Maagzweer: oorzaken, symptomen en behandeling

Een maagzweer lijkt op een klein kratertje dat dwars door het slijmvlies gaat en tot in het onderliggend weefsel kan doordringen. Artsen spreken van 'gastroduodenale' zweren. Er bestaan immers twee types:

• de eigenlijke maagzweer, in de maagwand;
• de zweer in het duodenum (de twaalfvingerige darmwand, het begin van het darmkanaal).

Gemakshalve gebruiken wij de term 'maagzweer' voor beide vormen.

In tegenstelling tot de Aziatische bevolkingen, zijn westerlingen opvallend vaker getroffen door zweren in het duodenum dan door zweren in de maag zelf. Over het algemeen is er maar één zweer, maar soms zijn het er meer (waarbij de maag en de twaalfvingerige darm tegelijkertijd getroffen kunnen zijn).

Meer dan een ongemak

Maagzweren zijn een relatief vaak voorkomend probleem. Bij de Gezondheidsenquête 2018 van Sciensano verklaarde bijna 3,6 % van de Belgische bevolking ouder dan 15 tijdens de twaalf maanden daarvoor last van een maagzweer te hebben gehad. Volgens dezelfde enquête komen maagzweren iets vaker voor bij vrouwen dan bij mannen.

Maagzweren moeten behandeld worden, niet alleen omdat ze pijnlijk zijn, maar vooral omdat ze ernstige complicaties kunnen veroorzaken, zoals een potentieel dodelijke bloeding. Een andere ernstige complicatie is perforatie, het ontstaan van een echt gat in de maagwand, die ook fatale gevolgen kan hebben.

Wat zijn de symptomen van een maagzweer?

Hoewel sommige zweren geen klachten geven, zijn de meeste toch pijnlijk.

De meest voorkomende symptomen van een zweer zijn:

• pijn ter hoogte van de maag (vaak een hevig brandend gevoel),
• zwaar gevoel in de maag
• snel een vol gevoel tijdens het eten,
• oprispingen,
• misselijkheid,
• een opgeblazen gevoel,
• nachtelijke krampen, enz.

Er is geen verband met de samenstelling of de hoeveelheid voedsel die wordt opgenomen, maar de klachten worden wel vaak verzacht door iets te eten.

Al deze symptomen zijn echter weinig specifiek. Het is onmogelijk om eenvoudig vast te stellen dat een zweer aan de basis ligt van de klachten. Vele andere gezondheidsproblemen kunnen namelijk exact dezelfde symptomen geven.

Wat zijn de oorzaken van een maagzweer?

De Helicobacter pylori-bacterie 

De meeste maagzweren zijn het gevolg van een bacteriële infectie. Zo’n 90 % van de zweren in de twaalfvingerige darm en meer dan 70% van die in de maag zijn te wijten aan de bacterie Helicobacter pylori. Deze bacterie veroorzaakt een gastritis (ontsteking van het maagslijmvlies). Die ontsteking geeft niet noodzakelijk klachten, maar verzwakt wel de beschermende werking van het slijmvlies. Het slijmvlies kan zodoende worden aangetast door het maagzuur, waardoor er vervolgens een maagzweer kan ontstaan. De bacterie verhoogt ook het risico op maagkanker (komt bij ons zelden voor, maar is vaak dodelijk). 

Het is één van de weinige bacteriën die als kankerverwekkend voor de mens wordt erkend. Er kunnen zich nog andere ernstige complicaties voordoen, zoals het MALT-lymfoom (een specifiek kankertype, dat in vele gevallen goed kan worden behandeld door de bacterie te doden), maar die zijn nog zeldzamer.

Onmogelijk om je te beschermen

Bijna de helft van de wereldbevolking zou besmet zijn met de H. pylori-bacterie, maar de prevalentie van de infectie varieert op basis van meerdere factoren. In de ontwikkelingslanden gebeurt infectie met de bacterie meestal al in de prille kinderjaren (voor de leeftijd van 5 jaar). In sommige landen wordt de maximale prevalentie (die tot meer dan 80 % kan bedragen) bereikt voor de leeftijd van 10 jaar. In de zogenaamde 'ontwikkelde' landen is daarentegen slechts een minderheid besmet tijdens de kindertijd. Algemeen gezien stijgt de prevalentie van de infectie met de leeftijd: ongeveer 20 % op 20-jarige leeftijd tot rond 60 % op 60-jarige leeftijd.

Voor België zijn er weinig gegevens beschikbaar over de infectiegraad in de algemene bevolking. Met enige voorzichtigheid kunnen we een realistische schatting maken dat 10% tot 20% van de Belgen (dus een op vijf) drager is van de bacterie. Wel zijn er sterke verschillen naargelang de leeftijd en de etnische origine.

De manier waarop de bacterie de menselijke maag koloniseert, is nog altijd niet goed gekend. Er zijn veel hypotheses over de verspreiding (via speeksel, via de stoelgang, via braken ...) maar weinig zekerheden. Deze overdrachtswegen worden geassocieerd met slechte hygiëne, krappe woonsituaties en besmetting via voedsel, water of direct contact. We kunnen dus geen nuttige tips geven om besmetting te voorkomen bij jezelf of je kinderen.

Inname van pijnstillende medicatie

De tweede grootste oorzaak van maagzweren is de inname van bepaalde pijnstillende geneesmiddelen die het maag- en darmslijmvlies kunnen aantasten. Het gaat met name over NSAID's (niet-steroïdale ontstekingsremmers, zoals ibuprofen, naproxen, diclofenac, ...) en over acetylsalicylzuur (aspirine). Deze pijnstillers zouden ongeveer 25 % van de maagzweren en 5 % van de zweren in de twaalfvingerige darm veroorzaken.

Andere mogelijke oorzaken van maagzweren

Meer uitzonderlijke oorzaken zijn bepaalde ziektes (Crohn, syndroom van Zollinger-Ellison ...) alsook andere geneesmiddelen.

Veel mensen denken onterecht dat maagzweren vaak het gevolg zijn van stress of van bepaalde voeding (zoals te gekruide maaltijden of koffie). Er zijn echter geen overtuigende gegevens die dit bevestigen. Stress kan de klachten wel verergeren en alcohol kan de genezing van bestaande maagzweren vertragen.

Ook roken wordt vaak beschouwd als een oorzaak van maagzweren. Maar hoewel roken weliswaar gepaard gaat met een verhoogd risico op maagzweren, lijkt het geen directe oorzaak te zijn. Een mogelijke verklaring van het vastgestelde verband, is dat tabak de kolonisatie van het slijmvlies door de H. pylori-bacterie vergemakkelijkt.

Hoe wordt de diagnose maagzweer gesteld?

Gastroscopie

Op basis van alleen de klachten kan men onmogelijk een zekere diagnose stellen. Om met absolute zekerheid te weten of er al dan niet sprake is van een maagzweer, is in principe een gastroscopie nodig: met een buis wordt dan via de slokdarm de binnenkant van de maag en de twaalfvingerige darm onderzocht. Tijdens dat onderzoek kan de arts ook stalen nemen voor verdere analyse, om onder andere na te gaan of er een infectie is met de H. pylori-bacterie. Het is een zeer betrouwbaar onderzoek, maar allesbehalve aangenaam.

Complicaties (perforatie, bloeding, infectie ...) zijn uitzonderlijk, maar nooit uit te sluiten. In enkele gevallen, zoals bij een zeer angstige patient, kan een algemene verdoving nodig zijn, wat op zich dan weer risico’s met zich brengt.

Het spreekt voor zich dat er ook kosten verbonden zijn aan dit onderzoek. Mochten artsen een gastroscopie voorschrijven bij elke patiënt die zich aanmeldt met maag- en darmklachten, dan zou bijna de hele bevolking zo’n onderzoek moeten ondergaan. In de praktijk zou dit maar voor heel weinig patiënten nuttig zijn: de meesten zouden er geen baat bij hebben, maar er wel de ongemakken en risico's van ondervinden. Dit zou dus meer kwaad doen dan goed. Het is dus beter om anders te werk te gaan en om de gastroscopie enkel in te zetten wanneer het echt nodig is.

Andere diagnostische opties

In vele gevallen kunnen de maag- en darmklachten waarvoor mensen een arts raadplegen worden aangepakt zonder dat voorafgaand diepgaand diagnostisch onderzoek nodig is.

Soms volstaan algemene dieetmaatregelen om soelaas te brengen, in andere gevallen kan een korte medische behandeling helpen, bijvoorbeeld met een geneesmiddel dat de productie van maagzuur afremt.

In andere gevallen kan de arts een niet-invasieve test voorstellen om te bepalen of er een infectie is met Helicobacter pylori. Een dergelijke test is bijvoorbeeld een ureum-ademtest: nadat de patiënt een speciale vloeistof heeft opgedronken, wordt via de uitgeademde lucht getest of de bacterie aanwezig is in de maag. Het is ook mogelijk om via de ontlasting de bacterie op te sporen. In een aantal gevallen kan een bloedtest worden gebruikt. Voor alle duidelijkheid: de aanwezigheid van de bacterie duidt niet noodzakelijk op de aanwezigheid van een maagzweer, de klachten kunnen ook te wijten zijn aan de door de bacterie veroorzaakte chronische gastritis.

In uitzonderlijke gevallen echter kan het wél aangewezen zijn om zo spoedig mogelijk een gastroscopie te laten uitvoeren. Bijvoorbeeld als er een vermoeden bestaat dat het zou kunnen gaan om maagkanker (specifieke verontrustende symptomen, patiënten ouder dan 55 jaar die voor het eerst maagklachten vertonen enz.).

Vermijd zelftests

Via het internet zijn er zijn zelftests beschikbaar die beloven dat ze een eventuele infectie met Helicobacter pylori kunnen opsporen. De meeste zijn gebaseerd op bloedanalyses. Wij raden ze af!

• Ten eerste, als je geen maag- en darmklachten hebt, is er geen reden om te onderzoeken of je al dan niet besmet bent. De bacterie heeft namelijk in de meeste gevallen geen negatieve gevolgen en behandeling is niet aangewezen.
• Ten tweede, een degelijke controle van dergelijke zelftests door de overheid is er niet. Het is dus onmogelijk te achterhalen hoe betrouwbaar ze zijn.
• Heb je wél klachten waarover je ongerust bent, dan is het beter om een arts te raadplegen.

Wat zijn mogelijke behandelingen voor een maagzweer?

Indien er een infectie wordt vastgesteld met de Helicobacter pylori-bacterie, dan is de gepaste behandeling meestal een combinatie van verschillende geneesmiddelen:

• een protonpompinhibitor (kortweg PPI), dit is een type maagzuurremmer (zoals omeprazol, pantoprazol, rabeprazol …)
• plus twee antibiotica (bijvoorbeeld amoxicilline en clarithromycine).

Vroeger was deze behandeling voor 90 % van de gevallen efficiënt, maar tegenwoordig is nog maar 70 % van de patiënten ermee geholpen. De bacterie wordt namelijk geleidelijk aan resistent tegen de gebruikte antibiotica. Indien deze behandeling niet helpt, is een andere combinatie van geneesmiddelen nodig. 

Wanneer de maag- en darmstoornissen - zweren of iets anders - gerelateerd zijn aan een chronisch gebruik van ontstekingsremmers of aspirine, moet de patiënt tijdens de behandeling stoppen met de inname van deze geneesmiddelen. De behandeling bestaat dan meestal uit een PPI, al dan niet gecombineerd met antibiotica (als er een co-infectie met Helicobacter pylori is vastgesteld). De gepaste behandeling om niet te hervallen, hangt af van geval tot geval en moet met de arts worden besproken. Wanneer bijvoorbeeld een langdurig gebruik van ontstekingsremmers medisch verantwoord is (wat lang niet altijd het geval is), kan men het risico op zweren verminderen door preventief PPI's in te nemen.

Het ziekteverloop bij een maagzweer

Een onbehandelde maagzweer kan leiden tot ernstige complicaties, zoals een mogelijks dodelijke bloeding (hemorragie). Bloedingen door maagzweren zijn een vaak voorkomende oorzaak voor een spoedopname. Naar schatting leiden 15 tot 20 % van de onbehandelde maagzweren tot bloedingen. Deze maagzweerbloedingen kennen een sterftecijfer van 5 tot 10 %.

Een andere ernstige complicatie die zich kan voordoen, is perforatie (een gat in de maagwand), wat fataal kan aflopen. Het risico daarop schommelt tussen de 5 à 10 %. Ongeveer in 20 % van de gevallen loopt een dergelijke maagwandperforatie dodelijk af.

Waarom we geen voorstander zijn van systematische screening op de Helicobacter pylori-bacterie

Op het eerste gezicht zou je kunnen denken dat het nuttig zou zijn om systematisch bij iedereen, dus ook bij mensen zonder specifieke klachten, te gaan zoeken naar de aanwezigheid van de bacterie Helicobacter pylori. Door de bacterie bij de besmette personen dan preventief uit te roeien, zouden niet enkel maagzweren maar ook maagkankers kunnen worden voorkomen en dus levens redden. Dit kan een aanlokkelijk plan lijken, maar het is volgens ons geen goed idee.

In sommige Aziatische landen is maagkanker zeer frequent. Door daar de bacterie op te sporen bij personen zonder klachten, zouden er misschien wel een significant aantal gevallen van maagkanker kunnen worden voorkomen. Maar bij ons is de situatie volledig anders en blijft maagkanker een al bij al zeldzame aandoening. Zoals gezegd leidt infectie met Helicobacter pylori meestal niet tot kanker.

Mocht men bij ons een grootschalige screening op Helicobacter pylori invoeren, dan zou dit vooral uitmonden in het onnodig toedienen van antibiotica aan vele duizenden mensen, waarvan de overgrote meerderheid nooit enige hinder zou hebben ondervonden van de bacterie. En dat terwijl antibiotica uiteenlopende bijwerkingen kunnen hebben. Onnodig antibioticagebruik werkt ook het ontstaan van resistente bacteriën in de hand.

Het dus helemaal geen goed idee om iedereen zomaar te gaan screenen op de aanwezigheid van de bacterie.