Hoe omgaan met een prikkelbare darm?

Wat is een prikkelbare darm of het prikkelbaredarmsyndroom (PDS)?

Het prikkelbaredarmsyndroom (PDS) is een chronische maag- darmaandoening die jaren kan aanslepen. Dit probleem wordt ook weleens “spastisch colon” of “spastische darm” genoemd, maar op die term is er kritiek . Er is namelijk niet altijd sprake van spasmen of krampen in het darmkanaal. Darmen kunnen ook overgevoelig of prikkelbaar zijn zonder spasmen. 

Buikpijn en diarree of constipatie

De twee hoofdsymptomen zijn buikpijn en een abnormaal stoelgangpatroon (diarree of constipatie). Om de diagnose te kunnen stellen, moet er een duidelijk verband zijn tussen beide symptomen. De pijn wordt bijvoorbeeld erger als je naar het toilet moet en verbetert of verergert na de ontlasting.

Qua pijn gaat het typisch om een golvende krampachtige pijn die door de buik trekt. De plaats kan wisselen en de intensiteit kan variëren, afhankelijk van wat je eet, je stressniveau en andere omstandigheden.

Verschillende subtypes van PDS

Er zijn verschillende subtypes van het prikkelbaredarmsyndroom, afhankelijk van het meest voorkomende stoelgangpatroon.

• Constipatiedominant PDS (PDS-C): patiënten die het merendeel van de tijd last hebben van constipatie.
• Diarreedominant PDS (PDS-D): patiënten die vooral last hebben van diarree.
• Alternerend subtype (PDS-A): wanneer er even vaak constipatie is als diarree.
• PDS-niet gespecifieerd: wanneer één van de bovenvermelde types niet van toepassing is.
  
  

Andere symptomen van een prikkelbare darm

Andere symptomen die vaak voorkomen bij PDS zijn:

• Slijmerige stoelgang
• Zichtbaar opgezette buik
• Opgeblazen gevoel (met of zonder zichtbaar opgezette buik)
• Veel winden moeten laten
• Vlak na de maaltijd naar het toilet moeten spurten (snelle transit)
• Misselijkheid
• Veel moeten boeren
• Snel verzadigd zijn als je eet
• Vermoeidheid
• Spierpijn
• Depressieve klachten
• Angstklachten
• Slaapproblemen
• Pijn bij het vrijen

Wat zijn de oorzaken van het prikkelbaredarmsyndroom?

Het prikkelbare darm syndroom is een zogenaamde “functionele” aandoening. Dat wil zeggen dat de functie van de dikke darm verstoord is zonder dat er een organische oorzaak (bijvoorbeeld een ontstoken stuk darm) te bespeuren valt. De darm reageert anders dan bij mensen zonder PDS.

Wat een prikkelbare darm veroorzaakt, is nog een groot vraagteken. Experts zijn het er wel over eens dat PDS waarschijnlijk een “multifactoriële” aandoening is. Dat wil zeggen dat er verschillende factoren zijn die een rol spelen in het ontstaan en voortbestaan van deze aandoening.

Maag-en darminfecties

Een maag-darminfectie lijkt een veelvoorkomende trigger te zijn. Als de klachten duidelijk optreden na het doormaken van een darminfectie, spreken artsen soms over het postinfecttieuze prikkelbare darm syndroom.

Onderzoekers speculeren dat het lichaam na een infectie in “noodmodus” blijft vastzitten, ook al is er geen “gevaar” meer, wat de spijsvertering ontregelt.

Psychologische factoren die PDS uitlokken

Niet zelden starten de klachten na een traumatische ervaring, bijvoorbeeld een overlijden of een echtscheiding, of na een periode van aanhoudende stress. Dat wil niet zeggen dat deze aandoening “tussen de oren” zit of puur psychisch is. Stress heeft een lichamelijke impact op hoe de darmen functioneren.

Ontregelde darmflora

Er is mogelijk ook een verband met een ontregelde “darmmicrobioom” of darmflora. Bepaalde darmbacteriën blijken vaker voor te komen in de stoelgang van patiënten met PDS. Momenteel kan weliswaar niemand met zekerheid zeggen wat abnormaal is en hoe een “normale” microbioom eruit hoort te zien.

Andere factoren die mogelijk een rol spelen bij PDS

• Overgevoeligheid van de darmen, waardoor bepaalde prikkels sneller pijnlijk aanvoelen.
• Verstoorde darmbewegingen (te veel of te weinig)
• Overgevoeligheid voor bepaalde voedingsbestanddelen
• Lokale immuunreacties in de darmen
• Problemen ter hoogte van de samenwerking tussen de hersenen en de darmen

Hoe weet je of je een prikkelbare darm hebt?

Daarvoor moet je naar de dokter. Er bestaan geen labotests of beeldvormingstechnieken om het prikkelbaredarmsyndroom te diagnosticeren. Daarom gebeurt de diagnosestelling op basis van de klachten die een patiënt beschrijft en een (beperkt) aantal tests om andere aandoeningen uit te sluiten. 

Hoe verloopt de diagnosestelling?

Je arts zal je vragen stellen over je klachten, je voorgeschiedenis en eventuele aandoeningen in je familie. 

Om het gesprek over stoelgang te vergemakkelijken, maken veel artsen gebruik van de stoelgangschaal van Bristol. Die schaal beschrijft de mogelijke vormen van menselijke ontlasting in zeven categorieën.

Andere aandoeningen uitsluiten

Het kan zijn dat je arts ook een bloedonderzoek wil uitvoeren, om bijvoorbeeld een glutenintolerantie uit te sluiten. Hij of zij zal mogelijk ook je stoelgang willen onderzoeken om na te gaan of er bijvoorbeeld bloed of parasieten in aanwezig zijn. 

Een coloscopie, waarbij de arts met een camera via je anus je darmen onderzoekt, gebeurt normaal gezien enkel bij alarmsignalen, zoals:

• Een familielid met een inflammatoire darmziekte of darmkanker 
• Begin van de klachten op 50 jaar of ouder
• Onverklaarbaar gewichtsverlies op korte tijd
• Bloed in de stoelgang of stoffen die op onstekingsreacties wijzen
• ...

Zo’n coloscopie heeft niet als doel om PDS aan te tonen, maar om andere aandoeningen (zoals darmkanker of inflammatoire darmziekten) uit te sluiten. 

Wat zijn de behandelopties voor het prikkelbaredarmsyndroom (PDS)?

Er is helaas geen behandeling waarmee je het prikkelbaredarmsyndroom kunt genezen. De behandeling richt zich op symptoomverlichting, zodat je terug een zo normaal mogelijk leven kunt leiden. Het is vaak even zoeken naar de beste aanpak.

Identificeer jouw triggers

Je arts zal je waarschijnlijk adviseren om op zoek te gaan naar “triggers”: factoren die bij jou klachten uitlokken of verergeren. Die kunnen van persoon tot persoon sterk variëren. Bij meer dan de helft van de patiënten met PDS verergeren de buikklachten door te eten. Maar triggers kunnen ook bepaalde gebeurtenissen of medicatie zijn. Een dagboek bijhouden kan helpen om verbanden te detecteren tussen wat je allemaal eet, drinkt, doet ... en hoe je klachten evolueren. 

Pas je voeding aan

• Beperk voedingsmiddelen waarvan je weet dat ze klachten veroorzaken, bijvoorbeeld koffie, pikant eten, bruisende dranken, vettig eten, alcohol, chocolade ...

• Maar overdrijf niet met het schrappen of beperken van voedingsmiddelen. Eet gezond en evenwichtig om tekorten te voorkomen.

• Bij constipatie kun je proberen om meer te drinken en je vezelinname op te drijven. Kies vooral voor producten die rijk zijn aan oplosbare vezels, zoals havermout, wortels, courgettes, appels, peren, linzen, enz ...

• Eet rustig en kauw je voedsel goed, om te voorkomen dat je veel lucht inslikt.

• Eet niet de hele dag door. Houd je aan bijvoorbeeld drie hoofdmaaltijden en twee à drie tussendoortjes. Probeer ook eens om op vaste tijdstippen te eten

• Als dat allemaal niet helpt: overweeg een dieet arm aan FODMAP’s (zie verder) om je klachten te verlichten.
  
  

FODMAP-dieet tegen een prikkelbare darm

FODMAP’s zijn koolhydraten die in de dikke darm fermenteren (waaronder lactose en fructose). Ze zijn aanwezig in tal van voedingsmiddelen: in bepaalde granen, fruitsoorten, groenten, peulvruchten, melkproducten ...

Een klassiek FODMAP-dieet is helaas een tijdrovend en moeizaam proces. Je moet eerst allerhande voedingsmiddelen uit je dieet schrappen. Vervolgens moet je beetje bij beetje uitproberen waar je al dan niet slecht op reageert. De begeleiding van een diëtiste is hierbij aanbevolen.

Goed om te weten: om dit dieet toegankelijker te maken, hebben diëtisten een eenvoudige app ontwikkeld met instructies voor een vereenvoudigd FODMAP-verlagend dieet (€ 5,99). Je vindt er lijsten van toegestane en niet-toegestane voedingsmiddelen, menu’s en ideetjes voor elke maaltijd.

Onderzoek van het UZ Leuven suggereert dat dit vereenvoudigd laag FODMAP-dieet beter helpt dan medicatie (spasmolytica) om klachten te verlichten. Goede langetermijngegevens over het effect van het dieet ontbreken weliswaar.

Beweeg genoeg

Voldoende lichaamsbeweging is sowieso belangrijk voor je algemene gezondheid. Maar het kan mogelijk ook helpen om klachten die gepaard gaan met een prikkelbare darm te verlichten. Er zijn ondertussen meerdere studies die dat suggereren. In die studies werd onder meer het effect van yoga en wandelen of joggen op een loopband onderzocht.

Lees ons dossier over lichaamsbeweging.

Blijf buiten komen en zorg voor ontspanning

Sommige mensen komen bijna niet meer buiten omdat ze bang zijn voor een opstoot van diarree als er geen wc in de buurt is (“ik ga in mijn broek doen!”). Dergelijk vermijdingsgedrag heeft een negatief effect op de levenskwaliteit van mensen met PDS . Probeer zoveel mogelijk een normaal leven te leiden.

Zorg ook voor voldoende ontspanning in je leven. Yoga, mindfulness of gewoon een rustgevende wandeling maken ... Probeer stress zo goed mogelijk aan te pakken, want daar worden je PDS-klachten alleen maar erger van.

Heb je het moeilijk om piekergedachten los te laten? Aarzel niet om een psycholoog te contacteren om je te helpen. Ontdek hier waar je een psycholoog vindt voor € 11. 

Geneesmiddelen voor prikkelbare darmen

De behandeling van het prikkelbaredarmsyndroom is vooral niet-medicamenteus. Er is helaas geen medicatie waarmee je het prikkelbaredarmsyndroom kunt genezen. Maar er zijn wel een aantal geneesmiddelen op de markt om klachten te verlichten. Hieronder vind je meer uitleg over wat er zoal bestaat.   

Welke geneesmiddelen helpen bij een prikkelbare darm?

Helaas hebben de bestaande medicijnen over het algemeen een beperkt en wisselend effect. Niet iedereen is ermee gebaat.

Producten tegen constipatie

Zwelmiddelen op basis van psylliumvezels (bv. Colofiber   en Spagulax) zijn in verschillende richtlijnen  een eerstekeuzebehandeling bij constipatie tengevolge van PDS. De vezels maken je stoelgang volumineuzer en zachter. Je moet ze wel met veel vocht innemen. Onderzoek naar de meerwaarde ten opzichte van een placebo is weliswaar tegenstrijdig. Daartegenover staat dat deze producten weinig bijwerkingen hebben. Sommige mensen krijgen wel last van winderigheid en darmkrachten. 

Geneesmiddelen op basis van macrogol (bv. Movicol en Forlax) zijn volgens het Nederlandse Huisartsen Genootschap (NHG) ook het overwegen waard. Die houden water vast in de darmen en vergemakkelijken op die manier de beweging van de stoelgang. 

Producten met lactulose (bv. Bifiteral en Duphalac) worden voor patiënten met PDS in verschillende richtlijnen afgeraden, vanwege gasvorming (opgeblazen gevoel) in de darm als bijwerking .

Producten met linaclotide zijn geen eerste keuze, maar worden soms overwogen door maag- en darmspecialisten als andere laxeermiddelen te weinig effect hebben. Je moet wel weten dat meer dan 10 % van de patiënten hevige diarree krijgt na inname van dit middel in de eerste week . 

Producten tegen diarree

Pijnstillers

Tegen de buikpijn raadt het NHG in eerste instantie paracetamol aan, alhoewel het nut daarvan nooit onderzocht is bij patiënten met PDS.

Het NHG raadt ook aan om pepermuntolie (Tempocol ) tegen buikkrampen te overwegen (zonder voorschrift verkrijgbaar). In een recente studie bleek dit evenwel niet genoeg effect te hebben bij patiënten met een prikkelbare darm. Wil je het toch eens proberen? Kies dan voor een maagsapresistente capsule om irritatie van maag en slokdarm te vermijden .

Daarnaast zijn er in de apotheek verschillende andere “spasmolytica” (geneesmiddelen tegen krampen) te verkrijgen. Die kunnen volgens verschillende studies mogelijk ietwat verlichting bieden, maar verwacht er geen wonderen van. Een panel van twintig Belgische maag-en darmspecialisten stelde onlangs dat het geneesmiddel otilonium (Spasmomen – op doktersvoorschrift) het meest onderzocht is voor deze doelgroep. Toch een kanttekening: in recent onderzoek van de KU Leuven werkte dit geneesmiddel minder goed dan een vereenvoudigd laag FODMAP-dieet ...

Het “spasmolyticum” mebeverine (Duspatalin) wordt niet langer aanbevolen. Dit geneesmiddel bleek in verschillende studies niet beter te werken dan een placebo tegen PDS-klachten.

Lees meer over deze geneesmiddelen in onze Databank Geneesmiddelen.

Andere medicijnen of zogezegd “nuttige” producten

• Soms krijgen PDS-patiënten antidepressiva voorgeschreven om hun symptomen te verlichten. Neen, dat wil niet zeggen dat PDS “tussen je oren” zit. Artsen schrijven deze middelen voor omdat deze medicijnen, naast een anti-depressieve werking, ook pijnstillende effecten hebben. Ze zijn evenwel niet de eerste keuze vanwege de bijwerkingen.

• De reclame voor Kijimea en andere probiotica neem je best met een korrel zout. Er is onvoldoende bewijs dat deze producten nuttig zijn bij PDS. Dat geldt ook voor Kijimea PRO, dat geen levende, maar dode darmbacteriën bevat.

• Gelsectan zou een beschermend laagje leggen in de darmen en op die manier verlichting bieden. Neem dat ook maar met een korrel zout, want er is nog niet veel onderzoek gedaan naar de werking van dit product ...

• Op zoek naar een middel tegen winderigheid? Dan heb je vast al van Imonogas gehoord. Alhoewel dit product een officeel geneesmiddel is, is er weinig onderzoek gedaan naar de doeltreffendheid van dit product. De beschikbare studies zijn over het algemeen zeer kleinschalig en van bedenkelijke kwaliteit. Daar kun je niets uit besluiten. Daarom labelen wij het nut van dit geneesmiddel in als “betwisbaar”.

• Simalviane (op voorschrift) bevat de stoffen alverine en simeticon. Deze combinatie zou verlichting geven van buikpijn en volgens een arts die een boek schreef over prikkelbare darmen ook helpen tegen een opgezette buik. Het Belgisch Centrum voor Farmacotherapeutische Informatie (BCFI) is minder enthousiast: “De gegevens die de klinische werkzaamheid van de associatie ondersteunen, zijn zeer beperkt. Deze associatie heeft zeldzame, maar potentieel ernstige ongewenste effecten die verband houden met alverine: ernstige allergische reacties en cytolytische leverschade .” ...

• Bij een deel van patiënten zouden te veel galzouten in de dikke darm zorgen voor diarree en krampen. Daarom worden soms galzoutbinders als therapie voorgeschreven, zoals Questran (bevat colestyramine). Het nut van dit geneesmiddel bij PDS is weliswaar omstreden omdat er nog niet veel onderzoek mee gedaan is in deze doelgroep .