Kruidensupplementen kunnen je gezondheid in het gedrang brengen

Wat zijn kruidensupplementen?

Kruidensupplementen zijn voedingssupplementen op basis van planten . Het zijn dus geen geneesmiddelen. Hun werkzaamheid hoeft niet bewezen te worden. Ze bevatten trouwens per definitie een dosis actieve stof die onvoldoende is om ziekte of klachten te behandelen. Producenten mogen dan ook niet beweren dat dat wel het geval is.

Ook de kwaliteit en veiligheid worden veel minder gecontroleerd dan bij geneesmiddelen . Zo heb je bijvoorbeeld geen garantie dat er effectief in het product zit wat op de verpakking staat en mogen verschillende actieve stoffen naar hartenlust gecombineerd worden. De verantwoordelijkheid voor de kwaliteit en veiligheid ligt grotendeels bij de fabrikant.

Waar kan je kruidensupplementen kopen?

Kruidensupplementen zijn vrij verkrijgbaar bij apotheken, in natuurvoedingswinkels, kruidenwinkels, drogisterijen en in webshops.

Naar ons dossier over voedingssupplementen: risico's, problemen en eisen

Waarom kruidensupplementen niet onschuldig zijn

Omdat kruidensupplementen natuurlijke producten bevatten, denken vele consumenten dat ze per definitie onschuldig zijn. Maar dat klopt niet: ze kunnen ook bijwerkingen hebben. Bovendien kunnen ze − net als bepaalde voedingsmiddelen − de werking van geneesmiddelen beïnvloeden. Als je kruidenmiddelen combineert met geneesmiddelen kan dat leiden tot een verhoogd of verminderd effect van het geneesmiddel en/of tot (nieuwe, fellere of extra) bijwerkingen. Dat kan soms ernstige gevolgen hebben en leiden tot blijvende schade, invaliditeit en zelfs overlijden.

Enkele voorbeelden van dergelijke kruiden zijn sint-janskruid, Ginkgo biloba, kurkuma, valeriaan en groene thee. Het is dus belangrijk dat je hierover voldoende geïnformeerd wordt. Daarom onderzochten we of je bij aankoop van kruidensupplementen voldoende informatie krijgt over mogelijke wisselwerkingen met geneesmiddelen.

Sint-janskruid als voorbeeld voor tal van andere kruidensupplementen

We kozen voor ons onderzoek hét schoolvoorbeeld van een kruid dat de werking van geneesmiddelen kan beïnvloeden, namelijk sint-janskruid. Het bevat een aantal actieve stoffen die een rol lijken te spelen bij de antidepressieve werking, waaronder hypericine en hyperforine. Maar hyperforine vermindert ook de werking van een groot aantal geneesmiddelen, waaronder antikankermedicijnen, medicijnen die de afweer onderdrukken, antibiotica, antistollingsmiddelen, cholesterolverlagende medicijnen en hormonale anticonceptiemiddelen. Als je sint-janskruid neemt in combinatie met de anticonceptiepil kan dat leiden tot doorbraakbloedingen en ongewenste zwangerschap.

Als een kruidensupplement de werking van een geneesmiddel zodanig beïnvloedt dat er een effect is op je gezondheid, spreken we van een klinisch relevante wisselwerking. Volgens het Europese Geneesmiddelenagentschap (EMA) bestaat er een kans op klinisch relevante wisselwerkingen bij een hyperforine dosis van >1 mg/dag. Er is echter nog heel wat discussie over de vraag of het gebruik van sint-janskruid echt veilig is bij een hyperforine dosis van <1 mg/dag. Alhoewel we onderzoek deden naar sint-janskruid gelden onze bevindingen voor alle kruidensupplementen die de werking van geneesmiddelen kunnen beïnvloeden.

We stelden vast dat de huidige wetgeving voor kruidensupplementen en de overheidscontroles op het naleven van deze wetgeving onvoldoende zijn, waardoor de gezondheid van de consument in het gedrang komt. Deze wetgeving geldt voor alle voedingssupplementen op basis van planten, en dus niet alleen voor sint-janskruid.

Ons onderzoek naar wisselwerking tussen sint-janskruid en geneesmiddelen

Wij vinden dat je bij aankoop van kruidensupplementen op 3 verschillende manieren informatie zou moeten krijgen over mogelijke wisselwerkingen met geneesmiddelen, nl. via de verkoper, via de verpakking en/of via de website bij online aankoop. Wij onderzochten voor elk van deze 3 wegen of dat effectief het geval is. Daarnaast onderzochten we of er bij voedingssupplementen met sint-janskruid een reëel risico is op klinisch relevante wisselwerkingen met geneesmiddelen.

Undercoverbezoeken in winkels waar kruidensupplemenen verkocht worden

In het najaar van 2023 werden 19 apotheken en 20 natuurvoedingswinkels, kruidenwinkels en drogisterijen bezocht door onze vrouwelijke undercover medewerkers die op zoek waren naar sint-janskruid. In de natuurvoedingswinkels, kruidenwinkels en drogisterijen vermeldden de vrouwen spontaan dat ze ook een anticonceptiepil namen.

Bij de apotheken deden ze dit in eerste instantie niet: pas als de apotheker wou afrekenen en nog niet gevraagd had of ze de pil namen, mochten de vrouwen dit spontaan vermelden. We onderzochten of de verkopers waarschuwden voor het verminderd effect van de pil bij combinatie met sint-janskruid en of ze effectief sint-janskruid verkochten aan onze undercover medewerkers.

Analyse van websites waar kruidensupplementen te koop zijn

We zochten in september 2023 op 30 Belgische webshops, zowel Nederlandstalige als Franstalige, naar vrij verkrijgbare preparaten met sint-janskruid, bedoeld om in te slikken. Thee en losse kruiden werden niet opgenomen in onze analyse.  

We onderzochten of er bij online aankoop van dergelijke producten gewaarschuwd wordt voor de wisselwerking tussen sint-janskruid en geneesmiddelen. Dit is geen wettelijke verplichting, maar wij vinden het wel heel belangrijk dat je deze info krijgt vóór je een dergelijk product koopt.

Analyse van de verpakkingen van kruidensupplementen

We analyseerden de verpakkingen van de voedingssupplementen met sint-janskruid die we aankochten tijdens onze undercoverbezoeken en op Belgische websites. Volgens de wet mag de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid van dergelijke supplementen niet leiden tot een inname van hypericine hoger dan 700 µg en moet het etiket de waarschuwing “Bij gelijktijdig gebruik van geneesmiddelen uw arts of apotheker informeren” bevatten. Wij onderzochten of deze wettelijke verplichtingen gerespecteerd werden.

Analyse van het gehalte actieve stoffen in voedingssupplementen met sint-janskruid

We lieten het gehalte hypericine en hyperforine analyseren in 8 populaire preparaten met sint-janskruid die we aankochten tijdens onze undercoverbezoeken of onze webshop-analyse. Als controle gebruikten we een kruidengeneesmiddel op basis van sint-janskruid, namelijk Hyperiplant. Voor dit geneesmiddel komen de door ons gemeten hoeveelheden hypericine en hyperforine overeen met de hoeveelheden die in de bijsluiter vermeld staan, wat aantoont dat de analyses betrouwbaar zijn. We onderzochten:

• Of de wettelijke limiet van 700 µg hypericine/dag gerespecteerd wordt;
• Of het hyperforine gehalte −als je de aanbevolen dosis respecteert − de limiet van 1 mg/dag overschrijdt, waarboven klinisch relevante wisselwerkingen met geneesmiddelen kunnen optreden.

Onvoldoende waarschuwing voor wisselwerking tussen kruidensupplementen en geneesmiddelen

Apotheken, natuurvoedingswinkels, kruidenwinkels en drogisterijen

Onze 39 undercoverbezoeken laten ons niet toe om conclusies te trekken over alle winkels waar kruidensupplementen worden verkocht. We zagen echter wel duidelijke trends:

• In 16 van de 19 apotheken gaf de verkoper aan dat sint-janskruid de werking van de pil kan verminderen, terwijl dit slechts in 7 van de 20 natuurvoedingswinkels, kruidenwinkels en drogisterijen het geval was. In de grotere ketens werd zelfs geen enkele keer gewaarschuwd voor de wisselwerking, alhoewel onze medewerkers er voor gezorgd hadden dat ze een privégesprek konden voeren met de verkoper, waarin ze duidelijk aangaven dat ze de pil wilden combineren met sint-janskruid.

• Uiteindelijk verkochten slechts 4 van de 19 apotheken sint-janskruid aan een vrouw die de pil neemt, terwijl bij natuurvoedingswinkels, kruidenwinkels en drogisterijen dit bij 14 op de 20 het geval was.

Online aankoop van kruidensupplementen

We stelden vast dat er heel wat webshops zijn waar voedingssupplementen met sint-janskruid verkocht worden zonder dat er gewaarschuwd wordt voor de wisselwerking met geneesmiddelen. Bij minder dan de helft van de producten met sint-janskruid vonden we een algemene waarschuwing − met grote verschillen tussen de webshops onderling − en bij slechts 16 % van de producten werd expliciet vermeld dat sint-janskruid de werking van de pil kan beïnvloeden.

Daarnaast ontdekten we een probleem met Pranarôm sint-janskruid Lipide-extract Bio (50 ml). Dit is eigenlijk een cosmetisch product voor uitwendig gebruik. Maar op heel wat websites lazen we dat je 1 soeplepel per dag zou mogen inslikken, waardoor het lijkt alsof dit een kruidensupplement is. Bovendien stond daarbij geen waarschuwing voor mogelijke wisselwerking met geneesmiddelen en werd ook gesuggereerd dat je de olie kan gebruiken om kleine wondjes, vasculaire of oedemateuze aandoeningen te genezen.

Dergelijke gezondheidsbeweringen zijn niet toegelaten voor een cosmetisch product. Wij zullen aan de betrokken overheidsdiensten vragen om de nodige sancties te nemen hieromtrent.

Verpakkingen van kruidensupplementen

We stootten tijdens ons onderzoek op 4 voedingssupplementen met sint-janskruid waarvoor de aanbevolen hoeveelheid die op de verpakking vermeld wordt aanzienlijk hoger ligt dan de wettelijk toegelaten limiet van 700 µg hypericine/dag:

Reviva sint-janskruid (60 capsules)

Sura Vitasan Millepertuis (60 capsules)

Hyperipol Unicadoses (20 x 10 ml)

Bonusan Extract van Hypericum-Ginkgo-Eleutherococcus (90 capsules)

Bovendien vonden we ook 3 voedingssupplementen met sint-janskruid waarvan de verpakking de verplichte waarschuwing “Bij gelijktijdig gebruik van geneesmiddelen uw arts of apotheker informeren” niet bevatte. Dat gold opnieuw voor Reviva sint-janskruid (60 capsules), maar ook voor deze twee:

A. Vogel Johannesolie Hypericum Oleum (50 ml)

Concap Endurance 4 O en Concap Endurance 4 A/B

In de gebruiksaanwijzing van Reviva en A. Vogel Johannesolie stond er wel een waarschuwing, maar dat is in onze ogen onvoldoende, want de consument leest zo’n gebruiksaanwijzing in het beste geval pas ná aankoop van het product.

Verder konden we via een Belgische webshop een voedingssupplement (Sura Vitasan Millepertuis, 60 capsules) bestellen waarbij alle informatie op de verpakking − inclusief de veiligheidswaarschuwingen − enkel in het Spaans te lezen waren. We zullen onze bevindingen aan de bevoegde overheidsdiensten rapporteren en tegelijkertijd aandringen op meer controles hieromtrent.

Reële kans dat voedingssupplementen met Sint-janskruid de werking van geneesmiddelen beïnvloeden

Wat betreft de hoeveelheid hypericine en hyperforine in de producten die we undercover hadden aangekocht, deden we 2 belangrijke vaststellingen:

• Er zat systematisch heel wat minder hypericine in het product dan wat de verpakking vermeldde. De voedingssupplementen in capsulevorm bevatten slechts 12 tot 36 % van de geafficheerde hoeveelheid. In één van de de vloeibare preparaten, namelijk het cosmetisch product Pranarôm sint-janskruid Lipide-extract Bio, werd zelfs helemaal geen hypericine gevonden. Enerzijds vinden we het positief dat de wettelijke limiet van 700 µg hypericine per dag niet overschreden werd. Anderzijds is dit misleiding van de consument, die minder actieve stof krijgt dan gedacht.
• Bij 4 van de 8 onderzochte preparaten was de gemeten hoeveelheid hyperforine duidelijk hoger dan de door EMA vooropgestelde limiet van 1 mg/dag waarbij klinisch relevante wisselwerkingen met medicatie kunnen optreden. Dat betekent dat er bij deze preparaten dus een reëel risico is dat ze de werking van geneesmiddelen zodanig beïnvloeden dat er effect is op de gezondheid van de consument.

Onze eisen voor een veiliger gebruik van kruidensupplementen

Voedingssupplementen met sint-janskruid bevatten in ons land per definitie een dosis hypericine die onvoldoende is om een effect te hebben op depressieve klachten. Uit ons onderzoek blijkt bovendien dat de werkelijke dosis nog lager ligt dan wat op de verpakking vermeld wordt. Bovendien blijkt uit ons onderzoek dat er een reële kans bestaat dat voedingssupplementen met sint-janskruid de werking van geneesmiddelen zodanig kunnen beïnvloeden dat er een impact is op je gezondheid.

Jammer genoeg wordt de consument onvoldoende geïnformeerd hierover, zowel door de verkopers in natuurvoedingswinkels, kruidenwinkels en drogisterijen, als via de verpakking of via websites bij online aankoop.

Aan de hand van het voorbeeld van sint-janskruid stelden we dus vast dat de huidige wetgeving voor kruidensupplementen en de overheidscontroles op het naleven van deze wetgeving onvoldoende zijn om de veiligheid van de consument te waarborgen. Daarom zullen wij de bevoegde overheidsinstanties contacteren om deze gebrekkige wetgeving aan de kaak te stellen. Concreet zijn dit onze eisen:

1. Meer overheidstoezicht om de veiligheid van de consument te garanderen. Door het invoeren van strengere eisen wat betreft kwaliteit en veiligheid voor het product op de markt komt en meer controles hierop.
   
   - Zit er in het product wat er op het etiket staat?
   - Staan de verplichte meldingen op de verpakking?
   - Is de veiligheid aangetoond bij combinatie van verschillende actieve stoffen −die elkaar onderling mogelijkerwijze kunnen beïnvloeden− in één kruidenmiddel?
   
   
2. Meer verplichte info op de verpakking en een verplichte bijsluiter. De verpakking van alle kruidensupplementen moet deze waarschuwingen bevatten:
   
   - “Bij gelijktijdig gebruik van geneesmiddelen uw arts of apotheker informeren”
   - “Gelijktijdige inname van voedingsupplementen en geneesmiddelen kan bijwerkingen veroorzaken en de werkzaamheid van geneesmiddelen verhogen of verminderen”
   
   De verplichte bijsluiter zou deze informatie moeten bevatten:
   
   - Aanbevolen dosering;
   - Contra-indicaties (wanneer mag je het supplement zeker niet gebruiken?);
   - Waarschuwingen voor wisselwerkingen met geneesmiddelen, inclusief een lijst van betrokken geneesmiddelen;
   - Bijwerkingen;
   - Gebruiksaanwijzingen tijdens zwangerschap en borstvoeding;
   - De gegevens van de Nutrivigilantie hotline, die je kan contacteren om bijwerkingen van voedingsssuplementen te melden.
   
   
3. Een wettelijke verplichting om ook bij online verkoop de waarschuwingen te vermelden die verplicht op de verpakking van voedingssupplementen moeten staan. Bij voorkeur zien we zelfs uitgebreidere waarschuwingen, aangezien er op websites meer ruimte hiervoor beschikbaar is dan op de verpakking, vb. een opsomming van de meest gebruikte geneesmiddelen waarmee wisselwerkingen kunnen optreden. Zo’n verplichting kan enkel gehandhaafd worden indien hier ook de nodige overheidscontroles op gebeuren.
   
   
4. Een beperking van de verkoop van kruidensupplementen tot apotheken, waar de nodige waarschuwingen ivm bijwerkingen en wisselwerking met geneesmiddelen beduidend vaker gegeven werden dan in natuurvoedingswinkels, kruidenwinkels en drogisterijen.
   
   
5. Een harmonisering − zowel op Belgisch als op Europees niveau − van het statuut van kruidenmiddelen en de maximaal toegestane hoeveelheden van bepaalde
   actieve stoffen in voedingssupplementen. Momenteel zijn de EU lidstaten immers vrij in het bepalen van deze maximaal toegelaten hoeveelheden. Bijgevolg hebben kruidenmiddelen met eenzelfde hoeveelheid actieve stof in het ene Europese land het statuut van voedingssupplement, en in het andere land het statuut van (traditioneel) kruidengeneesmiddel. Wanneer een kruidenmiddel in eigen land enkel als geneesmiddel op voorschrift te verkrijgen is, kan de consument dit eenvoudig bestellen via het internet uit het buitenland. Op die manier komt de veiligheid van de consument in het gedrang.
   
   
6. Specifiek voor voedingssupplementen met sint-janskruid ijveren we − naast de wettelijke limiet op het dagelijkse hypericine gehalte (700 µg/dag) − ook voor een wettelijke limiet op het hyperforinegehalte van 1 mg per dag, wat overeenkomt met de hoeveelheid waarbij er volgens EMA een risico is op klinisch relevante wisselwerking met geneesmiddelen.

Waar moet je op letten als je een kruidensupplement koopt?

Neem kruidensupplementen serieus. Ze zijn niet per definitie onschuldig en kunnen ook bijwerkingen veroorzaken of de werking van geneesmiddelen beïnvloeden.

Als je geneesmiddelen neemt zoals de anticonceptiepil, antistollingsmiddelen, antidepressiva of medicijnen tegen kanker, dan raden we aan om:

• altijd met je arts of apotheker te overleggen voor je een kruidenmiddel begint te gebruiken. Hij/zij zal je kunnen zeggen of er een kans bestaat dat dit middel een invloed heeft op de geneesmiddelen die je neemt;
• de bijsluiter aandachtig te lezen van de geneesmiddelen die je neemt om te zien of er kruidenmiddelen of voedingsmiddelen worden vermeld die de werking van het geneesmiddel kunnen beïnvloeden;
• altijd op het etiket/de verpakking van een kruidenmiddel te kijken of er waarschuwingen op staan over de mogelijke wisselwerking met geneesmiddelen.

Wees je er van bewust dat de kans dat je deskundig advies krijgt over mogelijke bijwerkingen en wisselwerkingen met geneesmiddelen groter is in een apotheek dan in een natuurvoedingswinkel, kruidenwinkel of drogisterij. Zeker bij de grotere ketens is de kans klein dat de verkoper relevante kennis heeft.

Als je online kruidensupplementen koopt, kies dan voor een website waarbij je een aanspreekpunt binnen de EU hebt voor het geval er iets mis zou lopen.

Weeg voor je aankoop goed de mogelijke voordelen van een kruidensupplement af tegen de veiligheidsrisico’s. Hou daarbij in je achterhoofd dat de kwaliteit, werkzaamheid en veiligheid van kruidensupplementen niet systematisch gecontroleerd worden door de overheid. Je weet dus niet zeker of er ook in zit wat er op het etiket staat. Bovendien bevatten ze per definitie een dosis die onvoldoende is om een therapeutisch effect te hebben. Ze mogen daarom ook niet beweren dat ze nuttig zijn om een ziekte of klacht te behandelen.

Het is wel toegelaten om bepaalde gezondheidsbeweringen te gebruiken in verband met het in evenwicht houden van het organisme. Maar dergelijke gezondheidsbeweringen zijn nog niet beoordeeld door het Europese Voedselagentschap. In afwachting van dat oordeel mogen ze vreemd genoeg toch gebruikt worden. Hierdoor krijg je als consument de indruk dat die beweringen wetenschappelijk onderbouwd zijn, maar dat weten we dus niet.

Specifiek voor voedingssupplementen met sint-janskruid:

• Als je je wat neerslachtig voelt, grijp dan niet onmiddellijk naar een voedingssupplement of een geneesmiddel. Probeer eerst andere, goedkopere strategieën, zoals erover praten (met familie of vrienden of je huisarts), niet te hoge eisen stellen aan jezelf, een regelmatig eet- en slaappatroon, alcohol en drugs vermijden, voldoende lichaamsbeweging en ontspannende activiteiten, voldoende in de buitenlucht komen, en contact met anderen. Wie zich gedurende meerdere weken neerslachtig voelt, raadpleegt sowieso best een arts of psycholoog.
• Weet dat voedingssupplementen met sint-janskruid niet bedoeld zijn om depressieve klachten te behandelen. Ze bevatten per definitie een dosis die onvoldoende is om een therapeutisch effect te hebben, terwijl er wél een risico is op wisselwerking met andere geneesmiddelen. Als je echt sint-janskruid wil nemen, overleg dan met je huisarts of het kruidengeneesmiddel met sint-janskruid (Hyperiplant) voor jou een optie kan zijn; hiervan is de werkzaamheid bij behandeling van milde of matige depressie wel bewezen.