanzienlijk kan verschillen.
Vooral in cafetaria's, toiletten en liften lijken de hoogste CO2-concentraties voor te komen, wat aantoont dat de lucht in deze ruimtes niet voldoende wordt ververst en dat er dus een risico bestaat dat deze gevuld is met microben en verontreinigende stoffen.
Dit zijn bijgevolg de plaatsen die moeten vermeden worden in een ziekenhuis zeker als er geen FFP2-masker wordt gedragen in periodes van hoge circulatie van virussen, zoals griep of covid. Merk op dat het vrij eenvoudig is om een masker te dragen in de toiletten en liften, maar het is moeilijk, zo niet onmogelijk om dit te doen bij het eten en drinken in de cafetaria.
Bewaking van de binnenluchtkwaliteit in ziekenhuizen
Om een gezond klimaat te creëren binnen in de zorginstellingen, is het belangrijk om regelmatig de luchtkwaliteit te meten en te evalueren. In dit opzicht kunnen metingen van koolstofdioxide (CO2) een eenvoudige manier zijn om te oordelen of de luchtverversing voldoende is.
De CO2-concentratie kan snel en eenvoudig worden gemeten met goedkope meetapparatuur met een CO2-sensor.
Daarom raden we zorginstellingen aan om in elke wachtruimte en in de cafetaria CO2-displays te plaatsen - zichtbaar voor het publiek - om de CO2-concentratie te monitoren.
Procedures om de luchtkwaliteit in ziekenhuizen te verbeteren
Zodra de CO2-concentratie 800 ppm bereikt, wordt ziekenhuispersoneel geadviseerd om het aantal mensen in de ruimte te verminderen en/of frisse lucht binnen te brengen.
Er bestaan 2 manieren om de lucht te verversen en zo de verontreinigingen die in de binnenlucht aanwezig kunnen zijn te verdunnen: door te verluchten of te ventileren. Hierdoor kan de buitenlucht zich vermengen met de binnenlucht, die vol zit met vervuilende stoffen, waardoor hun concentratie afneemt.
Hoe de luchtkwaliteit verbeteren?
Installatie van doeltreffende luchtbehandelingssystemen in ziekenhuizen
Om gezondheidsrisico’s in te perken, is het belangrijk om de lokalen voldoende te ventileren met verse lucht. Het ziekenhuis is hiervoor verantwoordelijk.
Merk op dat er Europese kwaliteitsnormen bestaan voor zorginstellingen met aanbevelingen voor het ontwerp, de werking, het onderhoud en het gebruik van luchtbehandelingssystemen.
Het is uiteraard raadzaam om ventilatiesystemen goed te onderhouden en dit op regelmatige basis om ervoor te zorgen dat ze correct en efficiënt functioneren.
Alles over luchtbehandelingssytemen
Sensibilisering van ziekenhuispatiënten omtrent de luchtkwaliteit in zorginstellingen
Het is belangrijk dat iedere bezoeker van het ziekenhuis zich bewust is van de gezondheidsrisico’s die hij loopt als de binnenluchtkwaliteit in het ziekenhuis niet optimaal is. Daarom raden wij zorginstellingen aan om initiatieven te nemen op het vlak van voorlichting en bewustwording.
Dit kan in de vorm van affiches in gangen, patiëntenkamers en wachtzalen, over diverse onderwerpen, waaronder:
- Binnenluchtkwaliteit, de gezondheidsrisico's die gepaard gaan met een slechte binnenluchtkwaliteit en de maatregelen die het ziekenhuis heeft genomen om deze te verbeteren.
- Reflexen om het risico op besmetting te verminderen: het dragen van een mondmasker, “barrièregebaren” en het respecteren van fysieke afstand.
- De rol van statische CO2-meters/displays, zodat mensen begrijpen waarvoor ze worden gebruikt en bij welke drempel ze individuele actie kunnen ondernemen, zoals de kamer verlaten of vragen om het raam open te zetten.
Het is ook belangrijk om ziekenhuispersoneel een opleiding aan te bieden over de binnenluchtkwaliteit en hen bewust te maken van de stappen die het ziekenhuis zet om deze te verbeteren. Zij kunnen deze informatie vervolgens doorgeven aan patiënten en bezoekers.