Voedingssupplementen: risico's, problemen en eisen

Voordat we dieper ingaan op voedingssupplementen, is het belangrijk om hen duidelijk te onderscheiden van medicijnen.

De verschillende soorten geneesmiddelen

"Binnen de categorie geneesmiddelen zijn er verschillende producten waarvoor de vereisten niet dezelfde zijn", legt Véronique Demierbe, gezondheidsexpert bij Testaankoop, uit. "Terwijl de beloofde therapeutische effecten van klassieke geneesmiddelen bewezen moeten worden, is dat niet zo voor homeopathische producten of traditionele kruidengeneesmiddelen."

We maken daarom het verschil tussen:

• Geneesmiddelen. Om een product goed te keuren voor de markt baseren de overheidsinstanties zich op de resultaten van gedetailleerde onderzoeken die gedurende meerdere jaren zijn uitgevoerd in het laboratorium, op dieren en mensen. Grootschalige studies moeten aantonen dat het medicijn een effect heeft voor een specifieke aandoening, en dat dat effect minstens gelijkwaardig is aan dat van een bestaand medicijn of een placebo.
• Klassieke kruidengeneesmiddelen. Voor het op de markt brengen van zo'n product is slechts een minimum aan wetenschappelijk bewijs vereist. De werkzame stof moet minimaal 10 jaar in de Europese Unie worden gebruikt, en de veiligheid en effectiviteit ervan voor patiënten moet door minimaal één literatuuronderzoek zijn bewezen.
• Traditionele kruidengeneesmiddelen. Het volstaat dat de fabrikant aantoont dat de werkzame stof minstens 30 jaar wordt gebruikt, waarvan minstens 15 jaar in de Europese Unie. Verder wordt onder "traditioneel" verstaan dat uit de traditie moet blijken dat het product veilig is en dat de werkzaamheid "aannemelijk" is. Veiligheid en effectiviteit moeten daarom niet actief worden onderzocht, zoals bij gewone geneesmiddelen wel gebeurt.
• Homeopathische geneesmiddelen met indicatie. Om zo'n product op de markt te brengen, volstaat een bibliografie: "een kort rapport waaruit blijkt dat het geneesmiddel ooit voor een specifieke indicatie is gebruikt".
• Homeopathische geneesmiddelen zonder indicatie. Zulke producten kunnen voor veel aandoeningen worden gebruikt. Het is het profiel van de patiënt en niet de aandoening zelf die de keuze voor een homeopathisch middel bepaalt, wat het moeilijk maakt om de werkzaamheid ervan te bewijzen. Voor producten zonder indicatie voor oraal of uitwendig gebruik, voldoende verdund zodat de veiligheid gegarandeerd is, moet de fabrikant de werkzaamheid ervan niet eens aantonen.

Voedingssupplementen

Net als homeopathische geneesmiddelen zonder indicatie zijn voedingssupplementen niet onderworpen aan verplichtingen om hun werkzaamheid aan te tonen. Geen enkele wettelijke regel legt hen op om te bewijzen dat de gebruikte plant of stof werkelijk de beloofde voordelen heeft, of dat de concentratie van het werkzame ingrediënt voldoende is om doeltreffend te zijn.

Er is wel een uitzondering voor producten met claims die zijn goedgekeurd door de Europese Commissie, ook al zijn deze claims enkel gevalideerd op basis van onderzoeken naar de werkzame stof en niet het eindproduct. Omdat voedingssupplementen in eerste instantie bedoeld zijn als aanvulling op de voeding, hebben ze in principe geen therapeutische werking. Ze kunnen echter wel een "nutritioneel of fysiologisch effect" hebben.

Vervagende grens tussen voedingssupplementen en medicijnen, welke risico's voor de consument?

"Omwille van deze beperkte wettelijke verplichtingen mogen fabrikanten niet beweren dat hun supplementen ziekten kunnen voorkomen of behandelen", benadrukt Véronique Demierbe. Een fabrikant mag dus niet zeggen dat zijn product met vitamine C de immuniteit zou versterken. Hij mag echter wel claimen dat het "bijdraagt aan de normale werking van het immuunsysteem".

Het verschil tussen beide claims is op zijn zachtst gezegd zwak en kan bij consumenten gemakkelijk tot foutieve interpretaties leiden. "Dat ze in de apotheek in de vorm van capsules worden verkocht, net als geneesmiddelen, versterkt bovendien het idee dat ze even nuttig, werkzaam en veilig zouden zijn."

Testaankoop zag de grens tussen voedingssupplementen en medicijnen in de loop der jaren steeds vager worden. Het is daarom nodig om hun respectievelijke definities en wetgeving te verduidelijken.

Voedingssupplementen worden in verschillende vormen op de markt gebracht. We kunnen ze onderscheiden op basis van hun nut (supplementen tijdens de zwangerschap, supplementen bij kinderen, supplementen voor immuniteit en vitaliteit, enz.), maar ook op basis van hun samenstelling, zoals voedingssupplementen op basis van planten en andere stoffen.

Geneesmiddelen of plantaardige voedingssupplementen?

Wat bepaalt of een product een geneesmiddel of een plantaardig voedingssupplement is? De beslissing wordt genomen op basis van de dosering, al is de wetgeving niet altijd duidelijk. Dit is bijvoorbeeld het geval voor berberine, waarvan de maximale doses verschillen tussen het plantendecreet en het koninklijk besluit "andere stoffen".

Als een preparaat bovendien een werkzame dosis van een stof met farmacologische effecten bevat, valt het niet meer onder de levensmiddelenwetgeving. Logisch, aangezien het niet voldoet aan de definitie van een voedingssupplement.

Fabrikanten gebruiken daarom kleinere doses werkzame stoffen uit de plant (of "andere stoffen") om aan deze wetgeving te ontsnappen. Maar deze doseringsbeperking roept vragen op over de werkzaamheid van een voedingssupplement, en dus over het werkelijke nut ervan voor de consument.

Gebrek aan wetgeving voor bepaalde stoffen in voedingssupplementen

Tot slot zijn bepaalde stoffen eenvoudigweg niet in de wetgeving geregeld, wat vragen oproept over de veiligheid voor de consument.

Neem nu bijvoorbeeld Sint-Janskruid, dat twee werkzame stoffen bevat: hypericine en hyperforine. De maximaal toegestane dosis in voedingssupplementen bedraagt 700 μg (microgram) hypericine per dag (iets minder dan 80 % van de minimale therapeutische dosis, namelijk 900 μg).

Anderzijds zijn er geen wettelijke beperkingen voor hyperforine, ook al kan het interacties met geneesmiddelen veroorzaken. Bovendien zijn er ook interacties mogelijk tussen de verschillende werkzame stoffen in één enkel voedingssupplement.

Sommige websites aarzelen trouwens niet om toch hogere doses aan te bevelen, zelfs als er een maximale dosis is geformuleerd. Zo raden sommige sites een maximale dosis van 1 500 mg berberine per dag aan, terwijl de maximale aanbevolen dosis 500 mg per dag is. Drie capsules per dag dus in plaats van één.

Op de vraag of je voedingsssupplementen nodig hebt, bestaat geen eenduidig antwoord. Dit is afhankelijk van je voedingsgewoontes of levensfase (vegetariërs, groeiende kinderen, zwangere vrouwen, enz.).

Het belang van gezonde en evenwichtige voeding

Volgens sommigen zou onze huidige voeding minder vitamines en mineralen bevatten dan vroeger. Om die reden zouden we supplementen nodig hebben om in goede gezondheid te blijven.

Het klopt natuurlijk dat we anders eten dan vroeger. Zo eten we meer kant-en-klare maaltijden of extreem bewerkte producten met weinig essentiële voedingsstoffen. Dat kan onze gezondheid negatief beïnvloeden. Een onevenwichtig en weinig gevarieerd voedingspatroon kan dus tot een tekort aan bepaalde vitamines en mineralen leiden.

Maar voordat we ons heil in voedingssupplementen zoeken, is het misschien geen slecht idee om eerst elke dag wat meer groente en fruit te eten en een evenwichtiger voedingspatroon te hanteren. Met een evenwichtig en gevarieerd dieet krijgen we namelijk gemakkelijk voldoende vitamines en mineralen binnen, waardoor het absoluut niet "moeilijk" is om tekorten te vermijden.

Bouw je van sommige vitamines toch een teveel op, dan wordt dat automatisch afgescheiden via de urine en de stoelgang. Als dit overschot het resultaat is van de inname van voedingssupplementen, is dat wel een hele dure vorm van verspilling.

Het belang van Vitamine D

Vitamine D vormt echter een uitzondering, daarvan kan een supplement nodig zijn. Dit geldt zeker voor plekken waar minder zon schijnt tijdens koudere maanden.

Langdurig vitamine D-tekort is de oorzaak van rachitis bij kinderen en osteomalacie bij volwassenen. Vitamine D-supplementen kunnen dit tekort herstellen. Hoewel zulke supplementen niet worden terugbetaald, kunnen ze medische interventies en hun kosten in de toekomst voorkomen.

Op bepaalde momenten in het leven is de behoefte van het lichaam aan vitamine D groter, zoals tijdens de groei, vooral bij zeer jonge kinderen, of tijdens een zwangerschap of borstvoeding.

Neem echter enkel vitamine D op medisch advies. Heb je twijfels over een eventueel tekort, vraag dan je arts om eventueel een bloedonderzoek te doen.

Het advies van onze experts over voedingssupplementen

Do's

• Eet gevarieerd en evenwichtig. Eet bij voorkeur verse producten, waaronder ook groenten. Je zou met voeding altijd je behoeften aan vitamines en mineralen moeten afdekken, tenzij je met specifieke gezondheidsproblemen kampt.
• Overweeg je voedingssupplementen? Vraag dan eerst advies aan je arts. Bij het gebruik van zulke supplementen moet rekening worden gehouden met iemands persoonlijke eigenschappen: leeftijd, geslacht, gezondheid, conditie, eventuele medicatie enz. Zo heeft een zwangere vrouw die te veel vitamine A gebruikt bijvoorbeeld risico op misvorming van de foetus.
• Lees aandachtig de bijsluiter of de verpakking van je product. Respecteer de aangeduide dosering: een onaangepast of overmatig gebruik van deze supplementen kan ernstige gezondheidsproblemen veroorzaken. Een overmatige ophoping van vitamine D in het lichaam kan bijvoorbeeld tot een overdosis leiden, wat zich vertaalt in misselijkheid, braken, diarree, pijn en vermoeidheid. Bij kinderen kan het ook tot groeiachterstand leiden.
• Hou rekening met eventuele allergieën, maar ook met bijwerkingen, schadelijke combinaties met andere supplementen, geneesmiddelen of voedingsmiddelen.
• Koop supplementen bij voorkeur bij de apotheker of in een supermarkt. Deze producten ondergaan namelijk meer controles dan producten die je online kunt kopen.

Don'ts 

• Beschouw voedingssupplementen niet als preventieve middelen. Preventief gebruik van vitamine C beschermt je niet tegen verkoudheden, een teveel wordt gewoon afgescheiden via de urine.
• Vermijd langdurig gebruik van voedingssupplementen zonder medisch advies. Dit kan je gezondheid schaden. 
• Verhoog je doses niet omdat je zogezegd geen effect merkt. Het risico op gezondheidsproblemen is groter bij overmatige doseringen dan bij de lage doseringen.
• Laat je niet beïnvloeden. Zwicht niet voor goedbedoeld advies van naasten die beweren dat ze zich stukken beter voelen sinds het nemen van een of ander miraculeus product. Er is geen enkele garantie dat dit ook voor jou heilzaam is.
• Combineer geen producten met uiteenlopende claims zonder de bijsluiters te lezen. Bepaalde ingrediënten komen terug in verschillende producten, wat tot een overdosis kan leiden.

Zoals eerder uitgelegd, moeten voedingssupplementen niet aan diezelfde verplichtingen voldoen als klassieke geneesmiddelen. Voor voedingssupplementen is de fabrikant op geen enkele manier verplicht om aan te tonen dat de gebruikte plant effectief over de geclaimde positieve eigenschappen beschikt, noch dat de concentratie van het gebruikte actieve bestanddeel voldoende groot is om nut te hebben.  

Concreet betekent dit dat ze bepaalde claims mogen gebruiken over diens gezondheidsvoordelen. Wat echter niet mag, zijn claims rond herstellende (curatieve) of preventieve effecten.

Gezondheidsclaims op voedingssupplementen

Om misbruik te vermijden, heeft de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) een lijst opgesteld met gezondheidsclaims die al dan niet toegelaten zijn op verpakkingen en websites van voedingssupplementen.

Een voedingssupplement met vitamine C mag bijvoorbeeld niet vermelden dat het "de natuurlijke weerstand versterkt" of dat het "bijdraagt aan een grotere immuniteit". Deze claims zijn niet toegestaan. De volgende zaken mogen wél worden vermeld op het product: "vitamine C draagt bij tot de normale werking van het immuunsysteem", of "vitamine D draagt bij tot het behoud van een normaal gebit of normale botten". Het verschil tussen beide is echter niet groot en kan voor verwarring zorgen bij consumenten.

Het voedingssupplement Urilys als voorbeeld

Laat ons kijken naar twee producten van fabrikanten EG: het voedingssupplement Urilys Comfort en het medisch hulpmiddel Urilys Forte. Op het eerste staat de claim ("on hold") "Behoud van urinair comfort", op de tweede "Helpt bij de behandeling en preventie van blaasontstekingen en urineweginfecties".

"Als fabrikanten een therapeutische claim willen aangeven (die doet verkopen) zonder er een geneesmiddel van te maken (en dus de bijhorende beperkingen te vermijden), brengen ze hun product op de markt als medisch hulpmiddel, zoals EG doet met Urilys Forte", legt Véronique Demierbe uit. De enige voorwaarde om in deze categorie terecht te komen: het actieve bestanddeel moet een mechanisch effect hebben.

Gezondheidsclaims "on hold" op voedingssupplementen

Wat producten op basis van planten betreft, wachten de toegelaten claims nog steeds op een definitief oordeel van Europa. In de tussentijd staan ze "on hold". Bijna 2 000 gezondheidsclaims wachten op een beslissing. In afwachting mogen ze worden gebruikt.

"Sommige fabrikanten aarzelen niet om ingrediënten toe te voegen die onder de "on hold"-claims vallen, om zo de reclameregels voor voedingssupplementen te omzeilen", bevestigt Véronique Demierbe. "Dat is bijvoorbeeld zo voor het voedingssupplement voor gewichtsverlies Akkermansia, waaraan de fabrikant groene thee heeft toegevoegd. Dankzij die toevoeging mag de claim "gewichtscontrole" op de verpakking staan, terwijl de onderzoeken die werden gedaan naar de Akkermansia-bacterie niet in een claim gegoten mogen worden.

"Schandalig", beaamt Demierbe. "Dit dossier is sinds 2012 verschillende keren uitgesteld en is uiteindelijk niet langer een prioriteit voor de Commissie." Testaankoop wil dit dossier graag opnieuw opgenomen zien, zodat consumenten correcte en betrouwbare gezondheidsinformatie kunnen krijgen.

Schoonheidsclaims op voedingssupplementen

In de loop der tijd zijn er ook claims over schoonheid opgedoken. Op sommige verpakkingen lees je nu beloftes al "voor mooi haar", "voor glanzend haar", enz. Claims met betrekking tot haargroei worden echter beschouwd als gezondheidsclaims en zijn daarom gereguleerd.

Maceraat van Sint-Janskruid (Pranarôm) als voorbeeld

De plantaardige olie (maceraat) van Sint-Janskruid van Pranarôm richt zich op verschillende markten. Het is eigenlijke een cosmetisch product voor uitwendig gebruik, maar wordt op heel wat websites ook aanbevolen voor oraal gebruik, waardoor het lijkt dat dit ook een voedingssupplement is. Dit zijn echter twee verschillende categorieën met een eigen wetgeving.

Bovendien vermeldt de fabrikant op zijn website dat het product kleine wonden en zweren kan genezen, wat het... een geneesmiddel zou maken.

De gevaren en negatieve effecten van claims op voedingssupplementen

De Europese wet stelt duidelijk dat claims:

• niet vals, misleidend of dubbelzinnig mogen zijn;
• gebaseerd moeten zijn op wetenschappelijk bewijs;
• geen overmatige consumptie mogen aanmoedigen.

In de praktijk worden consumenten echter onvoldoende beschermd tegen claims over voedingssupplementen. Tussen toegelaten claims, "on hold"-claims of gelijkaardige claims op medische hulpmiddelen is het voor de gewone consument erg moeilijk zijn weg te vinden.

Testaankoop betwijfelt ook dat de consument duidelijk begrijpt wat de toegestane claims eigenlijk betekenen. Het is onwaarschijnlijk dat de consument alle subtiele nuances meekrijgt. De toegelaten formulering "draagt bij aan de normale werking van het immuunsysteem" kan door de consument gemakkelijk worden opgevat als "versterkt het immuunsysteem", terwijl deze laatste claim niet is toegestaan.

Er zijn altijd bepaalde risico's verbonden aan de inname van voedingssupplementen.

Om op de markt te mogen komen, moet de fabrikant een notificatiedossier indienen bij de officiële instanties. Dat dossier moet volgende zaken bevatten: een complete ingrediëntenlijst, een nutritionele analyse, informatie over de aanwezigheid en de niet-giftigheid van de actieve bestanddelen en het etiket van het product. De fabrikant moet de werkzaamheid van zijn product dus niet bewijzen, noch de veiligheid.

Voor kruidensupplementen controleert de overheid enkel op basis van de ingrediëntenlijst of een supplement geen verboden planten, te hoge dosissen van die planten of toxische stoffen bevat, en of het etiket in orde is. De overheid controleert ook niet systematisch de kwaliteit, veiligheid en werkzaamheid van het eindproduct, zoals dat met geneesmiddelen wel gebeurt. 

Wil je zeker zijn dat een product legaal is, check dan altijd of je een notificatienummer vindt op de verpakking. Dit nummer bewijst dat het product door officiële instanties is gecontroleerd en erkend. Soms staat dit nummer op de verpakking: het begint met NUT, PL of AS. In sommige gevallen moet je het product opzoeken op de website FOODSUP. Een voedingssupplement zonder notificatienummer gebruik je beter niet.

Veiligheid niet voldoende gegarandeerd voor de consument

Weet echter wel dat zelfs als producten een notificatienummer dragen en in apotheken worden verkocht, dit nog niet betekent dat ze voldoende veilig zijn voor de consument.

Neem bijvoorbeeld rode gistrijst. Dit voedingssupplement wordt gebruikt om het cholesterolgehalte te verlagen in geval van hypercholesterolemie. Deze gist bevat monacoline K als actief ingrediënt, dat ook wordt gebruikt in medische cholesterolverlagers. Alleen zijn zulke geneesmiddelen enkel op doktersvoorschrift verkrijgbaar, terwijl rode gistrijst vrij te koop is. Nochtans houden de monacolines uit zulke supplementen vergelijkbare risico's in.

Lees meer over de risico's van rode gistrijst

Vergeet ook niet dat heel wat voedingssupplementen meerdere planten bevatten, wat aanleiding kan geven tot interacties. Studies worden doorgaans uitgevoerd op één enkele plant of actief ingrediënt, niet op het product als geheel. Ook dit houdt risico's in voor onze veiligheid.

Met voedingssupplementen die online worden verkocht, ben je maar beter voorzichtig.

Toen we in 2022 onderzoek deden naar voedingssupplementen voor gewichtsverlies die online werden verkocht, ontdekten we niet alleen illegale stoffen, maar ook producten zonder enig spoor van de werkzame stoffen die op de verpakking werden vermeld.

Zelfs Belgische websites zijn niet per se betrouwbaar. Het is niet ongebruikelijk dat verplichte waarschuwingen ontbreken, of dat je voedingssupplementen bestelt die een hogere dan de maximale dosis bevatten. Zulke situaties wijzen op een gebrek aan overheidscontrole.

Valse informatie op websites

Internetverkoop betekent helaas ook dat er op heel wat websites valse informatie terug te vinden is. Kijk maar naar colloïdaal zilver, dat in Europa niet meer als voedingssupplement verkocht mag worden en nu "voor uitwendig gebruik" op de verpakking moet vermelden. Toch moedigen sommige sites nog steeds aan om het middel in te nemen.

Zo stelde de Crystal-website voor om vier keer per dag een dosis van één tot vier theelepels in te nemen. Let op, de belangrijkste bekende bijwerking van zilverconsumptie is argyrisme (waarbij de huid grijsblauw wordt).

Voedingssupplementen zijn niet zo onschuldig als je misschien zou denken. Een overdosis is snel gebeurd, soms met ernstige gevolgen. Zwangere vrouwen die bijvoorbeeld te veel vitamine A gebruiken, lopen het risico op misvorming van de foetus. Een teveel aan vitamine D kan een overdosis veroorzaken die zich vertaalt in misselijkheid, braken, diarree of zelfs een stagnatie van de groei van de foetus.  

Sommige vitamines en mineralen houden minder risico's in wanneer deze op natuurlijke manier worden ingenomen via voeding. Hoge innames van synthetisch foliumzuur bijvoorbeeld, dat vaak terug te vinden is in multivitaminesupplementen, kunnen schadelijk zijn wanneer je deze in grote doses binnenkrijgt. De synthetische vorm wordt namelijk onmiddellijk geabsorbeerd door ons lichaam (wat bij "natuurlijk" foliumzuur niet het geval is), waardoor het niet de kans heeft om de eventueel te hoge opname aan te passen.

Meerdere voedingssupplementen tegelijk

Wees voorzichtig als je verschillende voedingssupplementen tegelijk inneemt. Deze bevatten soms dezelfde vitamines of mineralen, waardoor een overdosis niet uitgesloten is. Je apotheker geeft je advies.

Alvityl Vitalité-siroop als voorbeeld

Dit product is bestemd voor kinderen van drie tot zes jaar en levert 2,5 microgram vitamine D3 per dag. De aanbevelingen zijn 10 microgram per dag. Als je je kind daarnaast ook nog vitamine D geeft, riskeer je de dagelijkse dosis te overschrijden.

Marketing en overconsumptie

Sommige voedingssupplementen voor kinderen worden verkocht in de vorm van teddybeertjes, dinosaurussen, stripfiguren, enz. Ze lijken steeds meer op snoepjes. Maar door multivitamines aantrekkelijk en lekker te maken, vergroten fabrikanten het risico op overconsumptie en daarmee op gezondheidsproblemen. In Frankrijk werden al gevallen van overdosering gemeld.

Voedingssupplementen met te grote verpakkingen

Ook de verpakking kan overdosering van voedingssupplementen stimuleren.

Dit is zo bij Kruidvat Melatonine 500 tabletten (drie tabletten per dag). Melatonine mag niet chronisch worden ingenomen, dus niet langer dan 13 opeenvolgende weken. Bij deze verpakking is de kans echter reëel dat de consument de volledige pot, goed voor bijna 24 weken, leegmaakt en daardoor de aanbevolen termijn overschrijdt.

Een andere oorzaak van overdosering is dat fabrikanten soms te grote hoeveelheden van bepaalde stoffen gebruiken, hoewel zij daarmee binnen de wettelijk toegelaten hoeveelheden blijven. Voor deze maximale hoeveelheden wordt slechts één vraag gesteld: is de gebruikte hoeveelheid niet giftig?

Dat de gebruikte hoeveelheid niet giftig is, betekent niet meteen dat dit overeenkomt met de werkelijke behoeften van de bevolking. Het resultaat: met sommige voedingssupplementen krijg je meer voedingsstoffen binnen dan dat je nodig hebt, ook al valt deze hoeveelheid perfect binnen de wettelijk toegelaten norm.

Een situatie die mogelijk wordt gemaakt door onze aanwezigheid op de Europese markt. Op Belgisch niveau kunnen we de toegang tot de markt immers niet beperken voor producten die legaal op de markt zijn gebracht in andere lidstaten. De Hoge Gezondheidsraad wees in 2018 op een aantal gevaren van dit probleem:

• Doordat er in bakkerszout meer jodium werd gebruikt, was het jodiumgehalte bij de Belgische bevolking de afgelopen jaren sterk verbeterd. De toegelaten limiet bedraagt 225 µg/dag, terwijl de Hoge Gezondheidsraad van mening is dat meer dan 100 µg/dag bij sommige personen tot schildklieraandoeningen kan leiden.
• De toegelaten dosis ijzer bedraagt 45 mg/dag, maar de Hoge Gezondheidsraad beveelt maximaal 15 mg/dag aan. Volgens de raad is de toegelaten dosis vergelijkbaar met een echt geneesmiddel, aangepast aan bewezen pathologische situaties.
• De behoefte aan vitamine C bedraagt 110 mg/dag, terwijl de maximale limiet 1000 mg bedraagt. Dat is onzin, wetende dat een overschot automatisch wordt afgevoerd via de urine.
• Chroom is geen essentieel nutriënt. Toch hanteert de wet een maximum van 187,5 µg/dag, terwijl de Hoge Gezondheidsraad het bij 50 µg/dag houdt. Hierdoor lijkt het een essentiële voedingsstof te zijn en kan de consument onterecht denken dat het noodzakelijk is voor de regulering van suikers en vetten, terwijl dat helemaal niet zo is.

De Hoge Gezondheidsraad moedigt daarom gesprekken aan op Europees niveau. Zodoende kan men rekening houden met de werkelijke behoeften van de bevolking, en wordt er dus niet alleen gekeken naar of een product al dan niet giftig is.

Helaas is het voor voedingssupplementen niet verplicht om alle contra-indicaties te vermelden. Ook hier raadpleeg je bij twijfel dus best een arts of apotheker. Dat geldt zeker voor personen die problemen hebben met hun schildklier, lever of nieren, of geneesmiddelen nemen.

Hou ook rekening met eventuele allergenen (deze staan in de ingrediëntenlijst in vet of cursief vermeld).

Verpakkingen van voedingssupplementen moeten de referentie-innames (RI) vermelden in functie van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid. Ze worden doorgaans weergegeven in tabellen en geven aan:

• hoeveel vitamines en mineralen het supplement bevat;
• het aangeleverde percentage in verhouding tot de dagelijke referentie-inname.

Let op, als je je voedingssupplementen online koopt, worden deze referentie-innames niet altijd aangegeven.

Deze waarden werden echter vastgelegd op Europees niveau en gelden alleen voor volwassenen. Voor voedingssupplementen voor kinderen heeft deze aanduiding dus geen nut, hetgeen bij de consument tot verwarring kan leiden.

Onderdosering van Vitamine D als voorbeeld

De referentie-inname van vitamine D ligt op 5 µg. Zie je op een product "100 % RI" staan, dan bevat het slechts 5 µg vitamine D, en niet de 10 µg die voor kinderen wordt aanbevolen. Zonder medisch advies is de kans dus groot dat je een te kleine dosis geeft, al is het omgekeerde uiteraard ook mogelijk.

Overdosering van Omnivit Junior Gummies als voorbeeld

De aanbeveling voor dit product is één gummie per dag voor kinderen vanaf drie jaar. 

Elke gummie bevat 1 188 µg (microgram) vitamine A, of... 148 % van de referentie-inname (300 µg voor een volwassene). De dagelijkse aanbeveling voor kinderen van vier tot zes jaar is 300 µg, en de toegelaten maximale dosis is door de EFSA vastgesteld op 1 100 µg per dag.

Door dagelijkse één gummie dag te eten, wordt deze limiet dus overschreden. Bovendien komt vitamine A sowieso in bijna al onze voeding voor (boter, margarine, zuivelproducten, eieren, enz.), wat de overdosering nog zorgwekkender maakt.

Ontbrekende informatie bij de verkoop van voedingssupplementen

Voor de verkoop van voedingssupplementen moeten fabrikanten geen instructies voorzien of alle mogelijke contra-indicaties opsommen. Op de verpakking van een voedingssupplement staat enkel:

• een lijst met ingrediënten en hun concentratie;
• de dosering;
• de bewoordingen "niet geschikt voor" of "niet combineren met" (volgens de wetgeving).

Binnen de EU verschillen de regels echter van land tot land. Denk maar aan Italië. Het ministerie van Volksgezondheid heeft er een decreet van 4 augustus 2021 gewijzigd, over de etikettering van voedingssupplementen die stoffen, preparaten en extracten bevatten die zijn afgeleid van Garcinia cambogia. Producten met deze stof moeten nu een waarschuwing dragen over de risico's voor de lever.

De oorzaak? Volgens het Italiaanse voedselbewakingssysteem (nutrivigilantie) ondervonden ongeveer 50 patiënten toxische gevolgen voor de lever. In acht gevallen was een levertransplantatie noodzakelijk, en in twee gevallen overleed de patiënt.

Dit voorbeeld is een nieuwe waarschuwing voor consumenten: voorzichtigheid is geboden, vooral als je al een behandeling volgt, of als je problemen hebt met je schildklier, lever of nieren. Helaas zijn waarschuwingen op de verpakking zoals voor Sint-Janskruid, als ze er al staan, te kort om de consument de risico's van het product goed te kunnen laten inschatten.

Zo vermindert Sint-Janskruid de werkzaamheid van de anticonceptiepil. Hoewel voedingssupplementen die het bevatten moeten waarschuwen ("bij gelijktijdig gebruik van geneesmiddelen, informeer dan uw arts of apotheker"), is de kans groot dat veel consumenten orale anticonceptiva niet als geneesmiddelen zullen beschouwen. Fabrikanten zouden beter de verschillende categorieën geneesmiddelen opsommen waarmee het supplement mogelijk kan interageren.

Verkopers zijn onvoldoende opgeleid

Tijdens onze mysteriebezoeken aan drogisterijen en natuurvoedingswinkels onderzochten wij eerder al de verkoop van supplementen met Sint-Janskruid. Wat opviel, was een gebrek aan kennis bij het personeel.

"In de meeste verkooppunten werd de interactie van Sint-Janskruid met de anticonceptiepil niet vermeld of als irrelevant beschouwd, en werd het gevraagde Sint-Janskruid verkocht", vat onze experte Véronique Demierbe samen. "Bij apothekers daarentegen werd deze interactie meestal wél erkend, en werd het product slechts in een minderheid afgeleverd."

Deze vaststellingen onderstrepen onze bedenking of voedingssupplementen wel buiten apotheken moeten worden verkocht.

"Wij raden mensen altijd aan om hun arts te raadplegen vóór ze voedingssupplementen gebruiken. Tegelijkertijd vinden wij dat artsen, apothekers en diëtisten beter opgeleid moeten worden over deze producten", legt Demierbe uit. "Een verbetering van hun basisopleiding zou het gebruik van voedingssupplementen ongetwijfeld aan banden leggen."

Testaankoop zou graag strengere regels zien voor het op de markt brengen en verkopen van voedingssupplementen. Wij eisen garanties dat de consument zulke supplementen veilig kan gebruiken.

Dit toezicht kan op verschillende manieren worden ingevuld:

• Volledigere meldingsdossiers. De ingediende dossiers moeten bestaan uit wetenschappelijke studies die de veiligheid van elke actieve stof aantonen, zowel apart als in combinatie met andere actieve stoffen;
• Controles (laboratoriumanalyses). Deze controles moeten willekeurig worden uitgevoerd om de samenstelling van het product en de concentratie van de werkzame stof te controleren. De controles moeten ook betrekking hebben op de productveiligheid, met effectieve sancties bij overtreding. Deze controles moeten door de sector worden betaald, in de vorm van vergoedingen.
• Een beperkte inhoud, aangepast aan de dosering. Verpakkingen die duidelijk te groot zijn, moeten worden verboden om mogelijke overdoses te voorkomen. Dit element moet bij de notificatie worden geverifieerd.

Het onderscheid tussen voedingssupplementen en geneesmiddelen moet duidelijk worden gedefinieerd. Daarvoor moet er eerst een duidelijke definitie van voedingssupplementen worden opgesteld.

Daarnaast moet ook voor alle producten op de markt worden beoordeeld of ze al dan niet voldoen aan deze definitie van voedingssupplementen. Kruidenmiddelen die niet aan de definitie voldoen, moeten worden uitgesloten van de categorie voedingssupplementen en opgenomen in de categorie traditionele kruidengeneesmiddelen, met de bijhorende verplichtingen.

Deze herziening moet tot een grotere veiligheid leiden:

• Het zou voor fabrikanten veel moeilijker zijn om verschillende planten te combineren (de combinatie zou gedocumenteerd moeten worden);
• Er zou een verplichting bestaan om de nodige waarschuwingen te vermelden;
• De verkoop zou beperkt blijven tot apotheken.

Naast de definitie van voedingssupplementen is het ook noodzakelijk om de maximaal toegestane doseringen van vitamines en mineralen te herzien. Ze moeten worden aangepast aan de behoeften en leeftijd.

Ook de voedingsreferentiewaarden (RI’s) moeten worden herzien en gedifferentieerd naar leeftijd.

De maximaal toegestane hoeveelheden van bepaalde werkzame stoffen in voedingssupplementen moeten dringend geharmoniseerd worden op Europees niveau.

Momenteel zijn de lidstaten vrij om deze zelf te bepalen. Concreet kan een product met eenzelfde hoeveelheid werkzame stof in het ene land een voedingssupplement zijn, en in het andere een geneesmiddel (al dan niet op voorschrift verkrijgbaar).

Het verschil? De wetgeving en verplichtingen rondom supplementen zijn veel flexibeler dan die voor medicijnen. Een consument kan het product dus zonder voorschrift (online) in het buitenland kopen, zelfs als in ons land voor datzelfde middel een voorschrift nodig is. Deze situatie brengt de veiligheid van de consument in gevaar.

Het gebruik van gezondheidsclaims mag niet worden toegestaan totdat de Commissie een besluit heeft genomen. Het onderscheid tussen claims die kunnen worden gebruikt en claims die in de wacht ("on hold") staan, is misleidend voor consumenten.

Ook roepen wij de Europese Commissie op om onderzoek te doen naar hoe consumenten claims op de verpakking van voedingssupplementen interpreteren.

Deze herziening moet bovendien samengaan met een strengere controle op claims en beloftes, vooral op internet en op sociale netwerken.

Wij vragen een reclameverbod op voedingssupplementen die voor kinderen zijn bestemd, met name aantrekkelijke verpakkingen, het gebruik van mascottes of goodies, of capsules in grappige vormen.

Overheidsinstanties moeten het verplicht maken om bepaalde informatie te vermelden op de verpakking van voedingssupplementen. Twee voorbeelden:

• Volg je een medicamenteuze behandeling, neem dan contact op met een arts voor je voedingssupplementen inneemt.
• De gelijktijdige inname van voedingssupplementen en geneesmiddelen kan bijwerkingen veroorzaken en de werkzaamheid van je medicatie vergroten of verkleinen.

Wij pleiten ook voor een verplichte bijsluiter met volgende elementen:

• Expliciete informatie over de werkzaamheid;
• Dosering;
• Contra-indicaties;
• Geneesmiddeleninteracties;
• Bijwerkingen;
• Gebruik tijdens zwangerschap en borstvoeding;
• De gegevens van de Nutrivigilantie hotline.