Zijn voedingssupplementen voor een betere immuniteit nuttig?

Wat zijn voedingssupplementen?

Voedingssupplementen zijn voedingsmiddelen die bestaan uit één of meer voedingsstoffen, planten of andere stoffen met een nutritioneel of fysiologisch effect. Ze zijn voorgedoseerd en hebben vaak de vorm van capsules of gelulen.

Zulke supplementen vormen een aanvulling op de dagelijkse voeding zodat je voldoende voedingsstoffen binnenkrijgt en eventuele tekorten wegwerkt.

Lees meer over voedingssupplementen

Waar koop je voedingssupplementen?

Voedingssupplementen zijn overal zonder voorschrift verkrijgbaar: in apotheken en drogisterijen, in supermarkten, in gespecialiseerde natuurvoedingswinkels of online.

Terug naar boven

Hoe werkt ons immuunsysteem?

Verdediging tegen virussen, bacteriën en andere ziekmakers

Het immuunsysteem omvat alle natuurlijke mechanismen waarmee ons lichaam zich verdedigt tegen indringers. Het werkt voortdurend, omdat we constant worden geconfronteerd met micro-organismen zoals bacteriën, virussen, schimmels en parasieten. Het is ook verantwoordelijk voor het elimineren van dode cellen.

Hoewel we allemaal een aangeboren immuniteit hebben, ontwikkelen we doorheen de jaren ook een verworven immuniteit tegen de indringers die we in ons leven tegenkomen.

Ons immuunsysteem is complex, en onze afweercellen reageren verschillend op elke pathogene "vijand".

Terug naar boven

Welke vitamines en mineralen zijn belangrijk voor onze gezondheid?

Lees meer over vitamines en mineralen

1. Vitamine D

Vitamine D (cholecalciferol) verschilt van andere vitaminen omdat het lichaam het zelf kan aanmaken onder invloed van zonlicht. Een kwartiertje per dag in de buitenlucht is meestal voldoende om aan de dagelijkse behoefte te voldoen.

Vitamine D is essentieel voor de goede werking van ons lichaam. Haar belangrijkste functie is het verhogen van het calcium- en fosforgehalte in het bloed.

Voldoende calcium in het bloed zorgt voor:

• Optimale mineralisatie van weefsels, vooral van botten, kraakbeen en tanden
• Efficiënte spiersamentrekkingen
• Goede zenuwoverdracht
• Voldoende stolling

Sommige risicogroepen hebben echter meer kans op een tekort:

• Zwangere vrouwen
• Vrouwen die borstvoeding geven
• Kinderen
• Ouderen
• Volwassenen met een donkere huid die meer UV-stralen tegenhoudt
• Mensen met bepaalde ziekten

2. Vitamine C

Vitamine C (ascorbinezuur) werkt als een antioxidant die beschermt tegen oxidatieve schade veroorzaakt door vrije radicalen. Te veel vrije radicalen kunnen cellen beschadigen. Rokers krijgen bij elk trekje van een sigaret duizenden vrije radicalen binnen, en worden aangeraden om meer vitamine C te consumeren. 

Klaar om te stoppen met roken?

Het menselijk lichaam maakt zelf geen vitamine C aan, en dus moeten we het uit onze voeding opnemen. Vitamine C zit in veel groenten en fruit. Het is essentieel voor verschillende fysiologische functies, waaronder de vorming van collageen.

Risicogroepen met een verhoogde kans op een tekort zijn:

• Ouderen
• Alcoholiekers
• Diabetici
• Kankerpatiënten
• Patiënten met chronische ziekten die gekenmerkt worden door een langdurige ontstekingstoestand

3. Zink

Het sporenelement zink is essentieel voor een goede gezondheid. De opname van zink in het lichaam wordt gestimuleerd door dierlijke eiwitten en verminderd door fytaten, die vooral in volkorenproducten voorkomen, en andere mineralen zoals koper, calcium en ijzer.

Omwille van zijn antioxiderende en immunostimulerende werking wordt ziek gebruikt als voedingssupplement bij verkoudheid. De doeltreffendheid ervan bij het helpen verminderen van verkoudheidssymptomen varieert echter.

Klinische studies suggereren dat de inname van een zinksupplement wel de duur, maar niet de ernst van de verkoudheidssymptomen vermindert. Bovendien werkt het enkel als het supplement minder dan 24 uur na het begin van de symptomen worden ingenomen.

4. Selenium

Selenium is een antioxidant en helpt het lichaam zich te verdedigen tegen vrije radicalen. Het wordt vaak toegevoegd aan voedingssupplementen voor een verbeterde immuniteit en multivitamines.

Dit sporenelement zit in de meeste voedingsmiddelen. Het seleniumgehalte van voedingsmiddelen weerspiegelt dat van de bodem waarin ze zijn verbouwd, en verschilt dus sterk van streek tot streek. In België zijn weinig gevallen van seleniumtekort bekend.

5. Koper

Koper is een essentieel sporenelement, maar ook een van de meest voorkomende in het menselijk lichaam. Bepaalde stoffen in voedingsmiddelen belemmeren de opname van koper: onder andere vezels en fytaten in graanproducten en vitamine C. Kopertekort komt in België zeer zelden voor.

Koper is betrokken bij vele fysiologische processen, waaronder de werking van het immuunsysteem. Koper wordt meestal gevonden in combinatie met andere vitaminen en mineralen in multivitamines om de weerstand te versterken.

Terug naar boven

Welke hoeveelheden hebben we nodig?

Welke aanbevolen dagelijkse hoeveelheden gelden er in België voor deze vitamines, mineralen en sporenelementen?

Vitamine D

De Hoge Gezondheidsraad beveelt een dagelijkse voedingsinname van vitamine D van 10 tot 15 µg per dag aan. De inname van vitamine D is aanvaardbaar tot 50 µg per dag voor een volwassene.

Voedingssupplementen mogen wettelijk echter tot 75 µg vitamine D per dagelijkse dosis bevatten, veel te veel dus.

Voorbeeld: D-Pearls 3000, voedingssupplement met vitamine D

Met een dosis van 75 µg vitamine D (5 keer de aanbevolen inname) zou dit type product volgens ons niet verkocht mogen worden.

Vitamine C

De Nationale Gezondheidsraad beveelt een dagelijkse inname van vitamine C van 110 mg per dag aan. Voedingssupplementen mogen wettelijk echter tot 1 000 mg vitamine C per dagelijkse dosis bevatten.

Voorbeeld: Holland & Barret Vitamine C-1000 mg

Eén dosis is goed voor ongeveer 9 keer onze dagelijkse behoefte, het teveel wordt via de urine weer afgevoerd... Een duur product dat weinig oplevert.

Zink

De Hoge Gezondheidsraad beveelt 8 mg per dag aan voor vrouwen en 11 mg per dag voor mannen. Voedingssupplementen mogen wettelijk echter tot 22,5 mg zink per dagelijkse dosis bevatten.

Voorbeeld: Vitamine D3 PG immunity

Eén tablet bevat 20,6 mg zink. Hoewel het legaal is, trekken wij het nut van zo'n dosis in twijfel.

Selenium

De Hoge Gezondheidsraad beveelt 70 µg selenium per dag aan voor volwassenen. Een maximale inname van 300 µg per dag voor een volwassene is aanvaardbaar.

Voedingssupplementen mogen wettelijk tot 105 µg selenium per dagelijkse dosis bevatten.

Voorbeeld: Omnivit Active

Eén tablet levert onder andere 68,75 µg selenium, ongeveer de dagelijkse behoefte. Dat is legaal en klinkt goed, maar onze voeding bevat een grote hoeveelheid selenium en in België zijn er geen tekorten. Deze toevoeging is dus totaal overbodig.

Koper

De Hoge Gezondheidsraad beveelt 1,2 mg koper per dag aan voor vrouwen en 1,7 mg per dag voor mannen. Een maximale inname van 5 mg per dag voor een volwassene is aanvaardbaar.

Voedingssupplementen mogen wettelijk maximaal 2 mg koper per dag bevatten.

Voorbeeld: Be-Life natural products Cu + Vit. C

Eén tablet bevat 0,75 mg koper.

Risico's van een teveel of overdosis

Wat zijn de gevolgen van een overdosis of een teveel aan vitamines en mineralen?

Vitamine D

Het gebruik van voedingssupplementen met vitamine D moet van geval tot geval en in overleg met je arts worden overwogen, vooral als je lijdt aan nierstenen, een nierziekte, een hoog calciumgehalte in het bloed, een maag-darmziekte, een hartziekte, een leverziekte of andere ziekten die verband houden met calciumstofwisselingsstoornissen.

Te veel vitamine D kan leiden tot hypercalciëmie, een te hoog calciumgehalte in het bloed. Dat kan ernstige gevolgen hebben zoals neurologische problemen of nierstenen.

Vitamine C

Patiënten met een voorgeschiedenis van oxalaatnierstenen, nierfalen, hemochromatose of mensen die chemotherapie ondergaan, moeten hun arts raadplegen alvorens vitamine C-supplementen in te nemen. Voor gezonde volwassenen is een teveel aan vitamine C ongevaarlijk: het overschot wordt uitgescheiden in de urine.

Zink

Het is niet aangeraden om zinksupplementen tegelijk met ijzer in te nemen. Gelijktijdige absorptie kan de biologische beschikbaarheid van beide elementen verminderen of wijzigen.

Zink moet 2 uur voor of na voedsel dat rijk is aan calcium, fosfor, zemelvezels of fytaat worden ingenomen om niet-opneembare complexen te voorkomen.

Voedingssupplementen die meer dan 10 mg zink per dagdosis bevatten, moeten wettelijk op het etiket deze waarschuwing vermelden: "de consumptie moet beperkt blijven tot enkele weken per maand".

Selenium

Het is vrijwel onmogelijk om te veel selenium uit de voeding op te nemen. Bij gebruik van supplementen kan echter een teveel ontstaan.

Een te hoge seleniuminname, d.w.z. meer dan 450 µg per dag, is te herkennen aan een naar knoflook ruikende adem. Een overdosis selenium veroorzaakt:

• Uitvallende nagels en tanden
• Huidproblemen
• Zenuwstelselaandoeningen

Koper

Overmatige inname van koper is zeer zeldzaam, omdat ons lichaam de opname ervan kan reguleren. Als we te veel innemen, neemt het absorptiepercentage af.

Overmatige inname kan echter braken en diarree veroorzaken. Misbruik van supplementen kan leiden tot vergiftiging.

Op lange termijn kan een teveel aan koper leiden tot schade aan de:

• Lever
• Nieren
• Darmen
• Hersenen

Terug naar boven

Wat zegt de wetenschap over voedingssupplementen?

Tot op heden weten onderzoekers nog steeds niet veel over de complexiteit van de immuunrespons en de onderlinge verbanden die spelen. Er zijn niet alleen veel immuuncellen, maar ze reageren ook verschillend, afhankelijk van de "vijand" tegenover wie ze staan.

Hoewel het idee om het immuunsysteem te versterken verleidelijk is, is er nog geen wetenschappelijk bewijs dat dit ook echt mogelijk is. Niemand weet hoeveel cellen of welke combinatie van cellen het immuunsysteem nodig heeft om optimaal te functioneren.

Het is belangrijk op te merken dat voedingssupplementen de geclaimde gezondheidsvoordelen niet hoeven te bewijzen. De industrie is niet verplicht te bewijzen dat een in een supplement gebruikte plant of stof daadwerkelijk heilzaam is of zelfs dat de gebruikte dosering voldoende is.

Aan de andere kant mogen ze niet beweren dat hun product "de natuurlijke weerstand versterkt" of dat het "bijdraagt tot het verhogen van de immuniteit". Deze claims zijn niet toegestaan. Wel mag het product, afhankelijk van de aanwezige vitaminen, mineralen en andere stoffen, vermelden dat het "bijdraagt tot de normale werking van het immuunsysteem". De EFSA (de Europese Autoriteit voor voedselveiligheid) heeft een lijst opgesteld van toegestane en niet-toegestane claims voor vitaminen, mineralen en andere stoffen. Terug naar boven

Werken natuurlijke voedingssupplementen effectief?

Planten en stoffen die worden gebruikt in voedingssupplementen voor betere immuniteit

Wij hebben enkele natuurlijke stoffen die vaak in voedingssupplementen worden aangetroffen onder de loep genomen:

1. Propolis, bijenpollen en koninginnengelei
2. Kruiden: echinacea, kattenklauw en kurkuma
3. Aziatische paddenstoelen: shiitake

Propolis, bijenpollen en koninginnengelei

Propolis is een harsachtig mengsel van stuifmeel en bijenwas dat bacteriën, virussen en schimmels lijkt te helpen bestrijden.

Bijenpollen, een bestanddeel van propolis, is een mengsel van plantenpollen, nectar en bijenspeeksel. Sommigen schrijven er antioxiderende en verouderingsremmende eigenschappen aan toe.

Koninginnengelei is een stroperige stof die door werkbijen wordt afgescheiden. Studies suggereren ontstekingsremmende effecten.

Momenteel is er geen ernstig bewijs dat deze stoffen effectief zijn in het "versterken" van het immuunsysteem. Er is namelijk niet genoeg betrouwbare informatie om te zeggen of ze nuttig kunnen zijn om een verkoudheid te voorkomen.

Voor wie is propolis, bijenpollen en koninginnengelei niet geschikt?

Mensen die allergisch zijn voor bijensteken, honing, ambrosia of chrysanten, moeten producten met propolis, bijenpollen of koninginnengelei vermijden.

Het wordt aanbevolen om twee weken voor een medische ingreep te stoppen met het innemen van propolis, omdat de stof het risico op bloedingen verhoogt.

Planten zoals echinacea, kattenklauw en kurkuma

Echinacea purpurea is een plant uit de zonnebloemenfamilie. Klinisch bewijs geeft aan dat echinacea niet effectief is bij het voorkomen van verkoudheid veroorzaakt door rhinovirussen of bij de behandeling van infecties van de bovenste luchtwegen.

Kattenklauw of Uncaria tomentosa is een liaan afkomstig uit Zuid-Amerika. In vitro studies suggereren dat sommige bestanddelen van de plant antivirale, anti-mutagene, ontstekingsremmende en immunomodulerende eigenschappen hebben. De gegevens over mensen zijn echter beperkt.

Kurkuma is een plant uit de gemberfamilie, afkomstig uit Zuidoost-Azië. Er is veel onderzoek gedaan naar de stoffen in kurkuma, maar de gezondheidseffecten zijn nog onzeker.

Voor wie is echinacea, kattenklauw en kurkuma niet geschikt?

Het Franse nationale agentschap voor voedsel-, milieu- en arbeidsveiligheid Anses waarschuwt voor echinacea purpurea en kurkuma in voedingssupplementen omdat deze planten de natuurlijke afweer kunnen verstoren.

Ze grijpen namelijk in op de ontstekingsmechanismen die nuttig zijn om infecties te bestrijden. In het kader van de covid-19-epidemie raadde het agentschap mensen aan om preventief gebruik meteen te staken zodra de eerste coronasymptomen zich voordoen.

Patiënten met aanleg voor nierstenen moeten hun arts raadplegen alvorens kurkumasupplementen te gebruiken. In België moet op het etiket van het voedingssupplement een waarschuwing staan: "Raadpleeg je arts of apotheker in geval van gelijktijdig gebruik van anticoagulantia (bloedverdunners)". Ook bij lever- of galblaasaandoeningen of in combinatie met andere geneesmiddelen zijn deze supplementen af te raden.

Aziatische paddenstoelen, zoals shiitake, die bètaglucanen bevatten

De shiitake-paddenstoel, afkomstig uit Oost-Azië, wordt wereldwijd gekweekt om zijn vermeende gezondheidsvoordelen. Verdere studies zijn nodig om de voordelen ervan in voedsel te bevestigen en het is niet duidelijk of de effecten hetzelfde zijn in supplementvorm.

Bètaglucanen zijn polysachariden die voorkomen in Aziatische paddenstoelen, waaronder shiitake. Er is geen garantie dat de bij ons beschikbare supplementen een effect hebben op het immuunsysteem.

Voor wie zijn paddenstoelen met bètaglucanen niet geschikt?

Bètaglucanen kunnen de bloedsuikerspiegel verlagen. Als je medicijnen gebruikt met hetzelfde effect, vertel dit dan aan je arts.

Probiotica

Probiotica zijn levende micro-organismen die, wanneer zij in voldoende hoeveelheden worden geconsumeerd, volgens de FAO (Food and Agriculture Organization van de VN) een gezondheidsvoordeel opleveren. Probiotica zijn zeer populair vanwege hun gezondheidsvoordelen, met name op het gebied van de immuunfunctie.

Hoewel bekend is dat de darmmicrobiota bij de geboorte wordt ontwikkeld, kunnen de samenstelling en activiteit ervan veranderen door voeding, levensstijl en veranderingen in het genoom in de afgelopen jaren. Dit is op zijn beurt van invloed op de algemene gezondheid en het risico op ziekte.

In sommige gevallen (diarree veroorzaakt door antibiotica of door de bacterie Clostridium difficile) wordt gepleit voor supplementen met probiotica. Er zijn echter nog geen duidelijke richtlijnen voor het gebruik van probiotica, noch bestaat er een consensus over het minimumaantal micro-organismen dat nodig is om er baat bij te hebben.

Hoewel een toenemend aantal studies erop wijst dat probiotica de darmflora gunstig beïnvloeden met bepaalde gezondheidsresultaten tot gevolg, is de kwaliteit van deze studies gebrekkig.

Dat niet elk lichaam op dezelfde manier reageert op probiotica, is ook belangrijk. Er is namelijk aangetoond dat de genen die op probiotica reageren stamspecifiek zijn en zich groeperen naargelang het individu en niet de interventie. Bovendien wordt "darmkolonisatie" niet altijd bereikt ondanks de inname van probiotica.  

Voor wie zijn probiotica niet geschikt?

Immuungecompromitteerde patiënten (d.w.z. met een verzwakt immuunsysteem), mensen met een centraal veneuze katheter of mensen die ernstig ziek zijn, mogen geen probiotica innemen.

Terug naar boven

Wanneer heb je supplementen nodig?

Zijn voedingssupplementen dan nutteloos? Het antwoord is niet eenduidig. In sommige situaties kunnen supplementen aangewezen zijn.

Bij voedingstekorten

Een onevenwichtige en weinig gevarieerde voeding met meer kant-en-klare of ultrabewerkte producten, minder groenten en fruit, enz. kan leiden tot een tekort aan bepaalde vitaminen en mineralen. Vitamine D, C, A, B6, B9, zink, selenium, ijzer en koper spelen een belangrijke rol in de immuniteit. Een tekort vermindert onze weerstand.

Bij twijfel kan een arts een bloedonderzoek voorstellen om eventuele tekorten op te sporen.

Als je geen tekort hebt:

Voedingssupplementen zijn niet nodig, ook niet preventief.

Als je een licht tekort hebt:

Je kunt beter proberen het evenwicht te herstellen met gezonde en gevarieerde voeding.

Als je een groot tekort hebt:

Voedingssupplementen kunnen nuttig zijn, maar altijd op medisch advies.

Andere situaties waarin voedingssupplementen nodig zijn:

In bepaalde gevallen zijn voedingssupplementen aangewezen, maar altijd op medisch advies.

1. Vitamine B9-supplementen worden aanbevolen voor aanstaande moeders om het risico van misvormingen te beperken.
2. Ijzersupplementen kunnen nuttig zijn bij zware menstruatie om bloedarmoede te voorkomen.
3. Supplementen kunnen nodig zijn voor mensen met een restrictief dieet, zoals veganisten.
4. Sommige mensen met chronische ziekten moeten ook verschillende vitaminen en mineralen aanvullen. 

Terug naar boven

Zijn voedingssupplementen gevaarlijk voor de gezondheid?

Bijwerkingen en mogelijke interacties van voedingssupplementen

Voedingssupplementen zijn niet altijd zonder risico. Bovendien moet je ook alert zijn voor producten die op het internet worden verkocht: deze supplementen zijn niet altijd door de autoriteiten gecontroleerd en gecertificeerd. Koop supplementen liever in een fysiek verkooppunt.

Sommige vitamines (zoals vitamine C) worden bij overmatige inname uitgescheiden via de urine, maar dat geldt niet voor alle stoffen. Te veel innemen kan dus problemen opleveren. Zo kan een overdosis vitamine A bij zware rokers leiden tot een hoger risico op longkanker.

Bepaalde vitamines en mineralen zijn ook minder riskant als je ze via voeding consumeert dan wanneer ze synthetisch zijn. Synthetisch foliumzuur wordt bijvoorbeeld onmiddellijk opgenomen; het lichaam kan de opname ervan bij hoge doses dus niet regelen.

Je loopt ook een risico van overdosering als je meerdere voedingssupplementen tegelijk neemt. Sommige vitaminen en mineralen komen in verschillende formules voor.

Maar zelfs het beperken tot één voedingssupplement is geen garantie tegen overdosering. Fabrikanten overdoseren hun producten op basis van de wettelijk vastgestelde maximumgehaltes. Deze zijn gebaseerd op één enkel criterium: de afwezigheid van toxiciteit en niet op de werkelijke behoeften van de bevolking.

Terug naar boven

Hoe ga je veilig en verantwoord om met voedingssupplementen?

Fabrikanten zijn helaas niet verplicht om alle contra-indicaties voor voedingssupplementen te vermelden. Het is dus absoluut noodzakelijk om bij twijfel een arts of apotheker te raadplegen. Vooral als je schildklier, lever of nieren niet goed functioneren.

Houd ook rekening met mogelijke allergieën. Allergenen moeten wel in vet of cursief vermeld worden in de ingrediëntenlijst.

Tot slot bevatten bijna alle voedingssupplementen veel additieven. Ze worden gebruikt om de houdbaarheid te garanderen, of om de smaak, de textuur of de kleur te verbeteren. Sommige additieven vormen geen gevaar voor de gezondheid, maar andere worden afgeraden.

Welke additieven zijn (on)veilig?

Voorbeeld Cantabria labs inmunoferon

Dit voedingssupplement bevat titaandioxide (E171), dat door de Europese Autoriteit voor voedselveiligheid (EFSA) niet langer als veilig wordt beschouwd. De Europese Commissie heeft het gebruik van titaandioxide in voedingsmiddelen, waaronder voedingssupplementen, sinds 8 augustus 2022 verboden. Voedingsmiddelen die vóór 8 augustus zijn geproduceerd en nog titaandioxide bevatten, mogen echter tot hun vervaldatum op de markt blijven.

Maatregelen voor verantwoord en veilig gebruik van voedingssupplementen

• Overleg altijd met je arts vóór je voedingssupplementen gebruikt om rekening te houden met jouw specifieke situatie
• Lees aandachtig de bijsluiter of de verpakking van het product en volg de doseringsvoorschriften
• Hou rekening met eventuele allergieën, bijwerkingen of interacties met andere supplementen, medicijnen of voedingsmiddelen
• Koop supplementen het liefst in een apotheek of supermarkt, waar meer controle is op de producten

Wij raden af om:

• Voedingssupplementen te beschouwen als een preventieve remedie
• Voedingssupplementen langdurig in te nemen zonder medisch advies, om gezondheidscomplicaties te vermijden
• De dosis te verhogen als je geen effecten merkt, want de mogelijke gevolgen van overdosering zijn ernstiger dan een tekort
• Verschillende producten te combineren zonder de gebruiksaanwijzing te raadplegen, opnieuw om het risico van overdosering te beperken

Terug naar boven

Conclusie: voedingssupplementen vervangen geen gezonde levensstijl

Om gezond te blijven en je weerstand te versterken, blijft het cruciaal om evenwichtig en gevarieerd te eten, waaronder verse groenten. Regelmatige lichaamsbeweging is ook noodzakelijk.

Gezond en evenwichtig eten, dat doe je zo

Terug naar boven