Hoe is de luchtkwaliteit in jouw buurt ? Een overzicht van de luchtkwaliteit in België

Luchtkwaliteit in België

Vervuiling en de gevolgen ervan op de gezondheid en het milieu zijn cruciale thema's geworden in de moderne samenleving. Wat is de situatie in België en hoe staat het met de luchtkwaliteit in ons land?

Hoewel elk van de drie gewesten zijn eigen milieu-instantie heeft (Institut scientifique de service public in Wallonië, Leefmilieu Brussel - BIM in Brussel en Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) in Vlaanderen), is er een federaal initiatief dat alle gegevens samenbrengt om een overzicht te geven van het Belgische grondgebied. Dit is de Intergewestelijke Cel voor het Leefmilieu. Ircel/Celine.

"Ze controleert en verstrekt informatie over de luchtkwaliteit in België. Ze verzamelt gegevens via een netwerk van automatische stations verspreid over het hele land die vervuilende stoffen meten zoals troposferisch ozon, stikstofdioxide, zwaveldioxide, zwevende deeltjes en benzeen. De eenheid publiceert jaarverslagen over de toestand van de luchtkwaliteit in België," vat onze milieudeskundige Carine Deschamps samen.

Je vindt dagelijks informatie op de site, zoals de top 10 van plaatsen met de hoogste concentraties in België.

Het laatste nieuws over de luchtkwaliteit in België

"Door metingen van voorgaande jaren te analyseren, kunnen we zien dat de luchtkwaliteit in België de afgelopen drie decennia geleidelijk is verbeterd. De afgelopen 25 jaar zijn de gemiddelde jaarlijkse concentraties van verschillende vervuilende stoffen in de Belgische lucht geleidelijk gedaald. Sinds enkele jaren voldoet België in het hele land aan de Europese grenswaarden voor luchtkwaliteit," merkt Carine Deschamps op.

We moeten echter benadrukken dat de Europese normen veel minder streng zijn dan die van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). De bevolking wordt dus nog steeds blootgesteld aan vervuiling die een of meer van de door de WHO aanbevolen waarden overschrijdt.

Hoewel er tegen 2030 nieuwe Europese normen zouden moeten zijn voor een aantal vervuilende stoffen (fijnstof, stikstofdioxide en zwaveldioxide), blijven deze minder streng dan die van de WHO...

Wat is luchtvervuiling en hoe ontstaat het?

Concreet verwijst luchtvervuiling naar "de aanwezigheid van schadelijke of toxische stoffen in de atmosfeer in voldoende hoeveelheden om de menselijke gezondheid, ecosystemen en het klimaat negatief te beïnvloeden. Deze stoffen kunnen van natuurlijke of menselijke oorsprong zijn".

Het wordt gevormd door de uitstoot van giftige of schadelijke stoffen in de atmosfeer. Er wordt onderscheid gemaakt tussen :

• Primaire vervuilende stoffen, die rechtstreeks in de lucht worden uitgestoten.
• Secundaire vervuilende stoffen, die gevormd worden door chemische reacties tussen verschillende stoffen en andere atmosferische componenten.

Vervuilende stoffen kunnen ook worden ingedeeld op basis van hun bron:

• Natuurlijke vervuiling, zoals vulkaanuitbarstingen (as, zwaveldioxide), bosbranden (fijne deeltjes, koolmonoxide) of de uitstoot van vluchtige organische stoffen door planten en bomen.
• Antropogene vervuiling, d.w.z. als gevolg van menselijke activiteiten, zoals vervoer (stikstofoxiden (NOₓ), CO, CO_₂, koolwaterstoffen, fijne deeltjes en roetdeeltjes ook bekend als Black Carbon), verwarming (fijne deeltjes, Black Carbon, methaan CH₄ en vluchtige koolwaterstoffen), industrie (zwaveldioxide SO₂, stikstofoxiden NOx, CO^_₂ en vluchtige organische stoffen), landbouw (methaan CH₄, CO_² en lachgas N₂O, ammoniak NH₃, stikstofoxiden NOx, vluchtige organische stoffen) of afvalverbranding.

Eenmaal uitgestoten in de atmosfeer kunnen deze stoffen een wisselwerking aangaan met andere stoffen en door reactie secundaire vervuilende stoffen vormen. "Stikstofoxiden en vluchtige organische stoffen reageren bijvoorbeeld in aanwezigheid van zonlicht en warmte om troposferisch ozon te vormen, een belangrijk bestanddeel van smog," legt Carine Deschamps uit.

Vervuilende stoffen kunnen zich ook over grote afstanden verplaatsen, waardoor ze regio's kunnen treffen die ver verwijderd zijn van de plaats waar ze worden uitgestoten.

De verschillende soorten luchtvervuiling in België

Zoals hierboven vermeld, is de evolutie in België vrij positief, met een daling van de luchtvervuilende stoffen over de laatste decennia. De uitstoot van fijne deeltjes is sinds 2000 met meer dan 25% gedaald en de NOx-uitstoot is gehalveerd. "Maar België zal in de toekomst grote inspanningen moeten leveren om dichter bij de WHO-waarden te komen, vooral voor fijne deeltjes, die veel gezondheidsproblemen veroorzaken", zegt onze milieudeskundige.

Stikstofdioxide (NO₂)

Volgens de Europese normen is de lucht in België niet van slechte kwaliteit wat stikstofdioxide betreft. Maar eens te meer zijn deze normen veel te laks in verhouding tot de gezondheidsrisico's die deze vervuilende stof met zich meebrengt.

Neem bijvoorbeeld Antwerpen, Gent, Brussel en Charleroi. De concentraties in deze vier steden liggen onder de Europese norm van 40 µg/m³. Maar het door de WHO aanbevolen niveau is... 10 µg/m³. Deze norm wordt alleen gehaald in de meest landelijke meetstations in Vlaanderen en ten zuiden van het Waals industrieel bekken.

De daling van de uitstoot van stikstofdioxide is vooral te danken aan strengere emissienormen voor auto's en de vermindering van het aantal dieselauto's in lage-emissiezones (LEZ).

Fijne deeltjes (PM₁₀ et PM_2,5)

Er zijn verschillende soorten fijne deeltjes en er wordt vooral een onderscheid gemaakt tussen deeltjes met een diameter van minder dan 10 µm en deeltjes met een diameter van minder dan 2,5 µm.

"Net als de NO₂-concentraties, dalen de concentraties van fijne deeltjes voortdurend en komen ze al bijna overeen met de concentratievoorspelling voor 2030. Maar ze liggen nog steeds boven de WHO-aanbevelingen. Slechts enkele van de landelijke metingen in de Ardennen voldoen aan de WHO-aanbevelingen," voegt Carine Deschamps toe.

Wat PM_2,5 betreft, is Vlaanderen de meest getroffen regio. De hoogste niveaus worden vastgesteld in de buurt van Brugge, maar ook de twee andere grote steden in de regio, Gent en Antwerpen, worden niet gespaard. "Deze vervuiling is niet alleen te wijten aan het intensieve wegverkeer in Vlaanderen, maar ook aan de uitstoot van de verschillende activiteiten in deze dichtbevolkte gebieden, niet te vergeten het sproeien in de landbouw en de aanwezigheid van bedrijven, zoals rond de haven van Zeebrugge," analyseert onze milieudeskundige.

In Brussel zijn de gebieden in het centrum en rond het kanaal van Willebroek het zwaarst getroffen.

In Wallonië zijn het opnieuw de grote steden die het meest getroffen worden, maar op veel lagere niveaus dan in Vlaanderen. Meer in het algemeen is alles ten zuiden van het Waals industrieel bekken beter beschermd.

Wat PM₁₀ betreft, waren het opnieuw de grote Vlaamse steden die het meest getroffen werden, hoewel het laagste niveau gemeten werd in Saint-Hubert. Er werden ook lokale pieken waargenomen in Wallonië, zoals in Marchienne-au-Pont.

Ozon

De vorming van ozon in de atmosfeer is sterk afhankelijk van de weersomstandigheden. "Het is afhankelijk van concentraties van NOx en volatiele organische stoffen in de lucht, in combinatie met aanhoudend warm, zonnig weer," legt Carine Deschamps uit.

Als gevolg hiervan heeft de vermindering van de uitstoot van stikstofoxiden (NOx) en vluchtige organische stoffen (VOC's) in de afgelopen decennia op Europese schaal geleid tot minder en minder intense ozonpieken.

Merkwaardig genoeg hebben grote steden minder last van ozonpieken, vooral omdat het stikstofmonoxide die door het autoverkeer wordt geproduceerd een deel van de gevormde ozon vernietigt. Antwerpen scoort het best. De ergst getroffen gebieden zijn Haspengouw en de Ardennen.

Zwaveldioxide (SO₂)

Het einde van de steenkoolindustrie en de achteruitgang van de staalindustrie hebben geleid tot een drastische daling van de SO₂-vervuiling in België.

Vluchtige organische stoffen (VOC's)

Deze categorie omvat onder andere benzeen, methaan, polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK's), dioxines en furanen. Dit zijn voornamelijk broeikasgassen die worden geproduceerd door de landbouw (mest van intensieve veehouderij), de verbranding van planten en industriële processen.

Ammoniak (NH₃)

Deze stof is voornamelijk afkomstig van de landbouwsector, aangezien het wordt geproduceerd door dierlijke mest en stikstofmeststoffen. Meer dan 90% van de ammoniakemissies zijn te wijten aan de landbouw.

In de atmosfeer kan het samen met stikstof- en zwaveloxiden fijne deeltjes vormen.

Koolmonoxide (CO)

Koolmonoxide ontstaat bij de onvolledige verbranding van koolstofhoudende brandstoffen (hout, benzine, kolen, aardgas, paraffine, enz.).

Het wordt voornamelijk geproduceerd door wegverkeer, maar kan ook vrijkomen bij bosbranden.

Black Carbon

Dit is een van de hoofdbestanddelen van de kleinste fijne deeltjes (PM_2.5). Het staat ook bekend als “roet” en is voornamelijk afkomstig van verbrandingsprocessen (fossiele brandstoffen, biobrandstoffen, biomassa, enz.).

De hoogste concentraties worden over het algemeen aangetroffen in gebieden waar het wegverkeer het drukst is of waar de verbranding van biomassa het belangrijkst is.

De gevolgen van luchtvervuiling op de gezondheid en het milieu

De impact op de gezondheid

Luchtvervuiling heeft grote gevolgen voor de gezondheid. Om je een idee te geven: elk jaar sterven er in het Brussels Gewest ongeveer 900 mensen vroegtijdig als gevolg van luchtvervuiling.

De meest kwetsbare groepen zijn kinderen, ouderen en mensen met aandoeningen aan de luchtwegen of hart- en vaatziekten.

Gevolgen op korte termijn voor je gezondheid

Als je wordt blootgesteld aan pieken in de buitenluchtvervuiling, loop je risico's op verschillende vlakken.

• Ademhalingsgevolgen, zoals irritatie van de luchtwegen, astma-aanvallen, kortademigheid of een piepende ademhaling.
• Cardiovasculaire gevolgen, zoals verhoogde hartslag en bloeddruk, of pijn op de borst.
• Gevolgen voor de ogen en huid, zoals oogirritatie of huiduitslag.

Gevolgen op lange termijn voor je gezondheid

• Ademhalingsproblemen, zoals astma, bronchitis of luchtweginfecties.
• Hart- en vaatziekten, waaronder hartaanvallen en beroertes.
• Kanker, zowel longkanker als andere vormen zoals borst- of blaaskanker.
• Gevolgen voor de ontwikkeling van kinderen en zuigelingen
• Verzwakking van het immuunsysteem.

Meer weten over de invloed van luchtvervuiling op je gezondheid? Lees ons volledige dossier over dit onderwerp.

De gevaren van luchtvervuiling voor je gezondheid

De gevolgen voor het milieu

De gevolgen van vervuiling voor het milieu zijn net zo ernstig als die voor onze gezondheid. Ze beïnvloeden de luchtkwaliteit, ecosystemen, het klimaat, de bodem en het water.

"De uitstoot van kooldioxide, methaan en andere gassen draagt bijvoorbeeld bij aan het broeikaseffect, waardoor de aarde opwarmt. Zwavel- en stikstofoxiden reageren met water, zuurstof en andere chemicaliën in de atmosfeer om zwavelzuur en salpeterzuur te vormen. Deze zuren vallen terug op aarde in de vorm van zure regen, die verzuring van bodem en water kan veroorzaken, wat leidt tot de dood van planten, bomen en waterorganismen", vervolgt onze milieudeskundige.

Maatregelen tegen luchtvervuiling in België

Wat doet de overheid om de luchtkwaliteit te verbeteren?

De overgang naar duurzaam transport

Er zijn verschillende manieren waarop dit kan worden bereikt.

Een belangrijke stap in het verbeteren van de luchtkwaliteit in België is het verminderen van de uitstoot van motorvoertuigen, die een van de grootste bronnen van luchtvervuiling vormen. Om dit te bereiken, heeft de overheid strengere normen ingevoerd voor CO₂-uitstoot en andere schadelijke stoffen. Daarnaast zijn er fiscale voordelen beschikbaar voor het gebruik van elektrische voertuigen, waarmee de overgang naar schoner vervoer wordt gestimuleerd.

In Brussel, Gent en Antwerpen zijn gebieden ingesteld waar vervuilende auto's niet mogen rijden, de zogenaamde lage-emissiezones (LEZ). Daarnaast wil men mensen meer laten fietsen, wandelen en het openbaar vervoer gebruiken. Om dit te stimuleren, wordt er gewerkt aan betere en toegankelijkere infrastructuur voor het openbaar vervoer. Ook wordt er gekeken naar manieren om de tarieven aantrekkelijker te maken.

Regulering van industriële activiteiten

Er is regelgeving ingevoerd voor industriële emissies. "Er zijn lagere emissiedrempels opgelegd voor stikstofoxiden (NOx), zwaveldioxide (SO₂) en fijne deeltjes (PM). Bedrijven moeten hun uitstoot regelmatig meten en aangeven, en er worden regelmatig controles uitgevoerd om te zien of ze zich aan de normen houden", zegt onze milieudeskundige over dit onderwerp.

De overheid subsidieert ook schone technologieën, zoals geavanceerde filtratieapparatuur, afvalrecyclingsystemen en oplossingen om het energieverbruik te verminderen.

Huishoudelijke vervuiling beheren

Eén manier om dit aspect van het probleem te verbeteren is de energie-efficiëntie van gebouwen te verbeteren. In België werden verschillende programma's gelanceerd om de energie-efficiëntie van woonhuizen en bedrijven te verbeteren.

De overheid biedt ook energiepremies aan. Deze dekken een brede waaier van werkzaamheden, waaronder isolatie, verwarming, dubbele beglazing en zonnepanelen, om particulieren te helpen bij hun inspanningen.

Controle op het gebruik van meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen

Het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen is nu verboden in alle openbare ruimten.

Bewaken en sensibiliseren

Meetstations, beheerd door het IRM en Ircel/Celine, controleren voortdurend de luchtkwaliteit in de hele regio en leveren essentiële gegevens om de doeltreffendheid van het milieubeleid te beoordelen.

Tot slot worden er bewustmakingscampagnes georganiseerd om het publiek bewust te maken van het belang van luchtvervuiling en luchtkwaliteit. Deze campagnes hebben als doel mensen te informeren over de oorzaken van vervuiling, het gewenste gedrag om uitstoot te verminderen en de gezondheidsrisico's die luchtvervuiling met zich meebrengt.

Ons advies aan consumenten om hen te helpen de luchtkwaliteit te verbeteren

Om aan de vervuilingsnormen van de WHO te voldoen, zullen zowel overheden als individuele burgers de uitstoot van vervuilende stoffen moeten beperken.

"Vergeet niet dat de meeste bronnen van luchtvervuiling in de buitenlucht volledig buiten de controle van individuen liggen en gezamenlijke actie vereisen van politici op lokaal, nationaal en regionaal niveau en van degenen die verantwoordelijk zijn voor sectoren als energie, transport, afvalbeheer, stadsplanning en landbouw," voegt onze milieudeskundige toe.

Je persoonlijke uitstoot verminderen

Het eerste advies dat we je kunnen geven is natuurlijk om je eigen uitstoot te verminderen.

Om de uitstoot van fijne deeltjes te verminderen, kun je overwegen om over te stappen op efficiëntere en milieuvriendelijkere verwarmingssystemen. Wanneer je huis wordt verwarmd met olie of hout, komen er veel vervuilende stoffen in de lucht terecht. Door gebruik te maken van apparatuur die op natuurlijke energiebronnen werkt, zoals zonne- of geothermische energie, beperk je de vervuiling aanzienlijk. Warmtepompen, zoals lucht-lucht, lucht-water of geothermische warmtepompen, halen warmte uit de buitenlucht en brengen deze naar binnen om je huis te verwarmen. Daarnaast zijn er nog andere milieuvriendelijke opties, zoals biomassa, thermodynamische ketels en condensatieketels.

De oplossing om de uitstoot van stikstofdioxide te verminderen ligt vooral in transport. Dit betekent niet per se dat je de auto moet opgeven, maar dat je moet kiezen voor een lichte stadsauto of een hybride/elektrisch voertuig in plaats van een zware SUV. Regelmatig onderhoud en ecologisch verantwoord rijden helpen om de vervuiling door je auto te beperken.

Bij voorkeur maak je gebruik van het openbaar vervoer of carpool je waar mogelijk.

Maatregelen tegen luchtvervuiling

• Probeer tijdens de spits drukke wegen te vermijden. Kies liever straten waar minder verkeer is. Als je een voertuig ziet dat veel vervuiling uitstoot, stap dan even opzij van de rijbaan.
• Draag een klein kind indien mogelijk om te voorkomen dat het in contact komt met uitlaatgassen. Zorg er ook voor dat je de kinderwagen niet achter een uitlaatpijp plaatst.
• Vermijd gebieden met een hoog risico zoals kruispunten, bijvoorbeeld vlakbij voertuigen die stilstaan voor rode lichten.
• Zoek minder vervuilde plaatsen om buiten te sporten.
• Bij een vervuilingspiek is het verstandig om je verplaatsingen te beperken. Vermijd wandelen, fietsen, en zelfs autorijden, vooral in auto's met een open dak. Schakel de buitenventilatie van je voertuig uit.
• Probeer gebruik te maken van fietspaden die gescheiden zijn van het verkeer.
• In het algemeen wordt fietsers en voetgangers geadviseerd om "stadsringen" en "straatcanyons" met veel auto's zoveel mogelijk te vermijden.
• Houd in steden met een meetstation voor de luchtkwaliteit het niveau van de luchtvervuiling in de gaten en let op de effecten ervan op kinderen om te bepalen wanneer en hoe je actie kunt ondernemen om hen te beschermen (bijvoorbeeld door niet naar buiten te gaan).
• Als je risico loopt bij ozonvervuiling, is het belangrijk om voorzichtig te reageren op officiële berichten. Dit betekent dat je beter binnen kunt blijven en zware fysieke inspanning moet vermijden. Heb je een smartphone? Dan kun je je locatie-instellingen gebruiken om een waarschuwing te krijgen zodra de ozonvervuiling een bepaald niveau bereikt. Zo kun je meteen passende maatregelen nemen.

Gebruik beschermende maskers en filters

Maskers houden niet alle vervuilende stoffen tegen, maar wel de grootste deeltjes. Deze zijn echter niet het gevaarlijkst. We moeten meer op onze hoede zijn voor de kleinste deeltjes die ons ademhalingssysteem binnendringen.

De meeste zogenaamde " beschermingsmaskers " houden deeltjes tegen, maar beschermen niet tegen gasvormige vervuilende stoffen. Bovendien hangt hun doeltreffendheid vooral af van hoe goed ze rond het gezicht zitten en hoe goed ze onderhouden worden.

Bewaken van en reageren op gepaste vervuilingsniveaus

Wanneer een vervuilingspiek wordt aangekondigd, neem deze informatie dan niet licht op en leer hoe je dienovereenkomstig kunt reageren. "We spreken van een vervuilingspiek wanneer een te hoge hoeveelheid van een of meer vervuilende stoffen in de lucht wordt gemeten, wat een onmiddellijk risico kan vormen voor de gezondheid en het milieu", legt Carine Deschamps uit.

De Ircel/Celine-cel kan waarschuwingen geven op verschillende niveaus:

• Informatiedrempel: Dit is een concentratieniveau van een vervuilende stof in de lucht, waarboven kortdurende blootstelling een gezondheidsrisico kan vormen voor gevoelige personen.
• Alarmdrempel: Dit is een concentratieniveau van vervuilende stoffen in de lucht, waarboven kortdurende blootstelling een risico vormt voor de gezondheid van de hele bevolking of voor het milieu.

Bij een vervuilingsepisode met fijnstof (PM₁₀), stikstofdioxide (NO₂) of zwaveldioxide (SO₂) wordt gevoelige en kwetsbare personen aangeraden om tijdens de spitsuren drukke verkeersgebieden te vermijden. Daarnaast wordt aangeraden om sportactiviteiten van gematigde intensiteit te doen. De hele bevolking wordt geadviseerd intensieve sportactiviteiten te beperken of uit te stellen.

In geval van ozonvervuiling moeten gevoelige en kwetsbare mensen vermijden om 's middags naar buiten te gaan wanneer de zon op zijn sterkst is, evenals zware sportactiviteiten buitenshuis. Zij kunnen activiteiten met een lage intensiteit binnenshuis houden en de algemene bevolking kan intensieve sportactiviteiten binnenshuis houden.

Lokale initiatieven en organisaties die zich inzetten voor schonere lucht

Overal in België ontstaan initiatieven om de luchtkwaliteit te verbeteren (AirCasting, CurieuzenAir, Filter Café Filtre, Le réseau des Sentinelles de l'air, Les chercheurs d'air, mouvements pour les villes sans voiture, enz.) Over het algemeen gaan ze verder dan alleen bewustmaking en beïnvloeden ze ook het overheidsbeleid. Door hen te steunen en deel te nemen aan hun inspanningen kan elke Belgische burger bijdragen tot een betere luchtkwaliteit.

De aanvragen van Testaankoop over luchtkwaliteit

“Luchtvervuiling is een probleem voor de volksgezondheid. Door de luchtvervuiling te verminderen, kan de overheid de ziektelast van beroertes, hartziekten, longkanker en chronische of acute aandoeningen van de luchtwegen, waaronder astma, verminderen”, vat onze milieudeskundige samen. Deze gevolgen hebben ook economische kosten die moeten worden gedragen.

Als consumentenorganisatie doen we de volgende verzoeken met betrekking tot vervuiling en luchtkwaliteit:

• Het herzien en verstrengen van de vervuilingslimieten. We vragen een herziening van de Europese luchtkwaliteitsnormen om ze in overeenstemming te brengen met de strengere aanbevelingen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Zoniet moeten de Belgische autoriteiten nationale normen publiceren die strenger zijn dan de Europese.
• De monitoring versterken. Het meetnetwerk voor de luchtkwaliteit moet worden verbeterd. Er zijn meer meetstations en geavanceerde technologieën nodig om verontreinigende stoffen nauwkeuriger te detecteren.
• Investeren in openbaar vervoer en het gebruik ervan aanmoedigen. We moeten meer investeren in milieuvriendelijk openbaar vervoer (elektrische bussen, treinen, trams) en het gebruik van de fiets en het openbaar vervoer aanmoedigen door middel van subsidie- en stimuleringsbeleid.
• Verminder het autoverkeer. In meer stadscentra moeten lage-emissiezones worden ingevoerd. De meest vervuilende voertuigen moeten ook aan banden worden gelegd en autodelen moet worden aangemoedigd.
• Instelling van kwetsbare zones. We voeren campagne voor het instellen van beschermingszones rond scholen, ziekenhuizen en bejaardentehuizen waar de vervuilingsniveaus bijzonder laag moeten zijn.