Magnesiumtekort: symptomen, oorzaken en behandelingen

Wat is magnesium en waarom is het belangrijk?

Magnesium is een mineraal dat een aantal belangrijke functies vervult in het menselijk lichaam. Samen met vitaminen, bepaalde vetzuren en aminozuren is het een essentiële voedingsstof voor de normale groei en werking van het lichaam. Met 'essentieel' bedoelen we dat deze stoffen noodzakelijk zijn voor een hele reeks vitale functies.

"Een tekort kan daarom leiden tot gezondheidsproblemen. Omdat ons lichaam bepaalde elementen niet zelf kan aanmaken, is het voor voldoende hoeveelheden afhankelijk van externe input, met name via onze voeding. Het is dus van vitaal belang om gezond, gevarieerd en evenwichtig te eten," legt Jeroen Plessers, onze gezondheidsexpert, uit.

Er zijn twee soorten mineralen die ons lichaam nodig heeft. Enerzijds zijn er de micro-elementen of sporenelementen (ijzer, zink, koper, fluor, enz.), die we in kleinere hoeveelheden nodig hebben en die een rol spelen in verschillende functies zoals de productie van rode bloedcellen, antioxidantwerking en schildklierregulatie.

Dan zijn er nog de macromineralen (magnesium, calcium, chloor, natrium, kalium, enz.), die we in grotere hoeveelheden nodig hebben. Ze zijn betrokken bij belangrijke processen zoals botgroei, het in stand houden van de vochtbalans, een goede spierfunctie en geleiding van zenuwimpulsen.

De rol van magnesium in je lichaam

Magnesium vervult een aantal functies in ons lichaam:

• Op spierniveau zorgt het ervoor dat spieren goed functioneren. Magnesium is betrokken bij het samentrekken en ontspannen van spieren, waaronder ook de hartspier.
• In het zenuwstelsel zorgt het voor een goede overdracht van zenuwimpulsen. Het helpt de goede werking van zenuwcellen en neurotransmitters te behouden.
• In de botten helpt magnesium bij het behoud van een sterke, gezonde botstructuur en het is ook belangrijk voor een sterk gebit.
• In het bloed reguleert magnesium niet alleen de bloeddruk (ontspanning van de bloedvaten), maar ook de bloedsuikerspiegel (glykemie) en kan zo insulineresistentie helpen voorkomen (een fenomeen dat uiteindelijk kan leiden tot type 2 diabetes).
• Bij het immuunsysteem heeft magnesium een ondersteunende rol en magnesium zou ook ontstekingsremmende eigenschappen hebben.
• In allerlei biochemische processen fungeert het als een cofactor voor talrijke enzymen die betrokken zijn bij onder andere energieproductie, eiwitsynthese en genregulatie.

Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid magnesium

De belangrijkste bron van magnesium voor ons lichaam komt uit onze voeding. Voedingsmiddelen die rijk zijn aan magnesium zijn onder andere:

• bladgroenten (spinazie, boerenkool, snijbiet);
• noten (amandelen, cashewnoten, pinda's) en zaden (lijnzaad, sesamzaad, pompoenpitten, zonnebloempitten);
• volkoren granen (volkoren brood en pasta, havermout, quinoa);
• peulvruchten (kikkererwten, linzen, zwarte bonen, soja);
• vis;
• fruit (bijv. bananen, avocado's);
• zuivelproducten (melk, yoghurt);
• chocolade (puur).

Net als voor de meeste voedingsstoffen zul je niet in staat zijn om aan je dagelijkse behoeften te voldoen met slechts één portie van een magnesiumrijk voedingsmiddel. De beste manier om dit te bereiken, is door een grote verscheidenheid aan voedingsmiddelen te consumeren die een bijdrage leveren aan de magnesiuminname.

In België worden de aanbevolen dagelijkse hoeveelheden (ADH) vastgesteld door de Hoge Gezondheidsraad (HGR). De ADH verschilt afhankelijk van het geslacht en de leeftijd. Ze zijn als volgt vastgesteld:

Hoe reguleert ons lichaam het magnesiumgehalte?

"Ons lichaam slaagt erin om het magnesiumgehalte te reguleren door verschillende processen van opname, uitscheiding en opslag te coördineren. Verschillende organen en systemen werken samen om ervoor te zorgen dat de magnesiumhomeostase (of evenwicht) wordt gehandhaafd, binnen nauwe grenzen," legt Jeroen Plessers verder uit. Dit omvat onder andere de opname door de dunne darm, de uitscheiding door de nieren en de opslag in botten.

Het lichaam past continu de opname, uitscheiding en opslag aan op basis van de behoefte aan en de beschikbaarheid van magnesium. Bijvoorbeeld, in de acute fase van een magnesiumtekort, is er een verhoogde opname in de dunne darm en reabsorptie in de nieren (waardoor de uitscheiding via de urine geremd wordt). Als het tekort lang aanhoudt, daalt het magnesiumgehalte in het bloed. Dit fenomeen wordt echter gecorrigeerd met magnesium uit het botweefsel. Bij een overmaat aan magnesium wordt er dan weer minder magnesium in de nieren geabsorbeerd en neemt de uitscheiding via de urine toe. Je lichaam is dus over het algemeen in staat om zelf flexibel het magnesiumevenwicht te reguleren.

Is een magnesiumtekort veelvoorkomend?

Bij gezonde mensen met een evenwichtig en gevarieerd voedingspatroon is een significant magnesiumtekort zeldzaam en onwaarschijnlijk. Hoewel een licht tekort mogelijk is, vormt dit meestal geen gezondheidsprobleem. Bij gezonde mensen helpen de nieren immers het evenwicht te herstellen door de uitscheiding van magnesium via de urine te verminderen.

Wat zijn de symptomen van een magnesiumtekort?

Een magnesiumtekort (in medische termen ook wel hypomagnesie of hypomagnesiëmie genoemd) is meestal moeilijk te herkennen omdat het op korte termijn geen duidelijke symptomen veroorzaakt, of zelfs helemaal geen symptomen. Bovendien zijn de symptomen niet specifiek voor een magnesiumtekort en kunnen ze verband houden met andere gezondheidsproblemen. Ze kunnen van persoon tot persoon verschillen, maar vaak voorkomende symptomen zijn:

• Gastro-intestinale symptomen (misselijkheid, braken, gebrek aan eetlust);
• Vermoeidheid;
• Neuromusculaire symptomen (zoals krampen, spasmen, spierzwakte, beven).

Andere mogelijke symptomen zijn onder meer apathie, verwardheid, slapeloosheid, prikkelbaarheid, geheugen- en leerstoornissen.

Ernstige magnesiumtekorten kunnen slaperigheid, hartritmestoornissen, tintelingen of gevoelloosheid, stuipen, aanhoudende spiercontracties, psychologische stoornissen (delirium, depressie, psychose, hallucinaties) en mogelijk overlijden door hartfalen veroorzaken.

"Magnesium speelt een belangrijke rol bij het transport van bepaalde mineralen in onze cellen. Daarom gaan magnesiumtekorten vaak gepaard met calcium- en kaliumtekorten. Deze tekorten kunnen op hun beurt een reeks symptomen veroorzaken, wat het identificeren van symptomen die duidelijk wijzen op een magnesiumtekort bemoeilijkt," zegt onze gezondheidsexpert.

Wat zijn de gevaren van een langdurig magnesiumtekort?

Als een magnesiumtekort lang aanhoudt, kan dit het risico op het ontwikkelen van andere aandoeningen zoals hypertensie, hart- en vaatziekten, insulineresistentie, type 2 diabetes, hartritmestoornissen, osteoporose, migraine, depressie of andere neuropsychische stoornissen verhogen.

Het is belangrijk om op te merken dat een ernstig en langdurig magnesiumtekort zeer zeldzaam is en vaak gepaard gaat met specifieke medische aandoeningen.

Wat zijn de oorzaken van een magnesiumtekort?

De oorzaken van een magnesiumtekort kunnen divers zijn. Het kan worden veroorzaakt door een voedingspatroon dat te weinig magnesium bevat, onvoldoende opname door de darm of te veel uitscheiding van magnesium door de nieren.

Sommige groepen lopen meer risico, ofwel vanwege hun voedingspatroon dat te weinig magnesium bevat, ofwel vanwege ziekte of medicijnen die een goede opname/uitscheiding van magnesium door het lichaam belemmeren.

Onvoldoende inname van magnesium

Mensen die niet genoeg magnesiumrijke voedingsmiddelen consumeren, lopen een groter risico op magnesiumtekort. Gevallen van primaire deficiëntie, dat wil zeggen wanneer het tekort te wijten is aan een ontoereikend voedingspatroon (zoals malnutritie), zijn uiterst zeldzaam. Veel voedingsmiddelen bevatten immers een kleine hoeveelheid magnesium, en onze nieren zijn zeer efficiënt in het vasthouden van magnesium wanneer het lichaam er niet genoeg van krijgt.

Alcoholisten en gehospitaliseerde patiënten die parenterale voeding (via infuus) krijgen zijn voorbeelden van groepen die risico lopen op het ontwikkelen van een magnesiumtekort.

Slechte opname van magnesium door het spijsverteringssysteem

Bepaalde ziekten (zoals de ziekte van Crohn, colitis ulcerosa, malabsorptie en andere gastro-intestinale aandoeningen), chirurgische ingrepen en genetische aandoeningen kunnen de opname van magnesium door de darm verminderen, wat kan leiden tot een tekort. Dit geldt ook voor langdurig gebruik (meer dan een jaar) van protonpompremmers (PPI's).

Te grote verliezen via het spijsverteringsstelsel

Sommige factoren die invloed hebben op je spijsverteringssysteem kunnen leiden tot magnesiumtekorten, zoals diarree, overmatig braken, acute pancreatitis, bepaalde medicijnen, een operatie aan de dunne darm, enz.

Te grote verliezen via de urinewegen

Naast het spijsverteringsstelsel kan ook het urinestelsel een probleem vormen wanneer het te veel magnesium elimineert. Bij gezonde mensen zijn de nieren in staat om de uitscheiding van magnesium te verminderen wanneer het gehalte in het bloed daalt. Sommige scenario's kunnen echter leiden tot te grote verliezen:

• Het nemen van bepaalde medicijnen;
• Slecht beheerde diabetes;
• Overmatig alcoholgebruik;
• Nierziekten of niertransplantaties;
• Genetische aandoeningen.

Andere factoren die magnesiumtekorten kunnen veroorzaken

Zoals eerder uitgelegd, vormt overmatig alcoholgebruik een extra risico. Diabetici hebben ook meer kans op magnesiumtekorten.

Andere factoren zoals overmatig zweten (bij topsporters), uitgebreide brandwonden, zwangerschap en borstvoeding (als gevolg van een verhoogde behoefte), bloedtransfusie, hypercalciëmie (teveel calcium in het bloed), acuut myocardinfarct of een gevorderde leeftijd kunnen ook leiden tot een magnesiumtekort.

Hoe wordt een magnesiumtekort gediagnosticeerd?

"Het is moeilijk om een magnesiumtekort met zekerheid te diagnosticeren," verduidelijkt Jeroen Plessers. Enerzijds, zoals hierboven uitgelegd, vanwege het gebrek aan duidelijke symptomen die specifiek zijn voor het tekort. En anderzijds omdat het overgrote deel van het magnesium in ons lichaam in onze botten zit. Slechts 1 % van de totale hoeveelheid magnesium zit in het bloed. Het is dus moeilijk om nauwkeurig het magnesiumgehalte in het lichaam te bepalen.

Bloedonderzoek

Toch is de meest gebruikte methode om een magnesiumtekort vast te stellen een bloedafname (hoewel het testen op magnesiumgehalte meestal geen onderdeel is van routinematig bloedonderzoek). De bloedspiegels zeggen echter niet veel over het totale magnesiumgehalte in het lichaam op het moment van de test. In de praktijk blijkt dat normale magnesiumconcentraties in het bloed niet noodzakelijkerwijs een magnesiumtekort uitsluiten, maar dat lage concentraties in het bloed bijna altijd op een tekort duiden.

De magnesiumconcentratie kan ook worden gemeten in rode bloedcellen, speeksel of urine.

De tolerantietest

Sommige experts beschouwen de tolerantietest (of magnesiumbelastingstest) als de meest geschikte methode om de magnesiumstatus bij volwassenen te bepalen. Het doel van de test is om te observeren hoe het lichaam reageert op de toediening van een dosis magnesium (intraveneus) en te beoordelen hoe effectief het lichaam deze vasthoudt of uitscheidt. Vervolgens wordt gedurende een bepaalde periode (meestal 24 uur) het magnesiumgehalte in de urine gemeten. Dit geeft dus een idee van de opname/uitscheiding van magnesium door het lichaam.

Rekening houden met symptomen

De arts zal ook rekening houden met de symptomen van de patiënt, hun medische voorgeschiedenis en eventuele risicofactoren om de diagnose en een mogelijk magnesiumtekort vast te stellen.

Geen van deze methoden wordt echter als volledig afdoende beschouwd.

Wat zijn de mogelijke behandelingen voor een magnesiumtekort?

Er is geen standaardbehandeling voor een magnesiumtekort. De behandeling kan variëren afhankelijk van de ernst van het tekort, de symptomen en de onderliggende oorzaken.

Aanpakken van onderliggende oorzaken

Een magnesiumtekort kan het gevolg zijn van een medische aandoening of medicatie. In dat geval kan de behandeling het stopzetten/vervangen van de betreffende medicatie omvatten, of behandeling van de ziekte die het tekort veroorzaakt.

Aanpassing van je voedingspatroon 

In veel gevallen omvat de behandeling van een tekort een aanpassing van het voedingspatroon en het opnemen van magnesiumrijke voedingsmiddelen. Noten, bladgroenten, volle granen en peulvruchten worden bijvoorbeeld aanbevolen.

Gebruik van magnesiumsupplementen

Voor mensen die slechts een licht tekort hebben met beperkte symptomen, kan de arts orale magnesiumsupplementen voorschrijven. Ze zijn verkrijgbaar in verschillende vormen en doseringen. In dergelijke gevallen is het belangrijk om de dosering strikt op te volgen, aangezien een teveel aan magnesium ook schadelijk kan zijn voor de gezondheid.

Bij patiënten met ernstige symptomen kan intraveneuze magnesiuminjectie nodig zijn.

Doeltreffendheid van behandelingen en verdwijnen van symptomen

"Hoe snel de symptomen van het magnesiumtekort verdwijnen, varieert van persoon tot persoon. Het hangt af van de ernst van het tekort, de oorzaak en de symptomen van de patiënt. Hoewel sommigen meteen verbetering zullen voelen vanaf het begin van de behandeling, moeten anderen geduldiger zijn voordat ze verbetering zien," benadrukt Jeroen Plessers.

Bij een behandeling met intraveneuze injectie bij patiënten met ernstige symptomen is verbetering van de toestand van de patiënt over het algemeen sneller dan bij orale suppletie, omdat magnesium direct in het bloed wordt geïnjecteerd. Het is echter belangrijk op te merken dat magnesiuminjectie onder toezicht van een zorgverlener moet plaatsvinden: een te snelle toename van de magnesiumhoeveelheid in het lichaam kan immers negatieve gevolgen hebben voor je gezondheid.

Hoe kan een magnesiumtekort worden voorkomen?

"De meest effectieve manier om een magnesiumtekort te voorkomen, is door te zorgen voor een evenwichtig voedingspatroon en een gezonde levensstijl," vat Jeroen Plessers samen. Hier zijn enkele praktische tips:

• Volg een evenwichtig en gevarieerd voedingspatroon;
• Beperk je alcoholgebruik;
• Vermijd overmatig gebruik van medicatie;
• Behandel eventuele onderliggende aandoeningen;
• In specifieke gevallen, en wanneer een magnesiumtekort duidelijk is aangetoond, kunnen magnesiumsupplementen nuttig zijn. Raadpleeg altijd eerst een arts voordat je met het gebruik van voedingssupplementen begint.

Kun je ook te veel magnesium opnemen en is dat gevaarlijk?

"Als een magnesiumtekort niet goed is voor de gezondheid, is een overschot aan magnesium in het lichaam ook niet goed. We spreken dan van hypermagnesiëmie, en ook dit kan gezondheidsproblemen veroorzaken, waarvan de meest voorkomende een milde en omkeerbare laxerende werking is," voegt onze gezondheidsexpert toe.

Hypermagnesiëmie is echter zeldzaam, omdat de nieren het teveel aan magnesium efficiënt uitscheiden bij gezonde mensen. Het kan wel worden veroorzaakt door overmatig gebruik van magnesiumsupplementen, medicijnen die magnesium bevatten (zoals laxeermiddelen of maagzuurremmers) of door een nierstoornis.