Platvoeten: oorzaken, symptomen en behandelingen

Wat zijn platvoeten?

Platvoet is een benaming voor een verzakking van de voetboog. Een normale voet heeft aan de binnenkant een voetboog die ongeveer 1,3 cm boven de grond staat. Bij platvoeten is er echter weinig of geen ruimte onder de voetboog. Er bestaat geen internationale consensus over de minimale afwijking om van platvoeten te kunnen spreken.

Meestal kantelt de hiel als gevolg van het inzakken van de voetboog ook naar binnen. Dit wordt een ‘knikvoet’ of valgusstand genoemd.

Komen platvoeten vaak voor?

De cijfers over platvoeten variëren tussen studies onderling. Bij jonge kinderen zijn platvoeten normaal en een onderdeel van de natuurlijke ontwikkeling. Naar schatting heeft ongeveer 95 % van de kinderen met platvoeten flexibele platvoeten.

Over het algemeen corrigeren die zich vanzelf voor de leeftijd van 10 jaar. Het aantal gevallen neemt dus af met de leeftijd. Volgens een vaak geciteerde studie zou ongeveer 44 % van de 3- tot 6-jarigen platvoeten hebben, terwijl dit percentage bij oudere kinderen en jongeren daalt tot 2 % à 16 %.

Bij volwassenen is het moeilijker om vast te stellen hoe vaak platvoeten voorkomen. De cijfers variëren afhankelijk van de leeftijdscategorie en de onderzochte bevolkingsgroep (etnische afkomst, andere aandoeningen die al aanwezig zijn, enz.). De schattingen zijn daarom breder en variëren van 5 % tot 34 %.

Soorten platvoeten en oorzaken

Er zijn verschillende soorten platvoeten, met verschillende oorzaken. Men maakt een onderscheid naargelang de levensfase waarin de platvoeten ontstaan.

Aangeboren platvoeten

Bij kinderen gaat het meestal om aangeboren platvoeten, die zich tijdens de eerste levensjaren ontwikkelen. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen:

1. Soepele of flexibele platvoeten

Als de patiënt op de tenen staat, aan de armen hangt of als een kind bij iemand op schoot zit, is er wel een normale voetboog te zien en wordt de stand van de hiel gecorrigeerd. De afplatting van de voetboog is dus enkel te zien wanneer je de voet belast. Soepele platvoeten zijn normaal bij jonge kinderen en horen bij hun normale ontwikkeling. Daarom worden ze ook fysiologische platvoeten genoemd.

De meeste baby’s en peuters hebben platvoeten. Dit komt omdat er nog een onderhuidse vetlaag onder hun voetboog zit, omdat hun gewrichtsbanden nog te zwak zijn (waardoor hun gewrichten nog heel soepel zijn) of omdat ze  nog onvoldoende controle hebben over hun voetspieren.

Er zijn ook zeldzamere oorzaken van flexibele platvoeten, zoals neurologische problemen of syndromen (Down, Marfan, Ehlers-Danlos) die gepaard gaan met hypermobiliteit van de gewrichten.

Bij de meeste kinderen verdwijnen flexibele platvoeten vanzelf tijdens de groei en veroorzaken ze geen klachten, dus behandeling is niet nodig. Er is geen overtuigend wetenschappelijk bewijs dat inlegzolen of orthopedische schoenen enig effect hebben op de natuurlijke ontwikkeling van een kind.

2. Stijve platvoeten

Als de patiënt op zijn tenen staat, aan zijn armen hangt of als een kind bij iemand op schoot zit, is er geen normale voetboog te zien en wordt de stand van de hiel niet gecorrigeerd. Stijve platvoeten kunnen het gevolg zijn van een aangeboren afwijking, juveniele idiopathische artritis, een tumor of restletsels na een trauma. Ze komen echter voor bij minder dan 1 % van de 3- tot 6-jarigen.

Verworven platvoeten

Platvoeten kunnen ook later ontstaan, op volwassen leeftijd. Dan spreekt men van verworven platvoeten. Bij volwassenen zijn platvoeten aanvankelijk vaak flexibel, maar kunnen ze na verloop van tijd stijf worden. Mogelijke oorzaken van verworven platvoeten zijn onder andere een slechte werking van de achterste scheenbeenspier, reumatoïde artritis, artrose, spier- of zenuwaandoeningen of -schade enz.

Sommige van deze factoren doen zich vaker voor op latere leeftijd. Daarom komen platvoeten iets vaker voor bij 65-plussers dan bij volwassenen van middelbare leeftijd.

Symptomen en gevolgen van platvoeten

Platvoeten kunnen leiden tot verschillende soorten klachten, maar dat is zeker niet systematisch het geval. 

Lichamelijke klachten

Mensen met platvoeten kunnen last hebben van:

• voetpijn;
• stijfheid, gevoelloosheid of vermoeidheid ter hoogte van de voetboog;
• krampen in de kuiten;
• pijn in de enkels, knieën, heupen of onderrug.

Impact op levenskwaliteit 

Er is onvoldoende wetenschappelijk bewijs om te stellen dat flexibele platvoeten de levenskwaliteit van kinderen verminderen. Sommige recente onderzoeken suggereren niettemin dat kinderen met flexibele platvoeten, zelfs als ze geen pijn melden, een minder goede levenskwaliteit ervaren dan kinderen met neutrale voeten.

Het zou echter kunnen dat ouders hun ongerustheid over platvoeten doorgeven aan hun kinderen. Samen met meerdere bezoekjes aan een arts of podoloog kan dit ertoe leiden dat kinderen zich onzekerder gaat voelen en denken dat ze iets “mankeren” of “beperkt” zijn in hun bewegingen en activiteiten, ook al is dat niet het geval.

Het is dus belangrijk om kinderen en ouders gerust te stellen en te vertellen dat flexibele platvoeten meestal vanzelf verdwijnen.

Wanneer moet je naar de dokter voor platvoeten?

Denk je dat je kind platvoeten heeft, maar klaagt het er niet over? Dan is het niet nodig om naar de dokter te gaan. Flexibele platvoeten verdwijnen immers meestal vanzelf. Zelfs als dat niet het geval is, ook op volwassen leeftijd, hoef je niet naar de dokter te gaan als je geen last hebt van je platvoeten.

Het is wel aan te raden om naar de dokter te gaan als je:

• in het dagelijks leven regelmatig last hebt van je voeten (pijn, vermoeidheid, stijfheid, gevoelloosheid enz.);
• regelmatig voet- of enkelblessures hebt;
• moeite hebt om te stappen of je evenwicht te bewaren;
• slechts één platvoet hebt;
• plots platvoeten krijgt of als ze verergeren.

Worden orthopedische en podologische inlegzolen terugbetaald?

Hoe worden platvoeten vastgesteld?

Om de diagnose van platvoeten te stellen kunnen verschillende onderzoeken gedaan worden.

Lichamelijk onderzoek

Het onderzoek bestaat meestal  uit verschillende elementen:

• Vraaggesprek met de patiënt: klachten van de patiënt, impact op het dagelijks leven, evolutie van de aandoening enz.;
• Inspectie van de voeten in rust (voetboog, hielen enz.) en wanneer men op de tenen staat;
• Stap- of loopanalyse;
• Beoordeling van het bewegingsbereik van enkel en gewrichten en van de lengte van de kuitspieren en de achillespees;
• Schoeninspectie (slijtage).

Radiografie en andere medische beeldvormingstechnieken

Deze onderzoeken worden alleen gedaan als de specialist vermoedt dat er sprake is van stijve platvoeten of onderliggende aandoeningen:

• voetdrukmeting met behulp van een drukmeetplaat;
• medische beeldvorming (MRI, röntgenfoto, echografie of CT-scan).

Als blijkt dat er inlegzolen nodig zijn, wordt er ook een voetafdruk gemaakt (bv. in schuim, in gips of met een 3D-scan).

Helpen steunzolen tegen platvoeten bij kinderen?

Geen behandeling bij kinderen zonder klachten in het dagelijks leven

Bij kinderen met platvoeten die daar geen last van ondervinden in het dagelijks leven, is er geen behandeling nodig. Er is namelijk geen overtuigend wetenschappelijk bewijs voor het nut van inlegzolen in dit geval:

• Flexibele platvoeten bij kinderen verdwijnen meestal spontaan als het kind ouder wordt. Inlegzolen versnellen dit proces niet. Als het kind zolen draagt en na een paar jaar geen platvoeten meer heeft, zullen de ouders dat aan de zolen toeschrijven. Maar in feite is dit gewoon een natuurlijke evolutie: zonder zolen zouden de platvoeten even snel verdwijnen. Het is dus een selffulfilling prophecy.
• Veel ouders denken dat kinderen met flexibele platvoeten meer kans hebben op spier- en gewrichtsklachten als ze ouder worden - zeker als ze sporten - en dat inlegzolen deze kans doen verkleinen. Er is echter onvoldoende wetenschappelijk bewijs dat deze hypothese ondersteunt.

Inlegzolen hebben in dit geval dus geen voordelen, maar in tegendeel soms nadelen:

• Inlegzolen passen niet in alle schoenen. Voor ouders kan het dus moeilijker zijn om geschikte kinderschoenen te vinden.
• Orthopedische of podologische inlegzolen en de consultaties bij specialisten zijn kostelijk, zowel voor de ouders als voor het ziekenfonds.
• Inlegzolen kunnen kinderen onterecht het idee geven dat er iets mis is met hen of dat ze ziek zijn. 

Onnodig vaak steunzolen voorgeschreven bij kinderen met platvoeten

Behandelen in geval van klachten

Bij kinderen met flexibele platvoeten die wel last hebben in het dagelijks leven, zullen inlegzolen hun platvoeten evenmin sneller "corrigeren". Niettemin kunnen ze het proberen waard zijn om de huidige klachten te verlichten en wat comfort te bieden door extra steun te geven.

Bij kinderen waarbij een onderliggende aandoening de oorzaak is van de platvoeten (hersenverlamming, spierdystrofie, het syndroom van Down, het syndroom van Marfan, het syndroom van Ehlers-Danlos), kunnen inlegzolen ook tijdelijk meer steun bieden.

Naast inlegzolen kan het rekken van de kuitspieren onder begeleiding van een kinesist voor sommige kinderen nuttig zijn. Dat geldt vooral voor kinderen waarbij de platvoeten niet spontaan verdwijnen door spierzwakte of een te korte of te gespannen kuitspier.

Kinderen met stijve platvoeten hebben vaak pijn. Is dit niet het geval, dan is er geen behandeling nodig. Bij kinderen die wel last ondervinden, hebben inlegzolen evenmin een effect op de onderliggende aandoening, maar kunnen ze de klachten wel tijdelijk verlichten.

Bij sommige kinderen met stijve platvoeten wordt soms een gipsverband aangelegd. Dit is het geval bij kinderen met een vergroeiing of verbening van de beentjes in de midden- of achtervoet. Het gips zorgt ervoor dat de voet kan verstijven in de meest optimale positie. Als zowel inlegzolen als een gipsverband niet voldoende zijn, kan een operatie worden overwogen.

Waar kun je inlegzolen laten maken?

Maken orthopedische zolen of podologische zolen een verschil? Op dit moment is er geen overtuigend wetenschappelijk bewijs voor het nut van inlegzolen voor kinderen met flexibele platvoeten die geen pijn of andere klachten ervaren in het dagelijks leven. Bovendien wordt in de gepubliceerde onderzoeken vaak niet duidelijk aangegeven om welke soort zolen het gaat. We kunnen dus niet besluiten dat de ene soort zolen doeltreffender zou zijn dan de andere voor kinderen met flexibele platvoeten.