Dakisolatie: stappenplan voor doe-het-zelvers

Voordat je kunt beginnen isoleren, moet je grondig checken of je dak wel geschikt is om te worden geïsoleerd.

Check het onderdak

Daarvoor is het bij voorkeur uitgerust met een onderdak dat vuil, wind en regen dat tussen de pannen door komt, tegenhoudt. Is er een onderdak, controleer dan of het nog in een goede staat verkeert en of er geen gaten in zitten waardoor toch vuil kan binnenkomen of vocht kan binnensijpelen. Als het vocht in de isolatie komt, gaat die immers minder goed werken.

Folie in de plaats van onderdak

Heeft jouw dak geen onderdak? Dan kun je in de plaats daarvan een zogenoemd "ersatz-onderdak" plaatsen. Dit is een dampopen folie die je aan de binnenkant van je dakgebinte kunt aanbrengen. Je hoeft er dus je pannen niet voor te verwijderen of te vervangen.

Eerst moet je een keuze maken qua isolatiemateriaal. Voor een doe-het-zelver zijn de bijzondere soepele spijkerflensdekens een voor de hand liggende keuze als dakisolatie. Die worden doorgaans in de kepers vastgeniet met de daartoe voorziene flappen van het ingebouwde dampscherm. Voorwaarde hierbij is dat de afstand tussen de kepers identiek moet zijn.

Glaswol en rotswol gemakkelijk aan te brengen

Glaswol en rotswol zijn iets stijvere materialen. Dat heeft zijn voordelen, bv. dat je ze gemakkelijk op maat kunt snijden. Dit is vooral handig als de afstand tussen de kepers niet overal even groot is. Bij deze materialen heb je doorgaans de keuze uit rollen of platen.

Voor- en nadelen van glaswol en rotswol

Sterke punten Gemakkelijk te snijden Beschikbaar in verschillende diktes Flexibel, dus eenvoudig aan te brengen en in te passen tussen kepers Gemakkelijk aan te brengen rond buizen en leidingen Meestal zijn ze al uitgerust met een dampscherm De goedkoopste isolatiematerialen, en beschikbaar in de gewone doehetzelfzaak

Zwakke punten Grotere dikte nodig voor goede isolatiewaarde Gemaakt op basis van minerale materialen, weliswaar gerecycleerd

Let er bij het plaatsen wel op dat je het materiaal niet te hard aan- of indrukt, anders zal het minder goed gaan isoleren.

Voor- en nadelen van isolatieplaten

Je kunt ook gaan isoleren met harde isolatieplaten. Die zijn gemaakt van polyurethaan (PUR), polyisocyanuraat (PIR), geëxpandeerd polystyreen (EPS) of geëxtrudeerd polystyreen (XPS). 

Sterke punten Gemakkelijk te verplaatsen en op maat te snijden Hoge isolatiewaarde, dus minder ruimte nodig

Zwakke punten Moeilijker te plaatsen als afstand tussen de kepers niet perfect gelijk is Moeilijk te plaatsen rond buizen en kabels Gemaakt op basis van synthetische materialen Kan geen vocht reguleren als er een lek is in het onderdak Duur

1. Wat is natuurlijke isolatie?
2. Isoleert natuurlijke isolatie even goed als andere isolatie?
3. Wat zijn de belangrijkste voordelen?
4. Is natuurlijke isolatie duurder dan gewone isolatie?

Wat is natuurlijke isolatie?

Met natuurlijke isolatiematerialen bedoelt met materialen die hun oorsprong volledig in de natuur hebben. Het kan dus op basis van planten zijn of op basis van materialen die van dieren afkomstig zijn. Veelgebruikte materialen zijn houtvezelisolatie, hennep, vlas, schapenwol, gerecycleerd katoen, papiervlokken of gras. Sommige van die materialen worden specifiek voor isolatie geteeld, zoals hennep, vlas of gras, maar in het geval van houtvezelisolatie, of isolatie op basis van cellulose of van gerecycleerd katoen gaat het om restproducten van andere productieprocessen of van gerecycleerd materiaal.

Europees label is onvoldoende

Hoe weet je of jouw isolatie wel degelijk uit natuurlijk materiaal bestaat? Op Europees niveau is er een norm, NF-EN 16575, die zegt dat een "biobased" product volledig of gedeeltelijk uit natuurlijke bestanddelen moet bestaan. Maar hierdoor kan elk product dat voor een deel uit natuurlijke grondstoffen is gemaakt die naam krijgen.

In Wallonië werkt men met een eigen label dat een product krijgt als het minstens voor 70 % uit natuurlijke stoffen bestaat. In Brussel wordt het gebruik van natuurlijke isolatie al geruime tijd gestimuleerd. Hier wordt er geen gebruik gemaakt van een label, maar wordt wel gepreciseerd dat het product voor minstens 85 % uit natuurlijk materiaal moet bestaan.

Isoleert natuurlijke isolatie even goed als andere isolatie?

Elk isolatiemateriaal isoleert anders. De mate waarin het dit doet, wordt uitgedrukt aan de hand van hoe goed het materiaal warmte geleidt. Dit wordt weergegeven door de lambda-waarde. Hoe hoger die waarde, en hoe beter het materiaal warmte geleidt, des te slechter zal het materiaal de warmte tegenhouden en dus isoleren. Isolatie moet dus een zo laag mogelijke lambda-waarde hebben. Letterlijk geeft de lambda-waarde aan hoeveel watt energie er door één vierkante meter materiaal van één meter dik gaat bij een temperatuurverschil van één graad Kelvin.

Natuurlijke isolatiematerialen hebben een hogere lambda-waarden dan zeer vaste, synthetische isolatie zoals PUR, PIR of EPS. Het isoleert dus minder goed, waardoor je een grotere dikte nodig hebt.

Daartegenover staan een aantal voordelen ten opzichte van synthetische en minerale materialen, die steeds belangrijker worden. Het gaat dan vooral om akoestische isolatie, doorlaatbaarheid voor vocht en warmteopname in de zomer.

Wat zijn de belangrijkste voordelen van natuurlijke isolatie?

• Milieuvriendelijke productie: Bij de productie van isolatie op basis van natuurlijke grondstoffen wordt minder energie gebruikt dan bij synthetische of minerale isolatie. Er worden ook minder schadelijke stoffen uitgestoten en minder water verbruikt.
• Lokaal geproduceerd: De grondstoffen voor natuurlijke isolatie worden vaak lokaler geteeld of gewonnen dan grondstoffen die van de petrochemische industrie moeten komen. Materialen als gras, hennep, houtvezels, schapenwol en gerecycleerd katoen komen vaak uit België of uit een van onze buurlanden, bv. Frankrijk. Doordat ze niet onderworpen zijn aan fluctuaties op de wereldmarkt is hun prijs doorgaans ook stabieler.
• Het is licht vochtabsorberend: De regel is dat isolatie zo goed  mogelijk tegen vocht moet worden beschermd. Toch kan er altijd wat vocht in de isolatie komen, als het dampscherm ergens niet volledig is afgeplakt en de waterdamp tegen het koude onderdak komt en als vocht neerslaat. Natuurlijke isolatiematerialen kunnen een bepaalde hoeveelheid vocht opnemen en een bufferfunctie op zich nemen, om vervolgens weer op te drogen. Hun isolerende werking gaat hierdoor niet verminderen.
• Natuurlijke isolatie neemt meer warmte op in de zomer: Een voordeel dat steeds meer aan belang wint voor isolatie is de capaciteit om onze huizen koel(er) te houden in de zomer. Hoe meer warmte het kan opslaan, hoe beter het hier in slaagt. Die capaciteit om warmte op te slaan moet dan gecombineerd worden met de massa aan isolatie die er wordt gebruikt. De capaciteit om warmte op te slaan ligt bij houtvezelisolatie op 2 100 J/kgK, bij gerecycleerd katoen op 1 600 J/kgK, tegenover slechts 1 400 J/kgK bij polyurethaan. Dit gecombineerd met een grotere massa, omdat PUR, maar ook bv. glaswol lichter is, maakt dat de natuurlijke isolatie meer warmte kan opslaan.

Is natuurlijke isolatie duurder dan gewone isolatie?

Er wordt vaak gedacht dat natuurlijke isolatie duurder is dan gewone isolatie. In sommige gevallen is dat ook zo, maar niet altijd. Vooral synthetische isolatie zoals polyurethaan is de laatste jaren in prijs gestegen.

De goedkoopste duurzame isolatie die op basis van gerecycleerd katoen en op basis van gras, met resp. € 24 en € 26 per vierkante meter voor een dikte van 20 cm. 

Glaswol en rotswol zijn dan weer wel beduidend goedkoper dan natuurlijke materialen. 

Opgelet: uit ons onderzoek blijkt dat natuurlijke isolatie meestal beduidend goedkoper is in een gespecialiseerde winkel dan in een gewone doehetzelfzaak. Als je in een natuurlijk materiaal investeert, ga dan eerst op zoek naar de specialist in jouw buurt en vergelijk de prijzen.

Niet elk soort dakisolatie isoleert even goed. Voor de ene soort heb je dus een grotere dikte nodig dan voor de andere om dezelfde isolatiewaarde te krijgen. We zetten de benodigde dikte voor een R-waarde van 5 m² K/W (waarde voor Vlaanderen) en voor 6 m² K/W (waarde voor Wallonië) op een rij.

Het is de bedoeling om de delen isolatie op de gepaste grootte te snijden, zodat die zichzelf vastklemmen tussen de kepers. Snij ze daarom enkele centimeters breder dan de afstand tussen de kepers.

Je pakt de snijklus aan met een groot broodmes. Om recht te snijden, gebruik je een stevige rechte (aluminium)lat.

Isolatie snijden met mes, handzaag of elektrische zaag

Om de isolatie op de juiste breedte te snijden kun je gebruik maken van een mes, een handzaag of een elektrische handzaag. Dat eerste kan een gewoon groot keukenmes zijn, maar je vindt ook speciale messen om isolatie te snijden. Uit onze test blijkt dat een elektrische zaag het best snijdt en het properste resultaat oplevert.

Een elektrische zaag geeft het beste resultaat als je isolatie op maat moet snijden.

Alles hangt natuurlijk af van hoe groot je isolatiewerken zijn. Voor een kleine klus moet je niet investeren in een elektrische zaag, maar als je een hele zolder moet isoleren is dit misschien toch de moeite waart. Ook het type isolatiemateriaal speelt een rol.

Als je werkt met isolatiemateriaal is het aangewezen om handschoenen te dragen.

Welk materiaal snijdt het best?

Niet elk isolatiemateriaal is even goed op maat te snijden. We gaven al aan dat flexibele materialen als glaswol of rotswol goed te snijden zijn. Ook harde platen krijg je gemakkelijk op de juiste breedte, als de afstand tussen de kepers tenminste gelijk is.

Bij de natuurlijke materialen zien we vrij grote verschillen. Isolatie op basis van gras is moeilijk recht te snijden. Bij gerecycleerd katoen is dit al een stuk gemakkelijker. Het beste resultaat kregen we bij houtvezelisolatie.

Houtvezelisolatie is vrij goed te snijden, ook met een gewoon (niet-elektrisch) mes.

Als de kepers een voldoende diepte hebben om een voldoende dikte van isolatiemateriaal te kunnen plaatsen en zo een goed isolatieniveau te bereiken (en om een premie in de wacht te slepen), zou je genoegen kunnen nemen met isolatie van die dikte (of nog een centimeter dikker).

Let erop het isolatiemateriaal bij het aanbrengen niet te hard aan of in te drukken. Het moet immers zoveel mogelijk zijn oorspronkelijke volume behouden om niet aan doeltreffendheid in te boeten.
Als de kepers erg onregelmatig staan opgesteld en/of zeer oneffen zijn, is het moeilijk of zelfs onmogelijk om de isolatieplaten perfect gepast op maat te snijden. Daarom bieden sommige fabrikanten een speciale vulwol in petto in hun assortiment aan om gaten en oneffenheden op te vullen. Duw die vulwol evenmin te hard aan.

Als je isolatie tussen de kepers aanbrengt, vormen die laatste een zwak punt in de mate dat zij toch wat makkelijker warmte laten ontsnappen dan de isolatie zelf. Daarom is het aangewezen om als je over voldoende plaats op zolder beschikt, een tweede dunnere laag isolatie aan te brengen.
Je bevestigt de tweede laag isolatie dan tussen latten die je dwars op de kepers aanbrengt. Eigenlijk plaats je de latten bij voorkeur net iets minder ver uit elkaar dan de rol of plaat isolatie breed is. Zo zal de isolatie wanneer je die aanbrengt, zich als vanzelf vastklemmen tussen de latten zonder dat er veel snijwerk aan te pas komt.

Met een totale isolatiedikte van bv. 22 cm  kan je jouw verwarmingskosten tot 40 % verminderen. Overigens vermindert het aanbrengen van een tweede laag isolatie de kans op warmtelekken. Eventueel breng je buizen en leidingen in het vlak van de tweede laag isolatie aan.

Langs de aansluitingen tussen isolatie en keper, aan aansluitingen met andere muren of met ramen en nog rond buizen, kabels en stopcontacten is er kans op warmtelekken. De minste kier of spleet zorgt voor warmteverlies. In het jargon spreekt men van koudebruggen. Ze kunnen in het slechtste geval ook leiden tot vocht- en schimmelproblemen.
De oplossing bestaat erin om over de isolatie een luchtdicht systeem aan te brengen: een damprem of dampscherm. Doorgaans gaat het om een folie in plastic. Snijd die op maat en niet elke strook vast.

Waar de stukken folie elkaar overlappen, dicht je ze met tape af. Tapes die lichtjes flexibel zijn, zijn handig. Ze zijn vrij goed geschikt op oneffen ondergronden. Bij lange stroken kan je met dit soort uitrekbare tap bovendien lichtjes corrigeren als je wat van de rechte weg afwijkt.

Op delicate punten, bv. rond buizen, snijd je een kruisvormig gat uit de folie. Daarna maak je met afdichtingstape het geheel helemaal luchtdicht. Voor kabels en buizen bestaan er overigens speciale moffen om de luchtdichtheid te verzekeren, zodat je achteraf niet met extra tape moet bijwerken. Er zijn tevens luchtdichte stopcontacten in de handel verkrijgbaar.

Op bepaalde punten moet je de folie vastlijmen of -kitten, onder meer tegen zijmuren. Die verlijming moet warmtebestendig zijn wanneer de temperaturen in de zomer oplopen en tegelijk sterk genoeg om windstoten tegen het dak aan te kunnen.

Op kritieke punten zoals de aansluitingen tegen (zij)muren kan het soms aangewezen zijn om de folie met een extra lat vast te zetten. Zo kan de folie onmogelijk nog loskomen.

Een tip: als je zelf de luchtdichtheid van jouw isolatie en damprem of -scherm wilt nagaan, kan je een staafje wierook aansteken. Je zal snel merken of er tocht is…

Leidingspouw tussen isolatie en afwerking

Als je de isolatie en het dampscherm hebt aangebracht en je wilt de ruimte verder afwerken, dan kun je ervoor opteren om een leidingspouw of "technische spouw" te laten tussen het dampscherm en de afwerking, waar je kabels en leidingen in kunt onderbrengen. Hiervoor plaats je latjes van enkele centimeter dik tegen het dampscherm om daar vervolgens de afwerking op aan te brengen. Eventueel steek je nog wat extra isolatie in de ruimte in de leidingspouw die niet wordt ingenomen door kabels.

Zolder afwerken

Als laatste stap kun je de ruimte afwerken door binnenbekleding aan te brengen tegen de latten van de leidingspouw. Hiervoor heb je verschillende opties: gipskartonplaten (gyproc), mdf-platen of schroten.

Voor premies en de voorwaarden daaromtrent kun je terecht op: 

• Voor Vlaanderen
• Voor Brussel
• Voor Wallonië