Nitraten & nitrieten: goed of slecht voor je lichaam?

Misschien is het je al opgevallen in de versafdeling van de supermarkt: op steeds meer verpakkingen van vleeswaren staat "zonder nitriet". Maakt dat de ham, spek en worstjes een betere keuze? En wat zijn die nitrieten, die vaak verward worden met de verwante nitraten?

In Frankrijk bestaat er steeds meer controverse over deze stoffen: tussen parlementariërs die een totaal verbod willen, een regering die geen beslissing neemt en een nieuw rapport van het Franse agentschap voor voedselveiligheid, ANSES. Op Europees niveau heeft de EFSA in 2023 een advies gepubliceerd over het risico van nitrosamines (die uit nitriet gevormd kunnen worden).

Om het debat te kaderen, geven we wat meer uitleg.

Wat zijn nitraten en nitrieten?

Nitraten (NO3) zitten in heel wat groenten, vooral bladgroenten zoals spinazie, snijbiet, selder en bieten. Ze zijn van nature aanwezig in de bodem en nemen nog toe door (stikstofhoudende) meststoffen. Door bemesting van de bodem in combinatie met industrieel afvalwater komen ze ook in het oppervlaktewater en zodoende in ons leidingwater terecht.

Daarnaast worden nitraten ook gebruikt als additieven (E251 en E252) door de voedingsindustrie. « Maar nitraten uit voedingsadditieven maken slechts 5 % uit van onze totale nitraatinname », zegt Katrien Renders, onze voedingsdeskundige.

Nitrieten (NO2), die we binnenkrijgen in de vorm van voedingsadditieven (E249 en E250) en door de omzetting van nitraten, hebben een slechte reputatie. Het zijn opportunistische, zeer reactieve en veelzijdige moleculen ten opzichte van andere deeltjes die ze tegenkomen. Met name in het menselijk lichaam, waar de zogeheten endogene nitrieten door een cascadefenomeen verschillende biologische effecten kunnen teweegbrengen. Onder andere kankerverwekkende effecten in de dikke darm.

Hoe beïnvloeden nitraten en nitrieten ons lichaam?

Nitrieten en nitraten hebben dezelfde bron: stikstof (N). Deze chemische verbindingen zijn echter valse tweelingbroers en spelbrekers op ons bord. We krijgen ze binnen via onze voeding (bepaalde groenten, leidingwater, bewaarmiddelen en additieven enz.). Op die manier komen ze onder meer terecht in het speeksel en het bloed. Sommige van hun effecten zijn schadelijk (risico op darmkanker), andere stimulerend (vandaar hun nut voor de sportwereld).

 

Hoe kun je de inname van nitraten en nitrieten beperken?

Uiteraard komen de gevaren van nitraten en nitrieten bovenop andere bekende en soms ergere risicofactoren, zoals roken, zwaarlijvigheid, een zittende levensstijl, alcohol, een tekort aan volle granen enz. Het bannen van charcuterie is niet voldoende. Het moet duidelijker worden voor de consument wat bewerkt vlees, vleesproduct, vleesbereiding, bereid vlees is. Nu zijn er verschillen in de definities in de voedingsaanbevelingen en in de productcategorieën die bepalen of er nitriet mag aan toegevoegd worden.

De voorkeur geven aan « zonder nitriet » ?

We zijn geen voorstander van alternatieve functionele ingrediënten die nitraat en nitriet vervangen en die gebruikt worden om een 'schoon etiket' te bekomen. In sommige gevallen gaat het om misleiding omdat uiteindelijk dezelfde stoffen in het product komen, maar via de weg van groenten- en gistextracten of bacteriën. Nieuwe additieven (cfr. polyfenolen) moeten goedgekeurd en veilig bevonden worden vooraleer ze gebruikt worden.

De consument beschermen

Het is belangrijk om de voordelen van nitraten en nitrieten goed af te wegen tegen de risico’s. Daarom vragen wij als consumentenorganisatie dat deze additieven op basis van de meest recente wetenschappelijke kennis enkel worden toegestaan als ze bewezen noodzakelijk zijn.

Daarnaast vragen we dus aan de Europese Commissie dat de toegelaten hoeveelheden worden verlaagd (naar het voorbeeld van Denemarken en de biologische voeding).

Conclusie

Nitraten en nitrieten zijn al lang een onderwerp van discussie. Nu en dan doemt de controverse weer op, zoals het monster van Loch Ness, zonder dat de wetenschap definitief uitsluitsel geeft. Daarom is het belangrijk om te begrijpen waar het om draait. Het is immers een complexe materie die, zoals vaak bij voedingsmiddelen, om enige nuance vraagt. Het gezondheidsrisico hangt namelijk af van de producten waarin de nitrieten en nitraten voorkomen en van de bevolkingsgroep (bijvoorbeeld baby’s).

Frequente vragen

De wetgeving rondom nitraten & nitrieten

Lees meer over de regels rondom nitraten en nitrieten in voeding: wanneer mogen ze wel toegevoegd worden en wanneer niet? Leer alles over de complexe wetgeving.

Hoe giftig is nitriet?

Hoewel ze in sommige hoeveelheden onschadelijk zijn, kan een te hoge inname van nitrieten mogelijk gevaarlijk zijn voor onze gezondheid. In dit artikel bespreken we hoe gevaarlijk nitrieten precies zijn voor ons lichaam.

Welke nitraathoudende groenten zijn er voor sporters?

Nitraat is een stof die voorkomt in veel groenten en kan helpen bij het verbeteren van de prestaties van sporters. Er zijn echter verschillende groenten die een hoger nitraatgehalte bevatten dan andere. Lees hier welke nitraathoudende groenten er zijn voor sporters en hoe ze kunnen bijdragen aan een betere prestaties.

Is nitriet kankerverwekkend?

Sommige studies suggereren dat er een verband is tussen nitrieten en het ontstaan van bepaalde kankersoorten, terwijl andere studies dit ontkennen. In deze sectie zullen we dieper ingaan op de vraag of nitrieten mogelijk kankerverwekkend zijn.

Toegelaten hoeveelheden nitraat & nitriet verlagen

In sommige hoeveelheden kunnen nitrieten goed zijn zijn voor onze gezondheid, een te hoge inname kan leiden tot gezondheidsproblemen. Er zijn daarom toegelaten hoeveelheden vastgelegd voor de consumptie van nitraat en nitriet. Lees hier hoe de overheid de consument zou moeten beschermen.

Test je kennis over nitraatrijke groenten 

Bevatten groenten in de zomer minder nitraten dan de rest van het jaar? Test je kennis over nitraatrijke groeten hier.