Hielpijn bij kinderen: wat kun je doen tegen de ziekte van Sever?

Het belangrijkste symptoom van de ziekte van Sever is chronische pijn of gevoeligheid aan de hiel. De pijn bevindt zich meestal aan de achterkant, maar kan zich ook uitbreiden naar de zijkanten en de basis van de hiel. Enkele kenmerken van deze pijn:

• De pijn wordt geleidelijk aan erger. Patiënten herinneren zich vaak geen ongeval (vb. verzwikken van de voet) of gebeurtenis die de pijn veroorzaakt kan hebben.
• De pijn wordt erger door lichamelijke inspanning, zoals rennen, springen of andere bewegingen die druk uitoefenen op de groeischijf van de hiel. Door te rusten neemt de pijn weer af.
• De pijn kan ook verergeren door het dragen van schoenen met weinig demping of steun ter hoogte van de hiel (zoals teenslippers) of sportschoenen met noppen (zoals voetbalschoenen) die de impact op de hiel nog vergroten.
• Sommige kinderen hebben ook pijn tijdens gewone dagelijkse activiteiten (vb. wandelen). Door de heftige pijn gaan ze soms manken (vaak 's ochtends of tijdens en na het sporten) of op hun tippen lopen, om de druk op de voet te verminderen.

Kinderen met de ziekte van Sever hebben vaak een beperkt bewegingsbereik van de enkel: ze kunnen hun voet en tenen slechts in beperkte mate in de richting van het scheenbeen bewegen. Deze beweging wordt ook ‘dorsaalflexie’ genoemd. Er is meestal geen roodheid of zwelling.

Omdat botten vaak sneller groeien dan spieren, zeker de botten van de voet, kan de achillespees tijdens perioden van snelle groei ‘te kort’ worden, aan de groeischijf in de hiel trekken en irritatie veroorzaken.

Dit fenomeen wordt verergerd als het kind veel rent, springt of andere activiteiten doet die druk uitoefenen op de groeischijf van de hiel (vb. zware gewichten dragen).

Zowel de trekkracht (door de opgespannen achillespees) als de drukkracht (door het dragen van gewicht) leiden tot overbelasting van de groeischijf van de hiel.

Herhaaldelijke overbelasting en heel kleine beschadigingen van de groeischijf leiden uiteindelijk tot ontsteking en pijn. 

Wat zijn de risicofactoren voor de ziekte van Sever?

Er zijn een aantal factoren die vaak voorkomen bij kinderen met de ziekte van Sever. Het gaat dan vooral over factoren die leiden tot meer spanning en belasting op de achterkant van de hiel. Maar verhogen ze echt het risico op de ziekte van Sever of komen ze gewoon vaak samen voor met de ziekte? Of gaat het eerder om gevolgen van de aandoening? Daar zijn wetenschappers het nog niet over eens. 

Mogelijke factoren zijn onder andere:

• Beperkt bewegingsbereik van de enkel: het beperkt vermogen om de voet en tenen omhoog te bewegen in de richting van het scheenbeen.
• Biomechanische factoren of veranderingen in de uitlijning van de voet, bijvoorbeeld platvoeten, holvoeten of pronatie van de voet (wanneer de voet naar binnen beweegt tijdens het stappen of lopen).
• Hoge frequentie en intensiteit van lichamelijke activiteit, bijvoorbeeld hardlopen en herhaaldelijk springen (bijvoorbeeld bij basketbal, voetbal, atletiek, ballet of tennis).
• Starten met een nieuwe sport.
• Overgewicht of een hoge BMI, een grotere tailleomtrek of een grotere lengte hebben.
• Hoge druk op de voetzool.
• Ongeschikt schoeisel, bijvoorbeeld sportschoenen die schokken slecht absorberen of versleten zijn.
• Hardlopen op harde oppervlakken.
• Komt vooral voor tussen de 6 en 15 jaar.
• Komt vaker voor bij jongens.
• Kraakbeenaandoeningen, zoals de ziekte van Osgood-Schlatter.

De kwaliteit van de huidige onderzoeken is onvoldoende om duidelijke conclusies te trekken over de precieze risicofactoren voor de ziekte van Sever. Daarom is er meer wetenschappelijk onderzoek van goede kwaliteit nodig.

De ziekte van Sever verdwijnt spontaan en patiënten zijn meestal na enkele weken of maanden van de pijn verlost. Het is echter niet ongewoon dat de pijn weer de kop opsteekt tijdens perioden van snelle groei en verhoogde sportactiviteit. Is het mogelijk om deze pijnopflakkeringen te voorkomen?

Gezien het gebrek aan kwalitatieve studies naar de risicofactoren voor de ziekte van Sever weten we eigenlijk niet of en hoe de ziekte kan worden voorkomen (bijvoorbeeld door een gezond gewicht te behouden, het juiste schoeisel te kiezen, high-impact sporten te combineren met low-impact activiteiten ...).

Hoewel de ziekte van Sever goedaardig is en spontaan verdwijnt, is het belangrijk om zo snel mogelijk een diagnose te hebben en een conservatieve behandeling op te starten. Dat is een behandeling waarbij een operatie niet nodig is en er geen of minimale risico’s zijn voor de patiënt. 

Dit kan zowel helpen om de symptomen onder controle te houden tot het kind volgroeid is en als om de herstelperiode zo kort mogelijk te houden. 

Als je kind last heeft van chronische hielpijn die verergert bij lichamelijke activiteit en die geleidelijk aan begonnen is, kun je best een huisarts raadplegen:

• De arts zal je kind onderzoeken om de oorzaak van de pijn vast te stellen;
• De arts kan andere, ernstigere oorzaken van de hielpijn uitsluiten, zoals een (stress)fractuur, achillespeesontsteking of een tumor;
• De arts zal je instructies geven over de meest geschikte behandeling.

De diagnose van de ziekte van Sever gebeurt voornamelijk door lichamelijk onderzoek, maar de medische voorgeschiedenis van de patiënt kan ook aanwijzingen geven.

Symptomen specifiek voor de ziekte van Sever

De arts onderzoekt of er een voorgeschiedenis is van chronische hielpijn, die verergert door lichamelijke activiteit en die geleidelijk aan begint. Hij zal ook vragen stellen over de sportactiviteiten van het kind.

Lichamelijk onderzoek

De arts voert ook verschillende lichamelijke onderzoeken uit, waaronder:

• Squeeze test, ook bekend als de knijptest. Dit is de meest gebruikte klinische test om de ziekte van Sever te diagnosticeren (zie hieronder).
• Beoordeling van het bewegingsbereik van de voet en enkel. Patiënten met de ziekte van Sever kunnen hun voeten en tenen vaak slechts in beperkte mate omhoog bewegen in de richting van het scheenbeen (beperkte dorsaalflexie) als gevolg van spanning in de achillespees.
• De arts kan het kind ook vragen om te wandelen, lopen, springen of op de hielen of op de tenen te staan om te zien of dit pijn veroorzaakt.
• Nagaan of er eventueel biomechanische afwijkingen zijn of afwijkingen in het stap- of looppatroon. Zoals manken, op de tippen lopen, pronatie van de voet of afwijkingen van de voetboog zoals platvoeten of holvoeten.
• Visuele inspectie van de voet om na te gaan of er zwelling, roodheid of blauwe plekken zijn. Deze symptomen zijn zeldzaam bij de ziekte van Sever en duiden meestal op andere aandoeningen (hoewel er een lichte zwelling kan zijn bij kinderen met de ziekte van Sever).
• Nagaan of het kind overgewicht heeft.

Beeldvorming (vb. echo, CT-scan, of MRI) is niet nodig om de diagnose van de ziekte van Sever te stellen. Maar het kan soms wel nuttig zijn om andere aandoeningen uit te sluiten wanneer de patiënt atypische klachten heeft of als de symptomen niet verbeteren met de gebruikelijke behandeling (vb. geen verbetering ondanks 4 tot 8 weken rust).

De knijptest 

Om een squeeze test of knijptest uit te voeren om de ziekte van Sever te diagnosticeren, gaat de arts als volgt te werk:

• De arts houdt de hiel in de palm van de hand, met de vingers rond het bovenste deel van de hiel.
• De arts oefent lichte druk uit op de binnen- en buitenzijde van de hiel.
• Als er op deze manier op de groeischijf wordt gedrukt, voelen patiënten met de ziekte van Sever pijn of gevoeligheid.

Deze pijn of gevoeligheid komt niet uitsluitend voor bij kinderen met de ziekte van Sever. Het kan ook voorkomen bij patiënten met een kneuzing van het hielbeen, een stressfractuur of een acute breuk. Patiënten met een achillespeesontsteking of met plantaire fasciitis (hielspoor) zullen geen pijn voelen tijdens de knijptest.

De ziekte van Sever is een blessure die spontaan geneest. Het enige wat gedaan kan worden in afwachting van herstel is het verlichten van de symptomen en de pijn.

Hiervoor zijn er verschillende behandelingen mogelijk. Voor kinderen met de ziekte en hun ouders is het vooral belangrijk om te leren wat ze zelf kunnen doen om de symptomen en de opflakkeringen van pijn bij deze aandoening onder controle te houden.

Activiteiten aanpassen en rusten

Eerst moet je de activiteiten die pijn veroorzaken en die de hiel en achillespees zwaar belasten, beperken of tijdelijk volledig stopzetten.

Zodra de symptomen zijn afgenomen, kun je geleidelijk aan weer meer sporten of bewegen. Dat om te voorkomen dat de pijn terugkeert.

Stretchoefeningen

Om de pijn te verlichten, kan het de moeite waard zijn om oefeningen te doen die de kuitspier helpen rekken:

• Dit verbetert de dorsaalflexie (het vermogen om de voet en tenen naar het scheenbeen toe te bewegen) van de enkel en vermindert de druk op de groeischijf en de achillespees.
• Dit versterkt de beenspieren, waardoor ze de voeten en hielen beter kunnen ondersteunen als de pijn is afgenomen.

Dit zijn enkele voorbeelden van stretchoefeningen voor de kuitspier en achillespees:

Oefening 1 - Je kuiten rekken met een handdoek

Ga zitten met gestrekte benen en wikkel een handdoek om je pijnlijke voet. Trek de bovenkant van je voet naar je toe.

Houd 10 tot 30 seconden vast. Herhaal dit 5 keer, 2 keer per dag.

Oefening 2 – De kuiten staand rekken

Ga met je handpalmen tegen de muur staan met je voeten naar voren, waarbij je de pijnlijke voet achter de andere plaatst. Je achterste been moet gestrekt zijn en je voorste been gebogen. Leun naar voren totdat je een rek voelt in de kuit van het achterste been.

Houd dit 15-30 seconden vast, 3 keer.

Biomechanische ondersteuning (inlegzolen, hielverhoger of hielcup)

Hielverhogers, hielcups en orthopedische of podologische inlegzolen kunnen de pijn verminderen en de functionaliteit van de enkel verbeteren.

• Hielverhogers kunnen de druk op de groeischijf en achillespees gedeeltelijk verlichten.
• Schokabsorberende hielcups kunnen de impact op de hiel helpen verminderen.
• Orthopedische of podologische inlegzolen (op maat gemaakt of kant-en-klaar) kunnen zowel zorgen voor verhoging van de hiel, voor schokdemping als voor ondersteuning van biomechanische factoren die een rol spelen bij het ontstaan van de pijn (vb. platvoeten, pronatie). Op die manier helpen ze om de symptomen en de pijn te verminderen. 

Wat de beste ondersteuning is, is nog niet helemaal duidelijk. Het huidige wetenschappelijk onderzoek suggereert dat op maat gemaakte ondersteuning betere resultaten geeft dan kant-en-klare ondersteuning. Maar omdat op maat gemaakte hielcups, hielverhogers en inlegzolen vrij duur zijn, kan het de moeite waard zijn om eerst een kant-en-klare optie te proberen.

Kinesiotaping

Het doel van kinesiotaping is om de bloedstroom te reguleren, signaalstoffen die een rol spelen in het ontstekingsproces te elimineren en spierspanning en stress te verminderen, wat de pijn zou moeten verlichten.

Er is tot nu toe echter slechts één gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek uitgevoerd naar de werkzaamheid van deze aanpak bij patiënten met de ziekte van Sever. Daaruit bleek dat kinesiotape de pijn echter niet verlichtte op een overtuigende manier in vergelijking met patiënten die behandeld werden met een tape zonder de eigenschappen van kinesiotape. Daarom is het verstandiger om kinesiotaping alleen te gebruiken in combinatie met andere behandelstrategieën, totdat er meer onderzoek is gedaan.

De kinesiotape wordt bevestigd aan de achillespees en de hiel.

IJs en koude kompressen

In de beginfase van de behandeling of bij een opflakkering van de pijn na een lichamelijke inspanning, kunnen ijs (cold packs) of koude kompressen helpen. Ze verlichten de pijn en zwelling wanneer je ze ongeveer 15 minuten tegen de achterkant van de hiel houdt.

Orale of lokale niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's)

NSAID's zijn ontstekingremmende geneesmiddelen die ook pijnstillend en koortswerend werken. Ze kunnen pijn en zwelling verlichten tijdens de eerste fase van de behandeling, maar mogen niet worden gebruikt vóór het sporten of om ervoor te zorgen dat het kind meer lichamelijke activiteit kan verdragen.

Voordat je ontstekingsremmers gaat gebruiken, is het raadzaam een arts te raadplegen om een juiste diagnose te stellen. Ontstekingsremmers moeten altijd worden gebruikt in combinatie met een andere behandelingsopties (aanpassing van de activiteit, kinesitherapie of biomechanische ondersteuning).

Welke behandeling moet je kiezen?

Helaas weten we nog niet zeker welke behandeling je best kiest, omdat er op dit moment niet genoeg kwalitatief hoogwaardige onderzoeken zijn waarin deze behandelingen met elkaar worden vergeleken. 

In de praktijk worden vaak verschillende behandelingen gecombineerd: rust, stretchoefeningen en biomechanische ondersteuning (zoals hielverhogers, hielcups of inlegzolen) zijn de belangrijkste. Als die de pijn niet verlichten en de resultaten van beeldvorming normaal zijn, kan het nodig zijn om de voet van het kind een paar weken te immobiliseren door middel van gips of een spalk. Op die manier wordt de groeischijf beschermd en krijgt ze voldoende tijd om te genezen. 

De ziekte van Sever is de meest voorkomende oorzaak van hielpijn bij opgroeiende kinderen. Hoewel deze overbelastingsblessure pijnlijk is, is het een goedaardige aandoening die na verloop van tijd vanzelf overgaat, zodra de botgroei is voltooid. De pijn wordt erger bij lichamelijke activiteit en wordt minder door rust.

Zodra de diagnose is gesteld, richt de behandeling zich op het verlichten van de pijn, om ervoor te zorgen dat het kind zo weinig mogelijk afziet. Gelukkig zijn de oplossingen om de symptomen te verminderen relatief goedkoop en gemakkelijk toe te passen. Afgezien daarvan kun je niet veel meer doen dan geduld hebben en afwachten.