Waarom food influencers gevaarlijk zijn voor (jonge) volgers
Op Instagram en TikTok geven food influencers niet-wetenschappelijk en mogelijk gevaarlijk voedingsadvies, vaak ingegeven door commerciële belangen. Verkeerde voedingsinformatie kan echter ongezonde gewoonten inspireren en onrealistische schoonheidsidealen creëren.
Via sociale media blijven we in contact met onze vrienden en familie, maar we gebruiken ze ook voor informatie, entertainment en inspiratie. Helaas kunnen ze ook een bron van verwarring en manipulatie zijn, vooral als het gaat om gezondheid en voeding.
Terug naar bovenDe gevaren van food influencers
Influencers veranderen het eetgedrag
Sociale media zoals Instagram en TikTok zijn het favoriete platform geworden voor heel wat food influencers die voedingsadvies geven, zonder daarvoor gekwalificeerd te zijn.
Zulke influencers, die soms meer invloed hebben dan experts, veranderen het eetgedrag en de gezondheidskeuzes van hun volgers, vooral onder jongeren. Ze verspreiden bepaalde "regels" rond gzeond eten, hoewel ze geen enkele opleiding hebben op dit gebied.
De impact van zulke influencers wordt versterkt door de nauwe band die hun volgers voelen, omdat ze hen zien als "vrienden" die persoonlijk advies delen. Soms delen influencers recepten, soms combineren ze sport met voeding enz.
Uit een onderzoek uit 2020 blijkt dat influencers een impact van 35 % kunnen hebben op het veranderen en aanpassen van iemands levensstijl, en 25 % op het namaken van gedeelde recepten.
Factoren die het lichaamsbeeld en beslissingen over voeding beïnvloeden
Uit een meta-analyse van 30 onderzoeken naar de betrokkenheid bij of blootstelling aan afbeeldingen op sociale media kwamen vijf sleutelfactoren naar voren die de perceptie van het lichaamsbeeld en beslissingen over voeding beïnvloeden:
- Sociale media nodigen uit tot vergelijking en concurrentie
- Door jezelf te vergelijken met anderen op sociale media, worden zorgen over het eigen lichaam vaak versterkt
- Adolescenten evalueren zichzelf vaak en passen hun uiterlijk op sociale media aan om te voldoen aan de heersende schoonheidsidealen
- Adolescenten beseffen dat sociale media hun perceptie van het eigen lichaam en hun voedselkeuze beïnvloeden
- Het is belangrijk om goedkeuring van anderen te krijgen op sociale media
Sociale media verergeren angstgevoelens en eetstoornissen
De fysieke idealen op (sociale) media zijn des te problematischer voor adolescenten die een sterke druk voelen om zich te conformeren. Meisjes proberen vaak hun gewicht onder controle te houden, terwijl jongens richting een gespierd ideaal worden geduwd.
Door content te verspreiden over restrictieve diëten en onrealistische schoonheidsidealen, vergroten sociale media angst en depressie en kunnen ze leiden tot eetstoornissen.
Verkeerde informatie en een toxische eetcultuur op platforms als Instagram en TikTok leiden tot schadelijke gewoonten en beïnvloeden de geestelijke gezondheid van jongeren.
Welke info verspreiden food influencers op Instagram en TikTok?
Influencers die verkeerd advies geven
Op sociale media circuleren veel onjuiste voedingsadviezen en valse overtuigingen, waarvan sommige schadelijk kunnen zijn voor de fysieke en mentale gezondheid van gebruikers.
Sommige van de diëten die worden gepromoot, zijn onevenwichtig of te restrictief. Andere aanbevelingen van influencers, bijvoorbeeld voor voedingssupplementen, zijn dan weer compleet nutteloos.
Tijdens onze analyse hebben we verschillende problematische tips en/of aanbevelingen opgemerkt van influencers op Instagram en TikTok.
Voorbeelden van slecht advies van influencers
Promotie van ongezonde merken of producten
Influencer-marketing betekent dat influencers bepaalde merken of producten promoten in ruil voor een betaling of andere voordelen, in een poging de perceptie van de consument te beïnvloeden.
Een influencer kan reclame maken voor producten of diensten van een merk (in ruil voor een vergoeding, producten of diensten), of voor eigen producten (zelfpromotie). Dit type marketing is sinds 2019 geëxplodeerd op platforms als TikTok en Instagram.
Influencers worden meestal gemotiveerd door financiële belangen, waardoor ze, vooral op het gebied van gezondheid en welzijn, soms onveilige of niet-werkzame producten promoten.
Doordat gesponsorde partnerships onduidelijk of helemaal niet worden aangeduid, riskeren consumenten onnodige dure producten of potentieel schadelijke dieetplannen te kopen.
Denk maar aan bepaalde voedingssupplementen. die in het beste geval nutteloos en in het slechtste geval gevaarlijk zijn, omdat ze bijvoorbeeld ongereguleerde of verboden stoffen bevatten die ernstige bijwerkingen kunnen veroorzaken (bv. leverschade, nierschade).
In ons onderzoek op Instagram en Tik Tok zagen we een aantal slechte adviezen van influencers die misbruik maken van hun bekendheid om producten te verkopen en met bepaalde merken samen te werken.
Slechte voorbeelden van influencer-marketing
Terug naar bovenHoe fake news herkennen en je gezondheid beschermen?
Om fake news tegen te gaan en de gezondheid van de consument te beschermen tegen influencer-marketing op sociale media, is het belangrijk dat er harder wordt ingezet op regelgeving, transparantie en verantwoordingsplicht voor influencers en merken.
Consumenten informeren over de risico's van sociale media voor de gezondheid
Het is ook cruciaal dat consument worden voorgelicht, waarschuwingssystemen worden geïmplementeerd en professionals worden geraadpleegd. Veel diëtisten gebruiken inmiddels sociale media om voedingsadvies te geven. Een positieve ontwikkeling, aangezien het toch een zeker tegenwicht vormt heel wat ongefundeerde of foutieve informatie op deze platforms.
Maar hoewel de aanwezigheid van diëtisten op platforms als Instagram en TikTok helpt om betrouwbare informatie te verspreiden, kunnen ook zij hun objectiviteit op het spel door commerciële partnerships aan te gaan. Kortom, er is vooral meer transparantie nodig.
Wij steunen het wetsvoorstel rond de promotie van producten en diensten
Als consumentenorganisatie steunen wij het wetsvoorstel rond de promotie van producten en diensten, gelanceerd door BEUC, dat de fysieke en mentale gezondheid van de bevolking, vooral die van jongeren, moet beschermen in hun contact met commerciële belangen.
De Europese Commissie heeft een doorlichting uitgevoerd om te beoordelen of de huidige wetgeving inzake consumentenbescherming toereikend is om online een hoog niveau van consumentenbescherming te garanderen.
Conclusie? Hoewel de huidige wetten een solide basis bieden, beschermen ze de consument niet voldoende in het licht van de huidige digitale wereld. Waarschijnlijk zal er de komende jaren nieuwe wetgeving inzake digitale gelijkheid worden gecreëerd om consumenten online beter te beschermen.
Terug naar bovenOplichterij door influencers op TikTok en Instagram herkennen
In afwachting van strengere wetgeving en geschikte controles kun je letten op volgende alarmsignalen:
Terug naar bovenConclusie
Wees voorzichtig als je voedingsadvies van influencers op sociale media opvolgt, aangezien hun informatie niet altijd betrouwbaar of wetenschappelijk correct is. Bij ons onderzoek van verschillende populaire accounts kwamen we immers veel mythes en verkeerd advies tegen.
Vergeet bovendien niet dat influencers vaak betaald worden om producten te promoten, zoals voedingssupplementen of diëten (coaching, boeken enz.). Zelfs als de posts worden aangeduid als partnership, is het moeilijk om te bepalen of het advies oprecht is of ingegeven door commerciële contracten.
Vertrouw dus niet zomaar op wat er op sociale media wordt gezegd, maar vraag liever advies aan een professional.
Terug naar boven
Een influencer, voedingscoach gecertificeerd in nutritherapie, heeft bijna 3 600 volgers op Instagram. Ze promoot de principes van chronovoeding en adviseert om tarwe en zuivelproducten te schrappen om gezond te blijven. Onzin, als je 't ons vraagt.
Ondanks haar foute adviezen geeft deze influencer betaalde workshops op scholen, neemt ze deel aan populaire tv-programma's (op RTBF en RTL), wordt ze geïnterviewd door Le Soir, geeft ze webinars en biedt ze teambuildings aan. Een breed podium om fake news te verspreiden.
Waarom is dit problematisch?
Chronovoeding is in de eerste plaats een dieet, bedoeld om gewicht te verliezen. Volgens studies heeft het echter weinig effect en is het op de lange termijn niet vol te houden, omdat het eentonig en streng is.
"Tarwe en zijn gluten" moeten volgens deze influencer vermeden worden. Maar in tegenstelling tot wat zij beweert, bevat tarwe veel voedingsstoffen, zeker als je kiest voor volkoren.
En hoewel tarwe inderdaad problemen kan veroorzaken, gebeurt dat alleen bij mensen met specifieke aandoeningen zoals coeliakie of glutengevoeligheid. Het doet de bloedsuikerspiegel niet méér "ontploffen" dan basmatirijst of zoete aardappel.
Als je schommelingen in je bloedsuikerspiegel wilt vermijden, doe je dat beter niet door voeding te vermijden op basis van zijn glycemische index (GI). Tenzij je diabetes of prediabetes hebt en je bloedsuikerspiegel onder controle probeert te houden, moet je je niets aantrekken van de GI. Schommelingen zijn immers normaal en je lichaam kan deze verwerken.
In haar posts op Instagram lezen we ook dat "zuivelproducten vervangen moeten worden door plantaardige alternatieven". Als je dat lekkerder of duurzamer vindt, of beter kunt verteren, waarom niet, maar weet dat biologische, plantaardige alternatieven niet verrijkt mogen worden met vitamines en mineralen. Je moet dus zelf zorgen dat je voldoende calcium opdoet.
Bovendien beveelt deze influencer supplementen aan. Als je evenwichtig eet, zijn voedingssupplementen echter nutteloos. Neem ze enkel als je dokter ze aanbeveelt (bv. bij ziekte, specifieke levensfase, op basis van een bloedtest enz.).
Een andere influencer met meer dan 9 000 volgers op Instagram en eveneens voedingsdeskundige, raadt in haar posts fasting aan: periodes waarin je weinig of niet eet. Vastenkuren zijn echter enkel nodig bij medische problemen die ziekenhuisopname en specifieke opvolging vereisen.
Waarom is dit problematisch?
Langdurig vasten (meer dan 3 dagen) is zeer gevaarlijk. Je mag enkel vasten onder medisch toezicht, liefst enkel in een ziekenhuisomgeving. Vastenkuren veroorzaken een tekort aan essentiële voedingsstoffen. Ze beïnvloeden vooral het ijzergehalte en zullen je verzwakken.
Een periode van strikt vasten kan ook hartritmestoornissen of leverproblemen (ontsteking of fibrose) veroorzaken, of zelfs de spier- of botmassa aantasten. Als je gewicht wilt verliezen door te vasten, weet dan dat de verloren kilo's er snel weer bijkomen, omdat het lichaam achteraf net meer energie zal opslaan als je opnieuw eet.
Veel influencers op social media raden voedingssupplementen aan. Zo ook een doctor in de farmaceutische wetenschappen en micronutritionist, gespecialiseerd in voorspellende geneeskunde, met bijna 14 000 volgers op Instagram.
Waarom is dit problematisch?
Als je wilt afvallen, raadt deze influencer aan om voedingssupplementen te nemen en zo de oorzaak van de gewichtstoename aan te pakken. Gewichtsverlies vereist echter een holistische aanpak: een evenwichtig eetpatroon, regelmatige lichaamsbeweging en stressmanagement blijken op lange termijn het meest effectief.
Een voedingssupplement behandelt de onderliggende oorzaak van gewichtstoename (meestal je levensstijl) niet, en heeft geen enkele meerwaarde.
Deze influencer prijst daarnaast ook de voordelen van vitamine C aan, in de vorm van een kuur. Zo'n behandeling is echter niet alleen nutteloos, maar ook duur. Wie evenwichtig eet, krijgt al voldoende vitamine C binnen, en elk teveel wordt gewoon via de urine uitgescheiden.
Daarnaast stelt ze ook voor om in de winter een magnesiumkuur te volgen, om vermoeidheid tegen te gaan. Dit heeft alleen zin als de vermoeidheid inderdaad wordt veroorzaakt door een magnesiumtekort. En zelfs dan kun je beter meer voedingsmiddelen eten die van nature rijk zijn aan magnesium, zoals noten, peulvruchten, fruit en pure chocolade.
Chronische vermoeidheid kan door verschillende factoren worden veroorzaakt (slaapgebrek, stress, onvoldoende fysieke activiteit, onderliggende medische aandoeningen enz.) en is niet per se het gevolg van een magnesiumtekort. Onderzoek eerst de exacte oorzaak van je vermoeidheid vooraleer je voedingssupplementen neemt.
Welke vitamines en mineralen heb je nodig?
Een Belgische influencer met 10 000 volgers op Instagram, zegt een passie te hebben voor eten. Na talloze gezondheidsproblemen ontdekte ze dat goede voeding de sleutel is tot een goede gezondheid.
Ze post video's en advies, maar biedt ook e-books aan. Daarin beveelt ze allerlei trendy diëten aan: Ayuverda, bloedgroep, intermittent fasting, keto. Tegen betaling helpt ze het dieet te vinden dat het beste bij jou past (op basis van een algemene vragenlijst wordt een profiel opgesteld).
Waarom is dit problematisch?
Net als andere food influencers biedt deze persoon "wondermiddelen" aan. Dat kan ertoe leiden dat sommige mensen medische behandelingen staken, waardoor hun toestand verslechtert.
De stroom aan tegenstrijdige adviezen op sociale media kan bij veel mensen tot verwarring leiden, waardoor het moeilijk wordt om betrouwbare informatie van fake news te onderscheiden. Het kan ook leiden tot wantrouwen tegenover echte zorgprofessionals zoals diëtisten of artsen.
Een influencer met meer dan 560 000 volgers op TikTok combineert foto's van zichzelf met details over haar sport- en eetgewoonten. Zulke uitspraken bevorderen onrealistische schoonheidsidealen en creëert een ongezonde sociale druk rond het lichaam en het zelfbeeld.
Haar posts gaan vaak over "wat ik eet op een dag". Hoewel dit soort content sommigen kan inspireren, blijf je beter kritisch.
Waarom is dit problematisch?
Volgers kunnen in de verleiding komen om hun eigen eetpatroon te vergelijken met dat van influencers, wat schuldgevoelens en onzekerheid kan uitlokken en zelfs ongezond eetgedrag kan aanmoedigen.
Ieder persoon heeft andere voedingsbehoeften, afhankelijk van verschillende factoren zoals leeftijd, geslacht, fysieke activiteit, gezondheidstoestand enz. Wat voor de ene persoon werkt, is niet automatisch gezond of goed voor iemand anders.
Influencers promoten merken of producten die ongezond zijn
Heel wat influencers gebruiken hun bekendheid om producten te verkopen en met bepaalde merken samen te werken. Zulke samenwerkingen zijn vaak ingegeven door financiële belangen, niet door gezondheidsoverwegingen.
Influencers worden betaald om reclame te maken voor producten rond gezondheid, voeding of welzijn, zonder dat deze per se effectief of veilig zijn. De promotie van bepaalde producten (of het nu voedingssupplementen of eiwitpoeders zijn) normaliseert zulke producten: het lijkt alsof je ze nodig hebt om gezond te zijn.
Nog anderen promoten zichzelf. Ze bieden eenvoudige oplossingen of zelfs wondermiddelen voor complexe problemen zoals gewichtsverlies, spiergroei, detox enz. Ze spelen in op onzekerheden rond het lichaamsbeeld en bieden producten, boeken of diëten aan die snelle en soms zelfs spectaculaire resultaten beloven, vaak zonder wetenschappelijke basis.
Een food influencer met 31 500 volgers, opgeleid als diëtist, organiseert een wedstrijd om voedingssupplementen te winnen. Het gaat eigenlijk om een commerciële samenwerking, maar ze doet volgers geloven dat ze met deze supplementen hun gezondheid of hun uiterlijk kunnen verbeteren.
En dat terwijl sommige supplementen bijwerkingen kunnen veroorzaken. Als zorgverlener zou ze beter moeten weten.
Waarom is dit problematisch?
Deze influencer maakt reclame voor supplementen zoals chroom en berberine, waarvan ze zegt dat ze "ideaal zijn om een normale bloedsuikerspiegel te handhaven". Deze supplementen en hun veiligheid liggen echter onder discussie.
Hoewel chroom verband houdt met het metabolisme van koolhydraten, lipiden en eiwitten, is er geen bewijs dat supplementen significante effecten hebben.
En wat berberine betreft, loopt er een EFSA-onderzoek naar de veiligheid ervan in voedingssupplementen na een ANSES-waarschuwing in 2019. Die bracht het gebrek aan toxicologische gegevens en de potentiële risico's onder het licht: maagdarmstoornissen, hypoglykemie, hypotensie en geneesmiddelinteracties. In sommige Europese landen is berberine al verboden in voedingssupplementen.
Veel influencers promoten één of meerdere producten. Zo maakt een diëtist met meer dan 4 000 volgers reclame voor sportkleding, smartwatches, voedingssupplementen of verrijkte voedingsmiddelen op Instagram.
Waarom is dit problematisch?
Deze influencer beweert onder andere dat magnesiumsupplementen spierkrampen helpen verminderen. Hoewel we weten dat magnesium spierkrampen vermindert, is er geen enkel onderzoek dat de effectiviteit ervan bewijst na lichamelijke inspanning.
In verschillende posts heeft hij het over vitaminewater. Hoewel vitamines en mineralen essentieel zijn om ons lichaam goed te doen functioneren, hebben de meeste gezonde mensen genoeg aan gevarieerde en evenwichtige voeding. Als je goed eet, zijn zulke producten dus geen meerwaarde.
Bovendien weten we niet in hoeverre vitamines en mineralen uit verrijkte dranken worden opgenomen. De biologische beschikbaarheid van vitamines en mineralen uit voeding is doorgaans de beste.
Heel wat van die verrijkingen zijn ook gewoon nutteloos. Denk maar aan vitamines uit de B-groep, die we via onze voeding (pasta, rijst, brood enz.) ruimschoots opnemen. Het teveel uit zulke drankjes wordt gewoon door ons lichaam afgevoerd. Vitaminewaters zullen je immuniteit niet "versterken" en je niet meer energie geven.
Deze producten zijn bovendien relatief duur. Onnodige kosten als je weet dat ze niets gezonds opleveren, maar vooral extra suikers, bewaarmiddelen, smaakstoffen en kleurstoffen bevatten.
We zien ook vaak eiwitpoeders passeren op TikTok en Instagram. Een influencer met 135 000 volgers, opnieuw een diëtist, raadt haar volgers aan om proteïnepoeder te gebruiken om aan hun eiwitbehoeften te voldoen.
Waarom is dat problematisch?
In Europa consumeren we over het algemeen voldoende eiwitten. Heb je toch een tekort, dan zijn eiwitpoeders niet de beste oplossing. Je kunt perfect meer eiwitten consumeren door je eetpatroon doorheen de dag aan te passen.
Bovendien zijn zulke producten af te raden als je gezondheidsproblemen hebt zoals diabetes, nierfalen, hartproblemen of eetstoornissen.
Lees meer over eiwitrijke voeding