Zes courante voedingsmythes ontrafeld

Naast betrouwbare informatie, krioelt het op internet helaas ook van de valse berichten, zogenaamde hoaxen. Zo’n hoax kan verschillende vormen aannemen: een valse e-mail waarin u wordt gewaarschuwd voor een gevaarlijk virus, een boodschap dat u een aanzienlijk bedrag geld hebt gewonnen, een neppetitie tegen het onrecht in de wereld ... Maar ook over voeding circuleren er ontelbare hoaxen.

Mythes die ons doen twijfelen

Soms brengt zo'n informatie onze zekerheden en onze kritische geest aan het wankelen, waardoor we uiteindelijk zelfs ons oordeel op baseren. We beginnen dan aan een vastenkuur zonder er iets van te weten, of kopen producten (vaak te duur) om een "detox"-kuur te doen...

Maar waarom laten we ons zo gemakkelijk misleiden door zulke hoaxen over voeding?

Een van de verklaringen is ongetwijfeld het feit dat de agrovoedingsindustrie de laatste decennia al talrijke crisissen heeft gekend: hormonenmaffia, gekkekoeienziekte (1997 in België), dioxinecrisis (1999), vogelgriepepidemieën, paardenvleeslasagne (2013), fipronil-eieren (2017)... Zulke gebeurtenissen leiden tot een gevoel van wantrouwen bij het publiek ten opzichte van producten die je in de winkel vindt, maar zelfs ook ten opzichte van voeding in het algemeen. Wanneer een gerucht of een trend inspeelt op dat gevoel, gaan wij daar gretig in mee, in de wetenschap dat voedselschandalen heel goed mogelijk zijn, want dat heeft de geschiedenis ons immers geleerd.

Wat het nog moeilijker maakt om zo'n hoax te doorprikken, is het feit dat de auteurs van deze onjuiste of misleidende informatie vaak hun geloofwaardigheid proberen te vestigen door er allerhande namen van bekende personen, wetenschappers en instellingen aan te koppelen (wat hun reputatie overigens ernstig kan schaden).

De waarheid over een gezonde en correcte voeding

In dit dossier over voedingsmythes nemen we zes geruchten onder de loep. We bekijken wat de wetenschap hierover te zeggen heeft:

• Is het glutenvrije dieet gezonder?
• Wat zijn "superfoods" en zijn ze nodig?
• Is vasten goed voor de gezondheid?
• Moeten we suiker verbieden?
• Is melk goed voor iedereen?
• Zijn detox-diëten goed voor je gezondheid?

Gezond eten

Wil je meer weten over hoe je gezond kunt eten? Aarzel niet om onze verschillende dossiers over een evenwichtige voeding te raadplegen

Een gezondere voeding

De medische wereld blijft genuanceerd, al is zo’n dieet voor de meerderheid van de bevolking zinloos. Glutenvrij eten is gerelateerd met het zogenaamde paleoprincipe, waarbij men terugkeert naar het voedingspatroon van onze voorouders. Zij hadden geen granen en dus ook geen gluten. Brood, ontbijtgranen, koekjes, pasta, bepaalde kazen, pudding enz. worden dan ook van het menu geschrapt. 

De laatste jaren gaan er geregeld stemmen op dat zo’n glutenvrij dieet gezonder zou zijn. Heel wat mensen wagen zich er dan ook eens aan, al heeft amper 1 % van de bevolking (enkel de personen die intolerant of echt allergisch zijn) er daadwerkelijk baat bij. Bij een glutenvrij dieet zonder medische reden, worden er te weinig volle graanproducten geconsumeerd en dat is nadelig voor de gezondheid. Volle granen vormen een belangrijke bron van vezels, vitamines en jodium. Tevens verlaagt de voldoende inname volle granen ons tegen bepaalde kankers diabetes type 2 en hart- en vaatziekten.

naar ons dossier volkorenproducten

Wie glutenvrij moet eten, doet dat dus maar beter in samenspraak met een arts of diëtist.

Intolerant of ander probleem?

De beweringen over het feit dat glutenvrij eten gezonder zou zijn, zijn echter zeker niet de enige reden voor de populariteit ervan. Almaar meer personen kloppen bij hun arts aan met symptomen die aan glutenintolerantie (coeliakie) doen denken: hoofdpijn, gewichtsverlies, vermoeidheid, chronische buikloop, opgeblazen gevoel ... 

Een aantal onder hen blijkt na diagnose niet intolerant te zijn, maar heeft wel aanzienlijk minder last wanneer ze glutenvrij eet. Voorlopig bestaat er nog geen eensgezindheid over deze gevallen. Het zou op een eventuele glutenovergevoeligheid kunnen wijzen, al wordt ook het prikkelbaredarmsyndroom niet uitgesloten.

Naar ons dossier glutenvrij eten

Onder de term “superfood” vallen een aantal producten die een gunstige invloed zouden hebben op ons lichaam: knoflook en broccoli zouden het risico op kanker bijvoorbeeld doen dalen, gojibessen zouden het verouderingsproces afremmen. 

Theorieën die uiteraard tot de verbeelding spreken, maar helaas is er tot nog toe geen enkele wetenschappelijke studie die de voordelen van superfood bevestigt. Meer hierover in ons dossier Superfoods.

naar ons dossier superfoods

Variatie blijft het best

De al eventueel bestaande studies over superfoods werken veelal met hoge concentraties van bepaalde gunstige stoffen, veel hoger dan in de producten in kwestie daadwerkelijk terug te vinden is. 

Een voorbeeld. Knoflook bevat een stof die je cholesterol en bloeddruk zou kunnen verlagen. Je zou echter dagelijks niet minder dan 28 teentjes moeten eten om dat effect te bereiken.

Verder zijn superfoods meestal rijk aan antioxidanten. Op het eerste gezicht goed, al kunnen te hoge doseringen net nefast zijn voor de gezondheid. 

Kortom, in plaats van te focussen op één product en er mirakels van te verwachten, kies je toch maar beter voor een evenwichtig voedingspatroon met voldoende variatie. Lees meer over een evenwichtig eetpatroon in ons dossier:

Gezonde en evenwichtige voeding

Tijdens een periode van vasten put je lichaam uit de aanwezige reserves, maar daar zijn heel wat risico’s aan verbonden. Vasten is een eeuwenoud gebruik dat ook in onze hedendaagse maatschappij zijn weg heeft gevonden: in religieuze context, uit medische overtuiging, uit protest of simpelweg als levenskeuze ... Afhankelijk van de context, kan vasten een heel andere invulling krijgen: enkel water drinken, de hoeveelheid calorieën per dag beperken, dagen inlassen waarop niet wordt gevast (bv. om iedere dag vasten of 5:2 methode), enkel bepaalde periodes van de dag vasten (de 16:8 methode), ... 

Niet zonder gevaar

Enkele goeroe’s beweren ten stelligste dat vasten een gezond ritueel is om het lichaam te zuiveren van giftige stoffen. Toch is een lange tijd niet (of slechts een beperkt aantal calorieën) eten niet zonder gevaar. Het kan onder meer het ijzergehalte aantasten, tekorten aan essentiële voedingstoffen veroorzaken en tot algemeen slap gevoel leiden. Een strenge periode van vasten kan bovendien ook hartritmestoornissen of leverproblemen (ontstekingen of fibrose) veroorzaken en de spiermassa of botmassa aantasten. Weet ook dat de verloren kilo’s er snel weer aanvliegen, omdat je lichaam geneigd is om meer energie op te slaan zodra je opnieuw begint te eten én omdat je erg veel honger zult hebben meteen na het vasten. 

Vasten is sowieso niet geschikt voor kinderen en zwangeren. Als je een eetstoornis hebt, of diabetes mellitus type 1 (erfelijk), is vasten ook minder geschikt. Heb je gezondheidsproblemen en/of gebruik je medicijnen, raadpleeg je huisarts voor je gaat vasten.

Vasten in de strijd tegen kanker

Vasten wordt vandaag de dag wel eens voor therapeutische doeleinden ingezet, bijvoorbeeld in de strijd tegen kanker. Vasten heeft mogelijks een positieve invloed heeft op oxidatieve stress in ons lichaam. Er zijn echter onvoldoende wetenschappelijke studies bij mensen die het gunstig effect van vasten in zo’n situatie kunnen aantonen. In afwachting van verdere studies is voorzichtigheid dan ook raadzaam. Patiënten wordt afgeraden op eigen houtje te gaan vasten, maar dit steeds in overleg met de behandelende artsen.

Kan ik vermageren door periodiek vasten?

De wetenschappelijke studies die nagingen of periodiek vasten (zoals de 16:8 of 5:2 methode) een effect hebben op gewichtsverlies, vonden geen spectaculaire resultaten. Er was geen verschil tussen in gewichtsverlies tussen de groepen die aan periodiek vasten deden en deze die op klassieke manier diëten, namelijk dagelijks hun energie-inname beperken. Wel toonden sommige studies aan dat periodiek vasten mogelijks enkele bijkomende voordelen heeft. Zo zijn er in enkele studies positieve effecten gevonden op de LDL cholesterol, de insuline waarden en vetverlies. 

Tot op heden zijn er slechts enkele kortlopende studies uitgevoerd met zeer uiteenlopende regimes van vasten en is er nog te weinig geweten over de lange termijn effecten om vasten aan te raden. Wil je even effectief maar bewezen afvallen, en gezonder worden, dan doe je dit beter op de klassieke manier door gezonder en minder te eten en te bewegen. Dit al dan niet onder professionele begeleiding van je arts of een diëtist. 

DIËTEN ONDER DE LOEP

Koolhydraten (suikers) zijn samen met vetten de belangrijkste bron van energie. Een overmatig gebruik kan echter gezondheidsproblemen veroorzaken. De voedingswaarde van suikers werd in 2012 in diverse kranten en magazines ontkracht, meer nog: suiker werd zelfs als het witte gif bestempeld. 

Aanleiding daarvoor was een bijdrage van Robert Lustig in het magazine Nature. Volgens Lustig en zijn collega’s is suiker niet enkel giftig, maar ligt het ook aan de basis van tal van niet-overdraagbare ziekten, zoals diabetes, hart- en vaataandoeningen en bepaalde kankers. Verder zou het ook een vorm van verslaving in de hand werken. Het artikel van Lustig en zijn collega’s kreeg heel wat ruchtbaarheid in de media. 

Een belangrijk detail dat in tal van kranten echter over het hoofd werd gezien: het ging om een opiniestuk, zonder wetenschappelijke basis.

Energieleverancier

Hoewel een aantal beweringen uit het artikel niet volledig met de realiteit strookt, zit er wel een grond van waarheid in. Op zich is suiker niet slecht voor de gezondheid. Koolhydraten vormen een belangrijke bron van energie voor onze hersenen en zijn onontbeerlijk voor het organisme.  Ze brengen vitamines aan, mineralen, vezels, antioxidanten … Het zijn voedingsstoffen die gunstig zijn voor de gezondheid. Koolhydraten worden in twee groepen verdeeld: complexe koolhydraten (bv. zetmeel) en enkelvoudige (bv. suikers in fruit). Een evenwichtige voeding moet voor minstens 55% uit koolhydraten bestaan (waarvan een merendeel complexe koolhydraten).

Maar een overmatige suikerconsumptie kan – leiden  tot gaatjes in onze tanden. 

Veilige bovengrens

Op vraag van vijf Scandinavische landen (Denemarken, Finland, IJsland, Noorwegen en Zweden) bekeek EFSA in 2021 het verband tussen suikerconsumptie en verschillende ziekten (obesitas, diabetes type II, hart- en vaatziekten, jicht en tandcariës). De vijf landen vroegen daarbij om een maximale gezondheidsdrempel vast te leggen, bekend als de ‘veilige bovengrens’ voor het totaal aan suikers in de voeding. Dat is de drempel waaronder de consumptie van suikers geen gezondheidsproblemen zou kunnen veroorzaken.

De EFSA, die in een streng wetenschappelijk proces meer dan 30.000 publicaties heeft beoordeeld, besluit in haar voorlopig advies: het is niet mogelijk om een dergelijke drempel vast te leggen omdat de relatie tussen suikers en gezondheidsrisico’s dosisafhankelijk en lineair is. In dat geval is het niet mogelijk een risicoloze drempel vast te stellen, want er is altijd een risico, zelfs al is het heel klein… 

EFSA besloot verder dat het verband tussen suikers en het risico van tandcariës vast staat. Daarom zou onze inname van suikers zo laag mogelijk zijn, als onderdeel van een nutritioneel adequate voeding. Gezien het risico op chronische metabole ziekten en tandcariës moet de inname van toegevoegde en vrije suikers zo laag mogelijk zijn. 

naar ons dossier over suikers

Lactosevrije diëten worden echter almaar populairder en ook in de supermarkt breidt het gamma aan lactosevrije producten zienderogen uit. Toch bevat melk heel wat essentiële voedingsstoffen : eiwitten, calcium, kalium, magnesium, fosfor, zink, vitamine A, B2, B12 en D. Als volwassene zijn twee tot drie porties zuivel per dag dan ook aanbevolen. 

Het hoge calciumgehalte is echter het grootste pluspunt. Calcium is belangrijk in de ontwikkeling en het onderhoud van botten en tanden, de bloedstolling en de spiercontractie. Tijdens de groei, zwangerschap en vanaf de kaap van zestig jaar is de nood aan calcium het hoogst. Om aan die behoefte te voldoen, zouden we dagelijks twee tot drie porties zuivel moeten consumeren, een norm waar de meesten ver onder zitten. 

Melk heeft echter nog meer voordelen. Wie voldoende zuivelproducten consumeert, loopt minder risico op overgewicht, ouderdomsdiabetes en diabetes type 2. Melk zou ook een bescherming bieden tegen verschillende kankers (o.a. darmkanker).

Minpunt: rijk aan verzadigde vetzuren

Niets dan voordelen, zo lijkt het. Als heeft de melkmedaille ook een keerzijde. Sommige melkproducten (room, boter, kaas ... ) bevatten heel wat verzadigde vetzuren, wat bij een overmatige consumptie kan leiden tot een slechte cholesterol in het bloed, aderverkalking, hartziekten en beroertes. 

Kortom, de mindere eigenschappen wegen zeker niet op tegen de essentiële voedingsstoffen die het in zich draagt. Je schrapt melk dan ook maar beter niet volledig van je menu. We geven wel beter de voorkeur aan halfvolle melkproducten. Als je intolerant of allergisch bent, moet je ze natuurlijk links laten liggen. Overleg in dat geval met je arts hoe je de misgelopen voedingsstoffen kunt binnenkrijgen.

Detoxdiëten verstoren het evenwicht in het voedingspatroon. Wanneer ze de voeding volledig vervangen, kunnen ze gezondheidsproblemen veroorzaken. Detoxen, ook wel bekend als ontgiften, is erg populair. Zeker de groente- en vruchtensapjes op basis van komkommer, kool, gember, citroen ... zijn vandaag niet meer weg te denken. 

Toch zijn de meeste van die sapjes niet zo gezond als ze op het eerste gezicht lijken. Groene sapjes worden doorgaans bereid via blenders of speciale – vaak prijzige - slowjuicers. Zoals de naam al doet vermoeden, komt bij die laatste het sap via een langzame persing vrij. De vezels gaan daarbij volledig verloren, waardoor je minder snel een verzadigd gevoel hebt.

Sapjes zijn geen vervangers

Verder kan een overmatige consumptie ervan tot verteringsproblemen leiden. Onze darmen zijn immers niet gewend om grote hoeveelheden rauwe groenten te verwerken. Ook kunnen dergelijke diëten mogelijks zorgen voor een verstoring van de darmflora en/of irritatie van de darmen. 

Bovendien loop je bij een rauwe consumptie een aantal voedingstoffen mis die pas tijdens de bereiding vrijkomen. Het grootste gevaar schuilt echter in de volledige vervanging van maaltijden door sapjes. Je krijgt dan heel wat essentiële voedingsstoffen niet binnen, wat gezondheidsproblemen kan veroorzaken.