De risico’s van PFAS voor je gezondheid

Wat zijn PFAS en waarom zijn ze een zorg?

PFAS (afkorting van perfluoralkyl- en polyfluoralkylzuren) zijn door de mens gemaakte chemische verbindingen met een aantal handige eigenschappen. Zo zijn ze vet- en waterafstotend. Daarom zitten PFAS in tal van alledaagse producten, zoals antiaanbakpannen, regenjassen en cosmetica, maar ook in brandblusschuim, batterijen en zonnepanelen.

De groeiende bezorgdheid over PFAS komt voort uit hun persistentie in het milieu en hun impact op de menselijke gezondheid. PFAS zijn chemische verbindingen van fluor en koolstof die haast niet worden afgebroken in de natuur. Ze worden dan ook vaak "eeuwig vervuilende stoffen" genoemd.

Hoe komen PFAS in het milieu terecht?

Bij de productie van PFAS, de toepassing ervan in diverse industrietakken en het gebruik van brandvertragend blusschuim kunnen PFAS in de lucht, de bodem en het grondwater terechtkomen en het milieu vervuilen.

Hoe worden PFAS in het milieu verspreid?

• PFAS kunnen door de bodem heen in het grondwater dringen en zich verspreiden in het milieu. Zo kunnen ze in landbouwgewassen, veevoer en uiteindelijk in de voedselketen terechtkomen.
• Door lozingen van industrieel afvalwater in rivieren en kanalen kunnen PFAS in ons drinkwater terechtkomen. Via de rivieren worden ze ook naar de zeeën en oceanen gevoerd, waar ze door vis, schaal- en schelpdieren worden opgenomen en zo ook weer in ons voedsel belanden.
• PFAS kunnen zich ook door de lucht verspreiden en dan als neerslag op de grond of in het oppervlaktewater terechtkomen.
• Ten slotte kunnen grond- en baggerwerken in verontreinigde zones ook bron zijn van PFAS-verspreiding.

Hoe worden wij blootgesteld aan PFAS?

PFAS zijn alomtegenwoordig. De meeste PFAS komen in ons lichaam via de voeding, voornamelijk vis en schaaldieren, maar ook eieren en vlees en besmet leidingwater. Ook door het gebruik van pannen met beschadigde antiaanbaklaag en het consumeren van drank en voeding (veelal fastfood) uit kartonnen meeneemverpakkingen krijgen we PFAS binnen.

Andere bronnen zijn inademing van stofdeeltjes van met PFAS verontreinigde vloeren of met PFAS behandelde tapijten of meubels, verontreinigde lucht in de buurt van de industrie.

PFAS worden via de navelstreng aan de foetus en via de moedermelk aan baby’s doorgegeven. Kinderen kunnen verontreinigde stofdeeltjes binnenkrijgen als ze dingen in hun mond stoppen.

In mindere mate kunnen PFAS ook door langdurig huidcontact in ons lichaam terechtkomen.

Wat zijn de effecten van PFAS op de gezondheid?

Via ons voedsel, water, lucht en stof worden we elke dag blootgesteld aan een giftige mix van hormoonverstorende stoffen, waaronder PFAS.

Zeer trage afbraak van PFAS in het lichaam

Het probleem met PFAS is dat ze zich gestaag ophopen in het lichaam en zo een bedreiging vormen voor de gezondheid.

Een behandeling om PFAS uit je lichaam te halen is er niet. PFAS kunnen wel op natuurlijke wijze uit het lichaam verdwijnen, maar dat duurt extreem lang: de concentraties nemen elke 10 jaar slechts met de helft af.

Moeilijk in te schatten gezondheidsrisico's van PFAS

Het is momenteel moeilijk om het algehele gezondheidsrisico van PFAS met zekerheid in te schatten, aangezien het gaat om een zeer grote en diverse familie van chemische verbindingen die elk verschillende gezondheidseffecten kunnen hebben. Ze zijn over het algemeen wel in lagere concentraties in het milieu aanwezig dan de concentraties die in het laboratorium worden bestudeerd, maar gedurende veel langere perioden, wat resulteert in chronische blootstelling.

In de natuur zijn PFAS ook vermengd met een veelheid aan andere verontreinigende stoffen. Naar dat "cocktaileffect" is nog maar weinig onderzoek gedaan.

Onderzoek naar de schadelijkheid van PFAS

De kennis over PFAS is beperkt, maar er wordt intensief onderzoek naar gedaan. Reeds gedane studies tonen aan dat chronische blootstelling aan PFAS kan leiden tot een verstoring van de hormoonspiegel, voortplanting en groei, een verzwakking van het immuunsysteem en een verminderde immuunrespons op vaccins. Ook de werking van de lever en de longen kan erdoor worden verstoord.

Bovendien worden hoge niveaus van bepaalde PFAS in verband gebracht met een verhoogde cholesterol en bepaalde soorten kanker zoals nier- en teelbalkanker.

De gezondheidseffecten van PFAS hangen af van het type PFAS, het blootstellingsniveau, de blootstellingsduur en de individuele gevoeligheid. Baby’s, kinderen, bejaarden, vrouwen die zwanger zijn of borstvoeding geven en mensen met een verminderde immuniteit zijn kwetsbaarder voor blootstelling aan PFAS.

Sommige PFAS, met name PFOA en PFOS, staan op de lijst van vermoedelijk kankerverwekkende stoffen en zijn daardoor reeds verboden. Maar er zijn nog duizenden andere veelgebruikte PFAS waarvan de precieze impact op de gezondheid nog te weinig bekend is.

De moeilijkheid is ook dat de gezondheidseffecten van PFAS zich niet onmiddellijk manifesteren, zoals bij vergiftiging.

Effecten van PFAS op de gezondheid

Hieronder zie je de vastgestelde en potentiële effecten van PFAS op de gezondheid van volwassenen en ongeboren baby’s.

© Europees Milieuagentschap

Verband tussen PFAS en ziekten

We hebben intussen allemaal PFAS in ons bloed. Tenzij in gebieden met extreem hoge concentraties is het moeilijk een verband te leggen tussen de aanwezigheid van PFAS in het bloed en een bestaande ziekte of gezondheidsprobleem. PFAS maken deel uit van de chemische cocktail waaraan we allemaal worden blootgesteld en het is vrijwel onmogelijk om een oorzakelijk verband vast te stellen tussen elk van die stoffen en een specifieke ziekte.

Tenzij je in een gebied woont met vastgestelde PFAS-verontreiniging, heb je dus niets aan een bloedtest, want het is onmogelijk om te weten uit welke vervuilingsbronnen elke PFAS afkomstig is die in je lichaam zou kunnen worden gedetecteerd, noch welke gezondheidseffecten die verontreiniging zou kunnen hebben.

Een bloedtest heeft enkel zin voor mensen die in een gebied wonen waarvan bekend is dat het sterk vervuild is met PFAS.
Het Vlaamse Gewest biedt een gratis bloedtest aan voor mensen die in de buurt van de 3M-fabriek Zwijndrecht wonen. Je kunt je daarvoor online registreren via deze site.

Regulering en beleid rond PFAS

Huidige regulering en beperkingen

Sinds 2009 zijn slechts 4 PFAS internationaal gereguleerd of verboden.

Op Europees en Belgisch niveau zijn er wel al enkele maatregelen genomen om de productie en het gebruik van PFAS aan banden te leggen:

• Er zijn normen voor PFAS-concentraties in drinkwater en in eieren, vlees, schelpdieren en vis.
• Er is een Europese aanbeveling voor maximaal toelaatbare wekelijkse inname (TWI) van PFAS in het lichaam.
• Voor PFAS in voedselverpakkingen is er vooralsnog enkel een Europese richtlijn met limietwaarden, geen bindende nationale regelgeving.

Initiatieven om PFAS-verontreiniging aan te pakken

De huidige regelgeving is naar onze mening en die van veel experten ontoereikend en veel te laks om verdere ophoping van PFAS in het milieu en levende organismen in te dijken, laat staan te stoppen.

Er is nood aan striktere beleidsmaatregelen: strengere lozingsnormen voor PFAS in milieuvergunningen voor industrieën die PFAS gebruiken, strengere limietwaarden voor PFAS in water en bodem en financiering van wetenschappelijk onderzoek naar de gezondheidseffecten van de talrijke PFAS.

Op Europees niveau wordt gewerkt aan een inperking van de productie en het gebruik van PFAS. Dat stuit op tegenwerking bij de chemiegiganten. De gevolgen zijn immers gigantisch. Door hun uitzonderlijke eigenschappen zijn PFAS onmisbaar geworden in veel sectoren en producten, wat betekent dat er vervangende stoffen moeten worden gevonden die de gezondheid ook effectief minder schaden.

Hoe blootstelling aan PFAS verminderen?

Tips om blootstelling aan PFAS te verminderen

Uit voorzorg wordt aangeraden om blootstelling aan PFAS in de mate van het mogelijke te vermijden. Dat is in het bijzonder belangrijk tijdens de zwangerschap en voor baby's, kinderen en jongeren.

Door onderstaande eenvoudige maatregelen toe te passen kom je minder in aanraking met PFAS:

Speciale voorzorgen in zones met hoge PFAS-concentratie

Woon je in een risicozone, d.w.z. in een straal van 100 meter rond de 3M fabriek in Zwijndrecht, dan neem je het best deze voorzorgen:

• Eet geen eieren van je eigen kippen.
• Eet niet te veel zelfgekweekt vlees, zelfgevangen vis of geplukte mosselen.
• Kwetsbare personen, zoals Kinderen jonger dan 12 jaar, mensen met een verzwakt immuunsysteem en zwangere of borstvoeding gevende vrouwen wordt ook afgeraden om zelfgeteelde groenten en fruit te eten.
• Voor gezonde volwassenen is het vooral belangrijk om gevarieerd te eten, volgens het advies van de voedingsdriehoek, en voedsel uit de moestuin af te wisselen met voedsel uit de winkel.
• Verder gebruik je beter geen grond- of putwater om te drinken, je moestuin te besproeien of een zwembad te vullen.
• Composteer ook geen groenafval uit je eigen tuin, maar breng het naar het containerpark.

Raadpleeg voor meer info de volledige lijst van no regret-maatregelen van het Vlaamse Gewest.

Ook op de site van Chemours en Dupont de Nemours in Mechelen zijn er PFOA en PFOS geproduceerd en bestaat er gevaar dat de bodem en het grondwater verontreinigd zijn. Woon je in die omgeving, dan is het aangeraden als voorzorg ook de no regret-maatregelen toe te passen.