Wat kun je doen bij een vaginale infectie?

Over de vagina bestaan heel wat misverstanden. Zelfs vrouwen weten niet altijd wat normaal of abnormaal is "daar beneden". Hoewel normale afscheiding of witverlies soms als storend wordt ervaren, is het geen signaal van een probleem. Meer zelfs, deze afscheiding houdt je vagina gezond, vochtig en proper.

Moet je je intieme zone wassen met speciale producten?

Problematisch wordt het eigenlijk pas wanneer overvloedig witverlies gepaard gaat met andere symptomen zoals jeuk, pijn, een vreemde kleur, bloed (niet tijdens de menstruatie), een onwelriekende geur of koorts. Dan kan er sprake zijn van een vaginale infectie, meestal te wijten aan een ziekteverwekkende schimmel of bacterie. 

In dit dossier vind je meer info over normale en abnormale vaginale afscheiding en over de oorzaken, symptomen en behandeling van vaginale infecties:

• Hoe herken je abnormale vaginale afscheiding?
  Lees hier vanaf wanneer er sprake kan zijn van abnormale vaginale afscheiding.
• Oorzaken van vaginale infecties
  Vaginale infecties kunnen worden veroorzaakt door schimmels, bacteriën, parasieten of een soa. Soms kan er geen exacte ziekteverwekker worden aangeduid.
• Risicofactoren voor vaginale infecties
  Ontdek welke factoren het risico op een vaginale infectie kunnen verhogen.
• Symptomen van vaginale infecties
  De symptomen kunnen verschillen naargelang van de oorzaak van de infectie.
• Diagnose van vaginale infecties
  Om te bepalen welke boosdoener van dienst is, heeft een arts verschillende opties.
• Behandeling van vaginale infecties
  Behandeling is, gezien de mogelijke bijwerkingen van geneesmiddelen, doorgaans pas aangewezen bij erge overlast.
• Preventie van vaginale infecties
  Ontdek wat kan helpen om vaginale infecties te voorkomen.

Wat is normale vaginale afscheiding?

Het is moeilijk een objectieve limiet te zetten op wat normale vaginale afscheiding precies is. Doorgaans spreekt men van gemiddeld zo'n 4 ml witverlies per dag, iets minder dan een koffielepel.

Die hoeveelheid varieert echter van vrouw tot vrouw, en hangt ook af van de fase van haar cyclus. Rond je eisprong heb je bijvoorbeeld meer en helderdere afscheiding dan de rest van de maand. Ook als je opgewonden bent, zwanger bent of de pil neemt, neemt de afscheiding toe.

Doorgaans worden de kleur en de textuur van witverlies omschreven als lichtjes kleverig en wit of helder. Hoewel deze afscheiding wel degelijk een (ietwat zurig) geurtje kan hebben, is deze geur in de regel niet "vies".

Wanneer is er sprake van abnormale vaginale afscheiding?

Wat afwijkt van "de norm", is individueel bepaald en bijgevolg ook erg subjectief. Abnormale afscheiding is maar wat verschilt van wat voor jou gebruikelijk is.

Problematisch wordt het eigenlijk pas wanneer overvloedig witverlies gepaard gaat met andere symptomen zoals jeuk, pijn, een vreemde kleur, bloed (niet tijdens de menstruatie), een onwelriekende geur of koorts.

Dat kan wijzen op een vaginale infectie, meestal te wijten aan een ziekteverwekkende schimmel of bacterie.

Kun je met intieme producten je vaginale afscheiding doen verminderen?

Aangezien witverlies uit de vagina komt, beïnvloeden intieme wasproducten - bedoeld voor uitwendig gebruik - de hoeveelheid, geur of kleur van de vaginale afscheiding niet.
Op (het verloop van) een vaginale infectie maken intieme wasproducten evenmin verschil.

De vagina is een zure omgeving waar van nature allerhande micro-organismen aanwezig zijn, waaronder bacteriën en gisten. Deze lichaamseigen bacteriën produceren zuur en waterstofperoxide, waardoor de natuurlijke zuurtegraad van de vagina tussen 3,5 en 4,5 blijft.

Zolang de zogenaamde vaginale flora in balans blijft, beschermt de vagina zichzelf tegen potentieel schadelijke invloeden van buitenaf. Raakt dit gevoelige evenwicht verstoord, dan kunnen er potentieel schadelijke micro-organismen gaan woekeren en kunnen vaginale infecties ontstaan.

Schimmelinfecties

In ongeveer een derde van de gevallen is de boosdoener van de vaginale infectie een schimmel. Vaak gaat het om de Candida albicans, een schimmel die behoort tot de normale flora van het maag-darmstelsel. Wanneer die in een gezonde vagina terecht komt, geeft dat niet per se problemen, maar wanneer het natuurlijk evenwicht is verstoord, kan zo'n schimmel gaan woekeren en klachten veroorzaken. In het geval van de schimmel Candida albicans spreken we dan van candidiasis.

Wat zijn de mogelijke risicofactoren voor vaginale schimmelinfecties?

Bacteriële infecties van de vagina

Ongeveer een derde van de gevallen is te wijten aan een bacterie. Dan spreekt men over bacteriële vaginose.
Bij een bacteriële infectie gaat het om een verstoord evenwicht tussen de normale/goede en andere/slechte bacteriën. Daardoor is de vagina niet langer zuur genoeg om zich te beschermen tegen de "slechte" bacteriën en krijgen deze de overhand.

Ontdek de mogelijke risicofactoren voor bacteriële vaginose.

Vaginale infectie door externe factoren

In ongeveer een derde van de gevallen kan er geen exacte ziekteverwekker worden aangeduid. Symptomen zoals jeuk of een branderig gevoel worden dan niet veroorzaakt door een schimmel, bacterie of andere vreemde indringer. Het gaat dan eerder om irritaties, uitgelokt door externe factoren.

Ontdek welke factoren risico inhouden.

Vaginale infecties door een soa

In slechts een beperkt aantal gevallen ligt een parasiet of een soa (seksueel overdraagbare aandoening) aan de bron van de problemen.

Er zijn factoren die het risico op de verschillende soorten van vaginale infecties kunnen doen toenemen.

Risicofactoren voor vaginale schimmelinfecties

• Diabetes mellitus
• Breedspectrumantibiotica
• Verminderde afweer (bv. door medicatie die het immuunsysteem onderdrukt)
• Verhoogde oestrogeenspiegels (bv. zwangerschap, menopauzemedicatie)
• Genetische aanleg

In veel gevallen is er echter geen sprake van deze risicofactoren.
Voor andere mogelijke risicofactoren zoals het gebruik van hormonale anticonceptie of een spiraal, seksueel gedrag, voedingsgewoonten en hygiëne is er geen of onvoldoende bewijs dat ze een rol spelen bij het ontstaan van vaginale schimmelinfecties.

Risicofactoren voor bacteriële vaginose

De risicofactoren voor bacteriële vaginale infecties zijn minder goed gekend dan die voor schimmelinfecties. De bewijzen zijn zelden helemaal overtuigend. Mogelijke factoren zijn:

• Seksuele activiteit, met name met wisselende seksuele contacten
• Seksuele betrekkingen tussen vrouwen
• Andere seksueel overdraagbare aandoeningen (soa's)
• Vaginale douches
• Genetische aanleg (vooral vrouwen van Afro-Amerikaanse afkomst)
• Lagere socio-economische status
• Roken
• Koperspiraal

Risicofactoren voor vaginale infecties zonder exacte oorzaak

Wanneer de klachten niet worden veroorzaakt door een schimmel, bacterie of andere vreemde indringer, gaat het eerder om irritaties, uitgelokt door externe factoren.
Mogelijke risicofactoren zijn:

• Geparfumeerde inlegkruisjes
• Zaaddodende middelen
• Zepen en parfums
• Bepaalde geneesmiddelen
• Latex
• Sperma

Risicofactoren voor soa’s

Seks zonder condoom of pessarium is de belangrijkste risicofactor voor een vaginale infectie door een soa.

Schimmelinfecties (bv. candidiasis) en bacteriële vaginose zijn de meest voorkomende vaginale infecties. Naast overvloedig witverlies en irritatie zijn ze echter elk te herkennen aan hun eigen typische symptomen. 

Symptomen van een vaginale schimmelinfectie

Typische klachten bij een vaginale schimmelinfectie zijn jeuk en brokkelige (witte) afscheiding.

Een uitgesproken geur is er doorgaans niet, maar je kunt wel last hebben van irritatie, een branderig gevoel en pijn bij het vrijen of het plassen. Let op, deze laatste symptomen zijn niet specifiek voor een schimmelinfectie en kunnen ook op een ander probleem wijzen.

De vaginawand en intieme zone kunnen ook rood en gezwollen zijn. In 12 tot 20 % van de gevallen zijn er helemaal geen symptomen.

Symptomen van een bacteriële infectie van de vagina

In tegenstelling tot een schimmelinfectie gaat een bacteriële infectie meestal gepaard met een onaangename (vis)geur, in combinatie met toegenomen witverlies met een grijzige of vuilwitte schijn. De geur kan nog sterker worden bij seksueel contact, door een reactie tussen sperma en de vaginale afscheiding.

Pijn is er doorgaans niet, hoogstens irritatie.

Verschil met symptomen van een soa

Het verschil tussen schimmel- en bacteriële infecties enerzijds en soa's zoals chlamydia, gonorroe en trichomonas anderzijds is doorgaans duidelijk. 

Typisch voor soa's zijn overvloedige gele of groene afscheiding, een visgeur, evenals jeuk en pijn.

Om de diagnose te stellen heeft een arts verschillende opties. Eerst en vooral zal hij of zij enkele algemene vragen stellen over de duur van de klachten en de klachten zelf.

Je kunt echter ook vragen verwachten over je seksleven (om het risico op een soa in te schatten), anticonceptie, medicatiegebruik en intieme hygiëne. Overmatig gebruik van speciale wasproducten, zeep en vaginale douches kan immers ook irritatie of infecties veroorzaken.

Vergeet speciale wasproducten, zó verzorg je je intieme zone

Lichamelijk onderzoek

De arts zal vervolgens een lichamelijk onderzoek uitvoeren, zowel uitwendig (schaamlippen) als inwendig (vagina en baarmoederhals). Daarenboven kan hij nog bijkomende tests doen.

Bijkomende tests

Indien nodig kan er een staal worden genomen van de afscheiding. Op dat staal kan een pH-test (zuurtegraad van vagina) en/of een aminetest gedaan worden om een bacteriële infectie aan het licht te brengen.

Indien nodig kan er in het labo ook een microscopisch onderzoek worden gedaan om na te gaan of er schimmels of woekerende bacteriën aanwezig zijn.

Zelfdiagnose niet aangeraden 

Vrouwen die ooit al een vaginale infectie hadden, denken nogal snel soortgelijke symptomen in de toekomst wel te kunnen herkennen. In hun overmoedigheid (of schaamte) denken ze een doktersbezoek te kunnen overslaan en grijpen ze op eigen houtje naar vrij te verkrijgen geneesmiddelen, medische hulpmiddelen of voedingssupplementen, een reflex die wij ten stelligste willen ontmoedigen. 

Uit onderzoek blijkt namelijk dat zulke vrouwen toch heel vaak de bal misslaan in hun zelfdiagnose en dus onnodige of verkeerde middelen innemen. En sommige problemen hebben helaas minder onschuldige oorzaken dan een (op zich weinig gevaarlijke) vaginale infectie.

Enkel een dokter kan bepalen of je last hebt van een bacteriële of van een schimmelinfectie, of dat er een andere aandoening aan de bron ligt van de symptomen.

Vaak geneest een vaginale infectie spontaan. Doorgaans is een behandeling, gezien de mogelijke bijwerkingen van geneesmiddelen, pas aangewezen bij erg hinderlijke klachten. 

Opgelet: in tegenstelling tot vaginale infecties moet je soa's zoals gonorroe, trichomonas, chlamydia, syfilis of hiv wél altijd behandelen, zelfs als er geen klachten zijn. Ook de seksuele partner(s) moeten in dat geval een behandeling krijgen. Bovendien is seksueel contact te vermijden tot de infectie is aangepakt.

Behandeling met medicatie

Als een behandeling met geneesmiddelen toch nodig blijkt, dan kan dat via de mond of de vagina. Vaginale capsules of crèmes veroorzaken doorgaans minder bijwerkingen. 

Welke behandeling precies nodig is, hangt af van de boosdoener van dienst: een bacterie of een schimmel. 

• Bij candidiasis (schimmelinfectie) zal doorgaans worden geopteerd voor zogenaamde azoolderivaten (bv. clotrimazol, miconazol, butoconazol, fenticonazol). 
• Bacteriële vaginose wordt meestal behandeld met metrodinazol, of met clindamycine, een antibioticum in crèmevorm.

Bekijk deze geneesmiddelen in onze databank

Niet-medicamenteuze behandelingen

Er zijn ook allerlei niet-medicamenteuze behandelingen op de markt die beweren minder bijwerkingen te hebben dan de medicamenteuze behandelingen. Jammer genoeg zijn deze medische hulpmiddelen, voedingssupplementen en cosmetische producten ook minder doeltreffend.

De medische hulpmiddelen Multi-Gyn ActiGel en Multi-Gyn FloraPlus beweren snel verlichting te bieden bij de ongemakken van bacteriële of schimmelinfecties. Wij vinden hun nut betwistbaar: er is geen overtuigend bewijs dat deze producten beter zouden werken dan een placebo of medicamenteuze behandeling.

De onderbroekjes van Dermasilk Intimo zouden eveneens klachten van jeuk, irritatie of pijn verminderen. Dit product lijkt ons "beperkt nuttig": het zou kunnen helpen om externe irritatie van de huid in de intieme zone te verminderen, in vergelijking met katoenen ondergoed.

Er is daarentegen geen overtuigend bewijs dat zo'n ondergoed bij patiëntes met vaginale infecties ook overtollige schimmels en bacteriën kan doden, en het aantal vaginale infecties kan verminderen. 

Heel wat voedingssupplementen bevatten melkzuurbacteriën (lactobacillen; komen ook in yoghurt voor). Die behoren tot de categorie van de "probiotica", levende micro-organismen die een positief effect kunnen hebben op onze gezondheid.

Zulke supplementen kunnen als enige behandeling toegediend worden, via de mond of via de vagina, of als aanvullende behandeling bij een medicamenteuze behandeling.

Geen wetenschappelijk bewijs

Het is echter niet overtuigend aangetoond dat melkzuurbacteriën meer effect zouden hebben dan een placebo of de standaardbehandeling bij het behandelen of voorkomen van vaginale infecties.

Enkele klinische studies suggereren gunstige effecten − vooral bij bacteriële infecties −, maar deze zijn (voorlopig) onvoldoende om betrouwbare conclusies te kunnen trekken.

Resultaten lijken immers te variëren naargelang van de gebruikte bacteriesoorten en -stammen, hun dosis, de manier van toedienen (via de mond of via de vagina), de duur van de behandeling, de patiënten waarbij de behandeling onderzocht werd, enz.

Claims zijn verboden

Gezondheidsclaims rond probiotica zijn dan ook niet erkend door het Europese voedselagentschap (EFSA). Meer nog, de term "probiotica" mag in ons land zelfs niet gebruikt worden op de verpakking van voedingssupplementen (en enkel onder bepaalde voorwaarden op voedingsmiddelen).

Producten zoals Progyn omzeilen deze regelgeving door enkel te vermelden dat ze melkzuurbacteriën bevatten, met een verwijzing naar het intieme evenwicht bij de vrouw.

Producenten van intieme wasproducten zoals Lactacyd of Saforelle willen ons graag doen geloven dat deze producten ook beschermen tegen vaginale infecties. Dat doen ze door vage claims te gebruiken zoals "beschermt de intieme zone", of via de benaming van hun product (bv. "Lactacyd Pharma met antibacteriële werking").

Claims van intieme wasproducten doorprikt

Soms verwijzen ze naar melkzuur, dat van nature wordt aangemaakt in ons lichaam om de natuurlijke zuurtegraad in de vagina en de vaginale flora in evenwicht te houden. Er is echter geen overtuigend bewijs dat het inwendig aanbrengen ervan beter zou werken dan een placebo om vaginale infecties te behandelen of te voorkomen, laat staan dat het enig effect zou hebben als het enkel uitwendig wordt gebruikt bij het wassen.

Voor geen enkele van de intieme wasproducten die wij beoordeelden, werd deftig onderzocht of regelmatig gebruik van het product vaginale infecties kan voorkomen.

Prebiotica zijn geen probiotica

Nog zo'n marketingtruc? De term "prebiotica" op de verpakking, bv. "Lactacyd Prebiotic+", makkelijk te verwarren met "probiotica".

Prebiotica zijn stoffen die de groei en activeit bevorderen van bepaalde micro-organismen die van nature in ons lichaam aanwezig zijn en waaraan gunstige gezondheidseffecten worden toegeschreven, zoals melkzuurbacteriën. Ze komen voor in vezelrijke voedingsmiddelen, zoals groenten, fruit en graanproducten.

Er is echter geen overtuigend bewijs voor gunstige gezondheidseffecten bij het nemen van extra prebiotica. Niet via verrijkte voedingsmiddelen, niet via supplementen, en al helemaal niet via intieme wasproducten.

Geen bewijs voor wasproducten met "prebiotica"

Het gebruik van de termen "prebiotica", "helpt je vrij te blijven van ongemakken", en "vaginale infecties" op de verpakking doet vrouwen echter wel denken dat zulke prebiotica zouden helpen om vaginale infecties te voorkomen. Terwijl dit helemaal niet getest, laat staan bewezen is! Pure misleiding dus.

Je leest wel eens dat huis-en-tuin-middeltjes zouden helpen om vaginale infecties sneller te doen genezen. Toch is er geen bewijs dat voedingsmiddelen zoals knoflook (via de mond of de vagina), yoghurt, vitamine C (vaginaal) of theeboom/tea tree-olie beter zouden werken dan een placebo om de ongemakken van vaginale infecties te verlichten.

Meer nog, zulke producten kunnen de huid net irriteren. Theeboomolie kan zelfs ernstige overgevoeligheidsreacties uitlokken.   

Bij sommige vrouwen komen vaginale infecties meer dan drie keer per jaar voor. Waarom sommige vrouwen meer last hebben van herhaaldelijk terugkerende infecties, weten we niet.

Preventief effect van medicatie

Bij vrouwen die frequent last hebben van vaginale infecties, kan een preventieve behandeling met geneesmiddelen eventueel een oplossing bieden. 

• Bij terugkerende candidiasis gaat het meestal om behandeling van zes maanden met een azoolderivaat (bv. clotrimazol, miconazol, butoconazol, fenticonazol), vaginaal of oraal.
• Twee keer per week metronidazol vaginaal aanbrengen, kan helpen om terugkerende bacteriële vaginose te voorkomen. Zodra je met de behandeling stopt, verdwijnt dit effect echter.

Bekijk deze geneesmiddelen in onze databank

Preventief effect van niet-medicamenteuze middelen

Voor geen enkele niet-medicamenteuze behandeling, zij het voedingssupplementen, crèmes of intieme wasproducten, is er overtuigend bewijs dat ze beter werken dan een placebo om vaginale infecties te voorkomen.

Voor een gezonde vagina zijn geen intieme wasproducten nodig. Inwendig gebruik van intieme wasproducten of vaginale douches kunnen de natuurlijke balans van de vaginale flora juist verstoren. 

Vergeet speciale wasproducten, zo verzorg je je intieme zone

Het is wél belangrijk om de intieme zone uitwendig te reinigen: één keer per dag wassen met lauw water is voldoende. Zepen of intieme wasproducten zijn daarbij overbodig.

Wat kun je zelf doen om vaginale infecties te vermijden?

We weten dat er bepaalde (al dan niet sluitend bewezen) risicofactoren zijn die de kans op bacteriële en schimmelinfecties vergroten. Toch komen vaginale infecties vaak voor zonder dat er sprake is van deze factoren. Je kunt dan ook zelf niet veel doen om zulke infecties te voorkomen. 

Wat wel zeker helpt, is om tijdens de seks condooms of een pessarium te gebruiken. Die beschermen niet alleen tegen bacteriële infecties, maar ook tegen heel wat soa's.

Andere tips zijn daarentegen niet overtuigend bewezen, verwacht dus geen mirakeloplossing. Maar het kan ook geen kwaad om ze te proberen.

• Veeg na een toiletbezoek altijd van voor naar achteren, dus van vagina naar aars en niet omgekeerd. Zo breng je geen bacteriën uit je darmstelsel naar je vagina.
• Vermijd strak ondergoed of panty's.
• Draag katoenen ondergoed, geen synthetische stoffen.
• Probeer altijd te plassen na de seks.