Hoe beïnvloedt luchtvervuiling je gezondheid?

Hoe ontstaat luchtvervuiling?

Luchtvervuiling verwijst naar “de aanwezigheid van schadelijke of toxische stoffen in de lucht in voldoende hoeveelheden om de menselijke gezondheid, ecosystemen en het klimaat negatief te beïnvloeden. Deze stoffen kunnen van natuurlijke of door de mens gemaakte oorsprong zijn”. Ze kunnen verschillende vormen aannemen, maar ook worden veroorzaakt door meerdere bronnen.

Een van de problemen met luchtvervuiling is dat het niet altijd gemakkelijk te herkennen is. “Als rook van een bosbrand of roet van de uitlaat van een vrachtwagen de lucht verstopt, lijkt het duidelijk. Maar zelfs lucht die gezond lijkt en lekker ruikt kan vervuild zijn,” zegt Carine Deschamps, milieudeskundige bij Testaankoop.

"Het is de oorzaak van slopende chronische ziekten voor miljoenen mensen, en legt een zware druk op gezondheidssystemen, economieën en samenlevingen. Voor de totale wereldbevolking is het bovendien de op één na grootste risicofactor voor overlijden, na hoge bloeddruk en net vóór tabak."

De verschillende soorten luchtvervuiling

Vervuiling is een breed begrip dat vele vormen kan aannemen. Er kan een onderscheid worden gemaakt op basis van de aard (chemisch of biologisch) en de oorsprong (menselijk of natuurlijk). We kunnen ook een onderscheid maken tussen primaire en secundaire vervuilers.

Er zijn verschillende families van vervuilende stoffen die op verschillende plaatsen kunnen worden aangetroffen, met verschillende gevolgen voor onze gezondheid en het milieu:

• Fijne stofdeeltjes.
• Stikstofdioxide (NO₂).
• Black carbon.
• Zwaveldioxide (SO₂).
• Ozon (O₃).
• Ammoniak (NH₃).
• Koolmonoxide (CO)
• Vluchtige organische stoffen (VOC's), enz.

Om de verschillen tussen al deze elementen in detail te begrijpen, kun je ons dossier over luchtkwaliteit in België raadplegen.

ALLES WAT JE MOET WETEN OVER LUCHTVERVUILING EN LUCHTKWALITEIT

Bronnen van luchtvervuiling: industrie, verkeer en landbouw

De verschillende vervuilende stoffen die hierboven zijn opgesomd, zijn niet allemaal afkomstig van dezelfde bronnen. Hier vind je een kort overzicht van de belangrijkste bronnen.

Industrie

Fabrieksschoorstenen stoten veel giftige stoffen uit in de atmosfeer. Zwaveldioxide, stikstofoxiden en andere vluchtige organische stoffen worden uitgestoten door industriële activiteiten zoals petrochemie, metallurgie en bouwmaterialen.

Landbouw

Landbouw draagt, net als de industrie, bij aan luchtvervuiling. Het is een misvatting dat de lucht op het platteland automatisch schoon en vrij van vervuiling is. Sterker nog, de concentratie van ammoniak in de lucht is op het platteland vaak hoger, omdat de landbouw verantwoordelijk is voor maar liefst 94% van de ammoniakuitstoot. Daarnaast produceert de landbouw ook stikstofoxiden, wat eveneens bijdraagt aan luchtvervuiling.

Woongebied

Mensen dragen ook bij aan luchtvervuiling via hun woningen.

“Bij verwarming, vooral door verbranding van fossiele brandstoffen en hout, komt fijnstof, zwaveldioxide en stikstofoxiden vrij. Bij koken, vooral op gas, komen vluchtige organische stoffen (VOS) en koolmonoxide (CO) vrij. Doe-het-zelf-, tuin- en schoonmaakproducten kunnen ook VOC's in de lucht uitstoten,” legt Carine Deschamps uit.

Vervoer

Transport is een belangrijke bron van luchtvervuiling, hoewel de uitstoot aanzienlijk is verminderd dankzij de introductie van minder vervuilende voertuigen. Desondanks blijft de transportsector de grootste uitstoter van stikstofdioxide en draagt het ook bij aan de verspreiding van fijnstof in de lucht.

De effecten van luchtvervuiling op je gezondheid

Luchtvervuiling is een ernstig gezondheidsprobleem waar veel onderzoek naar is gedaan. De effecten op de gezondheid zijn inmiddels goed in kaart gebracht en de gevolgen kunnen verschillende vormen aannemen: ademhalings-, cardiovascurlaire, neurologische, immuun-, allergische, zwangerschaps- en geboorteproblemen, enz.

Het probleem treft de hele bevolking. In 2021 bleek uit analyses dat 97% van de Europese stedelijke bevolking was blootgesteld aan concentraties fijnstof die hoger lagen dan dan de WHO- aanbevelingen. Op dit moment zijn de WHO-normen veel strenger dan de EU-normen als het gaat om vervuilende stoffen in de lucht.

“Wereldwijd is een derde van de sterfgevallen door beroertes, longkanker en hartaandoeningen te wijten aan luchtvervuiling”, voegt onze gezondheids-en milieudeskundige eraan toe. “Luchtvervuiling blijft de belangrijkste milieuoorzaak van vroegtijdige sterfte in de Europese Unie, met ongeveer 300.000 vroegtijdige sterfgevallen per jaar. Luchtvervuiling was verantwoordelijke voor 6.780 vroegtijdige sterfgevallenin België in 2022: 5.110 door fijn stof, 1.360 door NO₂-vervuiling en 310 door ozon.”

De gevolgen voor je algemene gezondheidstoestand

Iedereen reageert anders op blootstelling aan vervuilende stoffen. Dit hangt af van je weerstand, het soort vervuilende stof en de hoeveelheid die je inademt. Zoals hieronder wordt uigelegd, lopen bepaalde groepen een extra groot risico bij luchtvervuiling. Blootstelling aan pieken in luchtvervuiling brengt verschillende risico’s met zich mee, zowel op korte als lange termijn. Op korte termijn kunnen de gevolgen voor je gezondheid zijn:

• Ademhalingsgevolgen, zoals irritatie van de luchtwegen, astma-aanvallen, kortademigheid of een piepende ademhaling.
• Cardiovasculaire gevolgen, zoals verhoogde hartslag en bloeddruk, of pijn op de borst.
• Gevolgen voor de ogen en huid, zoals oogirritatie of huidirritatie.

Op de lange termijn loop je het risico op:

• Ademhalingsproblemen, zoals astma, bronchitis of luchtweginfecties.
• Hart- en vaatziekten, waaronder hartaanvallen en beroertes.
• Kanker, zowel longkanker als andere vormen zoals borst- of blaaskanker.
• Effecten op de ontwikkeling van kinderen en zuigelingen
• Verzwakking van het immuunsysteem.

Deze gevolgen hebben een grote impact op zowel gezondheidssystemen als nationale economieën.

De invloed op je longen: longaandoeningen en irritatie

Bij luchtvervuiling denken we vaak meteen aan de gevolgen voor onze luchtwegen. “Fijnstof en schadelijke gassen zoals zwaveldioxide kunnen diep in je longen doordringen”, legt Carine Deschamps uit. “Ze kunnen ontstekingen in de luchtwegen veroorzaken en het longweefsel beschadigen.”

Je kunt chronische ziekten ontwikkelen, zoals chronische bronchitis, astma en chronische obstructieve longziekte. Als je al een longziekte hebt, kan deze ook verergeren.

Langdurige blootstelling aan vervuilende stoffen kan het risico op longkanker verhogen en luchtweginfecties verergeren. Directe effecten zijn ondere andere hoesten, slijm, piepende ademhaling, ademhalingsmoeilijkheden, en irritatie van ogen, neus en keel.

Effecten op je hart: hart- en vaatziekten en bloeddrukproblemen

Luchtvervuiling heeft niet alleen invloed op onze longen, maar ook op andere belangrijke aspecten van onze gezondheid. Het cardiovasculaire systeem wordt ook op de proef gesteld en kan ernstige gevolgen ondervinden van zware blootstelling. “Fijnstof en vervuilende gassen kunnen via de longen in de bloedbaan terechtkomen en daar systemische ontsteking en oxidatieve stress veroorzaken,” bevestigt onze expert.

Je loopt dan het risico om atherosclerose (verharding en vernauwing van de slagaders) te ontwikkelen en het risico op hart- en vaatziekten (hartaanvallen en beroertes) te verhogen.

Blootstelling aan vervuiling kan leiden tot een verhoogde bloeddruk en hartritmestoornissen. Dit vergroot het risico op het verergeren van bestaande aandoeningen en kan zelfs de kans op overlijden door hart- en vaatziekten verhogen. Vooral mensen die al hartproblemen hebben, zijn extra kwetsbaar voor de schadelijke effecten van luchtvervuiling.

Risicogroepen en kwetsbare groepen voor luchtvervuiling

Sommige mensen zijn gevoeliger voor luchtvervuiling dan anderen. Tot de risicogroepen behoren zwangere vrouwen, baby's, jonge kinderen, mensen van 65 jaar en ouder, personen met hart- en vaatziekten, mensen met hart- en ademhalingsproblemen, en astmapatiënten.

Zwangere vrouwen

Fijnstof kan door de placentabarrière dringen en ongeboren baby's besmetten. Dit betekent dat luchtvervuiling al invloed kan hebben op baby's voordat ze geboren zijn, wat kan leiden tot een laag geboortegewicht of vroeggeboorte. Daarnaast kan het de longontwikkeling van pasgeborenen belemmeren en zorgen voor ademhalingsproblemen en astma.

Voor aanstaande moeders kan blootstelling aan vervuiling het risico op pre-eclampsie vergroten, een gevaarlijke aandoening die gekenmerkt wordt door hoge bloeddruk en schade aan organen, wat ernstige gevolgen kan hebben voor zowel moeder als kind.

Kinderen en zuigelingen

Luchtvervuiling kan verschillende ziekten veroorzaken bij kinderen. Het kan leiden tot een verminderde longfunctie, luchtweginfecties, allergieën en zelfs astma. Carine Deschamps waarschuwt dat deze aandoeningen op latere leeftijd chronisch kunnen worden. "Kinderen zijn extra kwetsbaar voor luchtvervuiling omdat hun luchtwegen kleiner zijn. Bovendien bevinden ze zich dichter bij de grond, waar de concentratie van vervuilende stoffen door verkeer het hoogst is," legt ze uit.

Kinderen hebben onvolgroeide longen tot ze ongeveer 6 jaar oud zijn. Hierdoor zijn ze in die periode gevoeliger voor fijnstof in de lucht. Daarnaast ademen kinderen meer lucht in per kilogram lichaamsgewicht dan volwassenen, waardoor ze aan hogere doses vervuilende stoffen worden blootgesteld.

Zuigelingen moeten vooral worden beschermd tegen luchtvervuiling:

• Hun longen zijn nog in ontwikkeling en luchtvervuiling kan dit biologische proces verstoren.
• Ze zijn minder goed in staat om de toxische stoffen in vervuilde lucht te metaboliseren, te ontgiften en te elimineren.
• Hun hersenen zijn nog in ontwikkeling en de neurotoxische stoffen in vervuilde lucht kunnen hun cognitieve ontwikkeling verstoren.
• De hoeveelheid ingeademde lucht per eenheid lichaamsgewicht is groter dan bij volwassenen.
• De hoeveelheid vervuilde lucht is verhoudingsgewijs groter bij kinderen, die actiever zijn.

“Wereldwijd lijdt 14% van de kinderen tussen 5 en 18 jaar aan astma en elk jaar sterven 543.000 kinderen jonger dan 5 jaar aan ademhalingsziekten die te maken hebben met luchtvervuiling”, concludeert onze expert.

Oudere mensen

Ook oudere mensen zijn gevoeliger voor luchtvervuiling. Met de leeftijd is het lichaam minder goed in staat om de schadelijke effecten tegen te gaan.

Luchtvervuiling kan hartaandoeningen en beroertes, longaandoeningen zoals chronische obstructieve longziekte en astma, en diabetes verergeren. Het sterftecijfer is hoger bij mensen van 65 jaar en ouder die lijden aan astma, chronische obstructieve longziekte (COPD) of longontsteking.

Tot slot wordt luchtvervuiling in verband gebracht met een verhoogd risico op cognitieve achteruitgang, zoals dementie en de ziekte van Alzheimer.

Mensen met bestaande long- of hartproblemen

Voor mensen met bestaande long- of hartaandoeningen betekent vervuiling een extra belasting voor hun al verzwakte systemen, waardoor ze nog kwetsbaarder worden. Door hun verminderde capaciteit wordt het voor hun lichaam steeds moeilijker om de bijkomende stress te verwerken.

Bij mensen met longaandoeningen zijn de luchtwegen al ontstoken en vernauwd, waardoor ademhalen moeilijker wordt. Vervuiling verergert de situatie en kan de frequentie van de aanvallen of de ernst van de symptomen doen toenemen.

Bij mensen met hartaandoeningen moet het hart al harder werken voor een goede bloedcirculatie. Vervuiling kan extra ontstekingen en oxidatieve stress veroorzaken, waardoor de bloeddruk stijgt en de hartslag wordt verstoord. Dit kan reeds bestaande aandoeningen verergeren, waardoor het risico op hartaanvallen en beroertes toeneemt.

Wat kun je doen als je al last hebt van gezondheidsproblemen door luchtvervuiling?

Behandeling en preventie

Zoals hierboven uitgelegd, zijn mensen die al verzwakt zijn nog gevoeliger voor luchtvervuiling. Het is daarom belangrijk om goed voor jezelf te zorgen en je blootstelling aan luchtvervuiling te verminderen:

• Probeer gebieden met veel vervuiling te vermijden. Als het kan, breng dan geen tijd door in de buurt van drukke wegen, industrieterreinen of plekken waar de luchtkwaliteit slecht is.
• Blijf binnen tijdens periodes van zware luchtvervuiling. Wanneer de luchtkwaliteit sterk is verslechterd, is het verstandig om vooral tijdens piekuren binnen te blijven.
• Gebruik luchtreinigers. Investeer in een luchtreiniger voor thuis om vervuilende stoffen binnenshuis te verminderen.
• Vermijd het gebruik van synthetische schoonmaak-, tuin- en doe-het-zelfproducten die vervuilende stoffen aan de lucht toevoegen.

Het belang van snelle medische hulp

Om complicaties te voorkomen, is het belangrijk om zo snel mogelijk naar een arts te gaan als je een ziekt ontwikkelt die wordt veroorzaakt door luchtvervuiling. Met een diagnose kunnen de juiste maatregelen worden genomen en kan worden voorkomen dat de symptomen verergeren.

Langdurige blootstelling aan luchtvervuiling kan permanente schade veroorzaken aan de longen en het cardiovasculaire systeem. Een snelle medische behandeling kan deze effecten verzachten, chronische gezondheidsproblemen voorkomen en lastige symptomen (zoals hoesten, ademhalingsmoeilijkheden en vermoeidheid) verlichten. Het helpt ook om beter te kunnen werken en deel te nemen aan dagelijkse activiteiten.

“Kortom, snelle medische hulp bij ziekten door luchtvervuiling is van essentieel belang. Het helpt complicaties voorkomen, vermindert schade op de lange termijn, verbetert de levenskwaliteit, zorgt voor een goede opvolging, en verlicht de druk op het gezondheidszorgsysteem”, vat onze gezondheids- en milieudeskundige samen.

Informatie en advies van je huisarts

Bepaalde aandoeningen worden soms verkeerd begrepen of onderschat. Door met een gezondheidsdeskundige te praten, kun je de juiste informatie en advies krijgen over hoe je de blootstelling aan vervuiling in de toekomst kunt verminderen. Preventie kan de vorm aannemen van medicatie of veranderingen in je levensstijl.

Regelmatige medische controles stellen je in staat om je gezondheid te controleren en behandelingen aan te passen indien nodig.

"Artsen kunnen patiënten helpen de waarschuwingssignalen van ademhalings- en hart- en vaatproblemen te herkennen. Daarnaast kunnen ze vaccinaties tegen griep en longontsteking aanbevelen, om luchtweginfecties te voorkomen die door vervuiling verergerd kunnen worden," voegt ze toe.