Alcoholgels
Alcohol kan het buitenste membraan van een virus vernietigen, waardoor de levensvatbaarheid wordt aangetast. Om dat te kunnen doen moet het alcoholpercentage van zo’n desinfecterende gel tussen 60 en 95 % liggen.
Hoe meer alcohol, hoe doeltreffender
De Belgische overheid hanteert een minimumpercentage van 70 %. Producten op basis van alcohol die minder dan 70 % alcohol bevatten, kunnen echter wel worden toegelaten wanneer ze aan bepaalde werkzaamheidstesten voldoen. Andere vooraanstaande bronnen, zoals de Wereldgezondheidsorganisatie leggen de grens dan weer op 60 %.
Dit alcoholpercentage kan op het etiket onder verschillende benamingen terug te vinden zijn: alcohol denat, isopropanol, ethanol of 1-propanol.
Hoe dan ook, hoe lager dat alcoholpercentage, hoe minder doeltreffend de gel. 60 % is ideaal om bacteriën te doden, maar algemeen wordt aangenomen dat er iets meer nodig is voor een virus. Producten met een lager percentage kunnen je dus wel bescherming bieden, maar om het virus te vernietigen zal er een langer contact nodig zijn tussen de gel en het virus. Wrijf daarom bij gels met een percentage tussen 60 en 70 % wat langer in je handen.
Niet voor alle virussen en bacteriën
Zo’n desinfecterende gel kan uiteraard enkel dat buitenste membraan afbreken als het virus in kwestie ook daadwerkelijk zo’n omhulsel heeft. Het rotavirus, poliovirus en hepatitis A-virus hebben die bijvoorbeeld niet en zijn dus ongevoelig voor alcohol. De verspreiding van het Covid-19-virus (en ook het griepvirus) kunnen wél worden afgeremd met zulke gels.
Belangrijk om te weten is ook dat zulke gels je handen niet reinigen. Heb je vuile handen, dan blijven water en zeep vereist.
De werkzaamheid van zo’n gel valt en staat natuurlijk bij hoe je hem gebruikt. Daarom leggen we je verder in dit dossier uit hoe je zo’n gel moet gebruiken.
Daarnaast geven we je eveneens antwoord op volgende vragen:
De definitie van het FAGG is hierin duidelijk (al is deze wel al relatief oud)
Alcoholgels met een werkzame concentratie alcohol rond 60% tot 80% alcohol (V/V) worden in de regel beschouwd als biocide, aangezien dit de aanbevolen concentratie is om een optimaal desinfecterend effect te bekomen. Indien er therapeutische claims gebruikt worden kan het vallen onder de definitie van geneesmiddel. Bij twijfel moet het product geval per geval door de bevoegde autoriteiten beoordeeld worden, waarbij alle aspecten van het product zullen bekeken worden.
In de Europese verordening 528/2012 en het Koninklijk Besluit van 4 april 2019 werden alle aspecten vastgelegd omtrent biociden. Daaruit blijkt eveneens dat "ontsmettingsmiddelen voor de handen" onder deze categorie vallen, net zoals ontsmettingsmiddelen voor oppervlakken, muizengif, schimmeldodende producten ...
De overheid heeft op zijn website een lijst van toegelaten biociden vermeld en een lijst van tijdelijke toelatingen die zijn uitgereikt in het kader van de bestrijding van Covid-19.
In mei 2020 testten we een eerste lading alcoholgels. Toen ontdekten we dat een meerderheid van de alcoholgels niet op de (tijdelijke) lijst stond en dus illegaal op de Belgische markt was. We brachten de overheid hiervan op de hoogte en de nodige maatregelen werden genomen. In september 2020 bleken de producten uit onze tweede test veelal correct geregistreerd. Toch worden er nog steeds niet-geregistreerde gels verkocht, weliswaar in mindere mate.
Als consumentenorganisatie wilden wij alcoholgels testen die de gewone consument kon kopen in de supermarkt, apotheek, krantenwinkel. Eind mei 2020 kochten wij er 15 aan. Wij hebben deze producten getest op de alcoholconcentratie en de etikettering. 10 van de 15 geteste producten bevatten meer dan 70 % alcohol, 3 strandden tussen 70 en 65 %, 2 tussen 65 en 60 %. Van deze 15 alcoholgels blijken er maar 6 op de lijst aanwezig te zijn (3 op de officiële lijst nl. Kruidvat Jojoba, Kruidvat non parfumé en Health Friends en 3 op de tijdelijke lijst nl. Lifebuoy Hand Hygiene gel, Hydrohands en Alco Gel 80). Eén product was een magistrale bereiding gemaakt door de apotheker, dit was eveneens toegelaten. De andere 8 zijn in België geen toegelaten biocide, 4 ervan zijn intussen niet meer verkrijgbaar.
Ook qua etikettering is er ook nog veel werk aan de winkel.
- Vijf geteste producten vermelden het alcoholpercentage niet. Nochtans een noodzakelijk element volgens ons, omdat het je als consument een houvast biedt.
- Vier producten hebben helemaal geen ingrediëntenlijst.
- Eén product vermeldt geen gegevens van de fabrikant.
Hieronder vind je een overzicht van de testresultaten van de alcoholgels die wél in orde waren met de wetgeving.
- Neem een beetje desinfecterende gel (ongeveer 3 ml).
- Wrijf je handpalmen tegen elkaar.
- Wrijf je rechterhandpalm over je linkerhandrug en omgekeerd.
- Breng je handpalmen daarna naar elkaar en haal al wrijvend je vingers in elkaar.
- Breng de achterkant van je rechtervingers in je linkerhandpalm en wrijf deze heen en weer.
- Herhaal met je andere hand.
- Wrijf met de duim van iedere hand in de palm van je andere hand.
- Draai tot slot met de vingertoppen van je ene hand in de palm van je andere hand.
Neem je tijd om je handen te ontsmetten. Wrijf de gel zo’n 20 à 30 seconden uit op je handen en geef de gel de tijd om te drogen.
In theorie kan een desinfecterende gel je handen uitdrogen. De huid wordt gevormd door drie lagen waarvan de buitenste laag de opperhuid is. Die opperhuid is bedekt door een emulsie van water en vet, de zogenaamde hydrolipidenfilm. Deze film wordt onderhouden door de afscheiding van zweet-en talgklieren en fungeert als een barrière tegen natuurlijke agressies. Alcohol heeft echter het vermogen om vet op te lossen. Wanneer je dus je handen ontsmet met een product dat voldoende alcohol bevat, dan verdwijnt de hydrolipidenfilm en verliest je huid dus ook water, waardoor ze uitdroogt.
Datzelfde gebeurt echter ook wanneer je je handen geregeld wast met water en zeep. Bij alcoholgels wordt er doorgaans echter de stof glycerine toegevoegd om dit neveneffect te verminderen.
Onze Franse zusterorganisatie UFC testte ook alcoholgels. Ze maten de concentratie alcohol en gingen na of de alcoholgels de huid doen uitdrogen. Met corneometrie testte UFC de hydraterende eigenschappen van 15 producten. Vijf daarvan komen ook in onze test voor:
- Garnier hydrateert de handen zeer goed en kreeg vijf sterren. (meteen de reden waarom deze alcoholgel beter scoort in de test van UFC dan in de onze, omdat wij hydratatie niet in rekening namen)
- Puressentiel en Sanytol hydrateren de handen goed en kregen vier sterren.
- Mercurochrome scoorde middelmatig en kreeg drie sterren.
- Dettol droogt de huid uit en kreeg dus maar twee sterren.
Toch last van droge handen? Neem dan een kijkje in onze koopwijzer handcrèmes om ze opnieuw een beschermlaagje te geven.
Desinfecterende gels zijn volkomen veilig voor je handen, maar het is wel aan te raden enkele dingen in acht te nemen over het gebruik en bewaren ervan:
- Desinfecterende gels bevatten een hoog gehalte alcohol, waardoor ze ontvlambaar zijn. Bewaar ze daarom niet bij hoge temperatuur en gebruik ze niet net voor je in contact komt met vuur (bv. bij het koken of het aansteken van de barbecue).
- Heb je zo’n gel aangebracht, vermijd dan contact met je ogen, mond en neus. Dit kan irritatie veroorzaken.
- Bewaar je alcoholgel steeds buiten het bereik van kinderen. Heeft je kind toch gel ingeslikt, bel dan meteen het antigifcentrum op het nummer 070 245 245.
Het Antigifcentrum rapporteert dat er sinds maart, bij de uitbraak van de coronacrisis:
- Vijf keer meer ongevallen waren met handgels (1 003 oproepen);
- Drie keer meer ongevallen waren met andere ontsmettingsmiddelen (565 oproepen);
- Twee keer zoveel ongevallen waren met bleekwater (1 024 oproepen);
- Een kwart meer ongevallen waren met essentiële oliën (595 oproepen).
Sinds de coronacrisis zijn alcoholhoudende handgels alomtegenwoordig. Door het hoge alcoholgehalte (> 70 %) kan zelfs een kleine ingeslikte hoeveelheid al tot een ernstige vergiftiging leiden, zeker bij kinderen.
Ook contact met de ogen is absoluut te vermijden. Laat kinderen enkel alcoholgel gebruiken onder toezicht. Ook bleekwater (javel) zorgt voor heel wat ongevallen in huis. Meng bleekwater of toiletreiniger nooit met andere producten: er kunnen giftige dampen ontstaan.
De prijzen van desinfecterende gels lopen enorm uiteen. Tijdens onze test vonden wij prijzen van € 11 per liter tot € 100 per liter. Vaak bleken grotere verpakkingen goedkoper te zijn. Heel veel gels worden echter in kleine verpakkingen verkocht, zodat ze makkelijk mee te nemen zouden zijn. Dit is niet alleen duurder, er wordt op die manier ook veel plastic verspild, wat een nefaste impact heeft op het milieu.
Voor een alcoholgel met meer dan 70 % alcohol betaalde je half juni gemiddeld € 38 / liter. Naar aanleiding van de huidige coronacrisis heeft de fiscus het BTW-tarief voor mondmaskers en alcoholische gels tot eind dit jaar verlaagd van 21 % naar 6 %.
Water en zeep eerste keuze
Op plaatsen waar je je handen kunt wassen met water en zeep is een alcoholgel in feite overbodig. Water en zeep volstaan om je handen te ontsmetten. Belangrijk is dan natuurlijk wel dat je dit doet volgens de regels van de kunst (ongeveer 40 à 60 seconden):
- Bevochtig de handen met water en neem een voldoende hoeveelheid vloeibare zeep.
- Wrijf de handpalmen tegen elkaar.
- Wrijf de rechter handpalm over de linker handrug en omgekeerd.
- Wrijf de rechter handpalm tegen de linker handpalm met de vingers van beide handen tussen elkaar.
- Breng de achterkant van de vingers in de andere handpalm en wrijf de vingers tegen deze handpalm heen en weer.
- Wrijf de duim van elke hand in met de palm van de andere hand.
- Wrijf de vingertoppen van elke hand draaiend in in de palm van de andere hand.
- Spoel de handen goed af zodat alle zeepresten verwijderd worden.
- Dep de handen droog met een wegwerphanddoekje.
- Sluit de kraan met het handdoekje zodat je handen niet opnieuw besmet geraken met microben die zich op de kraan bevinden.
Antibacteriële zepen helpen niet
Naast de desinfecterende handgels vonden wij in de winkelrekken ook nog vloeibare antibacteriële zepen. Wij hebben hier sterk onze twijfels bij. In de ingrediëntenlijst vonden we immers geen enkele stof tussen die antibacterieel zou werken. Hij lijkt dus eerder op een verkoopspraatje …
Desinfecterende vochtige doekjes volstrekt nutteloos
Hoewel ze vaak met die intentie worden gebruikt, kunnen vochtige doekjes je handen niet desinfecteren. Zelfs als ze al alcohol en antibacteriële ingrediënten bevatten, is de concentratie hiervan aanzienlijk lager dan in desinfecterende gels, waardoor ze dus ook veel minder effectief zijn. Daarbij komt nog dat de milieu-impact van zulke doekjes niet te onderschatten is. Laat deze dus links liggen.
Besmetting met Covid-19 gebeurt via druppeltjes in de lucht wanneer besmette mensen hoesten of niezen. Volgende voorzorgsmaatregelen kunnen je zowel tegen Covid-19 als tegen de gewone seizoensgriep beschermen:
- Respecteer nauwgezet alle maatregelen van de overheid of wees nog strikter dan aanbevolen. Door allemaal onze verantwoordelijkheid te nemen, kunnen we mensenlevens redden;
- Vermijd elk niet-essentieel sociaal contact: bewaar zo veel mogelijk 1,5 meter afstand met iedereen die geen huisgenoot is. Het is de eenvoudigste maar ook de belangrijkste manier om jezelf en anderen te beschermen. Spreek je toch af met anderen, doe dat dan zoveel mogelijk buiten of op goed verluchte plaatsen.
- Hanteer een goede handhygiëne (oa. handen regelmatig wassen met water en zeep). Heb je geen water in de buurt, dan kun je ook je handen ontsmetten met een goede alcoholgel;
- Moet je zelf niezen of hoesten, bedek dan je mond en neus met een wegwerpzakdoekje en gooi het weg in een afsluitbare vuilnisbak;
- Heb je geen zakdoekje bij de hand, hoest of nies dan in de binnenkant van je elleboog;
- Probeer erop te letten je gezicht zo weinig mogelijk aan te raken met je handen;
- Blijf thuis als je ziek bent en neem eventueel paracetamol tegen koorts en pijn;
- Draag een mondmasker waar het verplicht is en waar je geen 1,5 meter afstand kan houden.
- Wegwerphandschoenen zijn niet nuttig als je ze niet correct gebruikt en geven zelfs een vals gevoel van veiligheid.
- De meeste luchtreinigers bieden weinig bescherming tegen het coronavirus. Goed ventileren door ramen en/of deuren regelmatig open te zetten is een eenvoudigere en goedkopere manier om de binnenlucht regelmatig te verversen;
- Respecteer de geldende quarantainemaatregelen;
- Vermijd nauwe contacten wanneer je terugkeert uit vakantie.