Antibiotica: wat is hun nut en wat zijn de risico's?
Antibiotica zijn geneesmiddelen die bacteriën bestrijden. Lees hier welke soorten van antibiotica er zijn, waartegen ze wel en niet werken en hoe overmatig en verkeerd gebruik kan leiden tot antibioticaresistentie. Pas ook onze tips toe voor een verantwoord antibioticagebruik.
Wat zijn antibiotica?
Antibiotica zijn geneesmiddelen die bacteriën doden of hun vermenigvuldiging verhinderen.
Ze zijn van cruciaal belang bij ernstige bacteriële infecties (meningitis, longontsteking, bloedvergiftiging,...).
Op infecties van virale oorsprong zoals griep, diarree of een simpele verkoudheid hebben ze geen enkel effect.
Terug naar bovenWelke soorten van antibiotica zijn er?
Er bestaan heel wat verschillende soorten antibiotica, want niet elk type werkt tegen elk soort bacterie.
- Breedspectrumantibiotica zijn werkzaam tegen verschillende soorten bacteriën.
- Smalspectrumantibiotica bestrijden één specifieke bacteriesoort en hebben dus geen vat op andere bacteriesoorten.
Systemische antibiotica
Bij een systemische behandeling met antibiotica komt het geneesmiddel in je hele lichaam terecht. Het gaat dan om antibiotica in de vorm vanpillen, tabletten, capsules of siroop die via de mond worden ingenomen, of antibiotica die via injecties of een infuus worden toegediend.
Lokale antibiotica
Voor bepaalde problemen van de huid, keel, ogen, oren en neus bestaan er antibiotica die je lokaal moet aanbrengen of toedienen, bijvoorbeeld op de huid, in de neus, in de oren enz. Voorbeelden zijn Flammazine, Sofrasolone, Terramycine, ...
Terug naar boven
Wanneer antibiotica gebruiken?
Als je je ziek voelt, komt dat vaak omdat je een infectie hebt. Die kan ontstaan door een virus of een bacterie. Meestal kun je gewoon op eigen kracht genezen van een infectie, doordat je immuunsysteem het virus of de bacterie overwint.
Enkel bij ernstige bacteriële infecties
Antibiotica zijn van belang bij ernstige bacteriële infecties, bijvoorbeeld een longontsteking, een hersenvliesontsteking (meningitis) of bloedvergiftiging (sepsis).
Voor minder ernstige infecties zoals een keelontsteking of een een verkoudheid met sinusitis (rhinosinusitis) hebben ze vaak weinig of geen effect op het verloop van de infectie als je een goed functionerend afweersysteem hebt. Een klein effect weegt dan vaak niet op tegen de nadelen verbonden aan het gebruik van antibiotica. Er kunnen ongewenste bijwerkingen optreden en je kunt de bacteriën meer resistent maken tegen antibiotica.
Niet bij virale infecties of ter preventie
Op infecties van virale oorsprongzoals griep, diarree of een verkoudheid hebben antibiotica geen enkel effect
Het gebruik van antibiotica om infecties te voorkomen heeft over het algemeen geen zin. Het is slechts nuttig in een beperkt aantal situaties, bijvoorbeeld bij bijtwonden of sommige chirurgische ingrepen.
Altijd op doktersadvies
Antibiotica gebruik je alleen als je dokter ze voorschrijft. Vraag nooit aan je dokter om een antibioticakuur als hij of zij dat niet zelf voorstelt. En gebruik ook nooit antibiotica van iemand uit je omgeving of als je nog een overschot hebt van een vorige behandeling.
Hetzelfde geldt voor een antibioticakuur voor dieren. Is je huisdier ziek, gebruik dan alleen antibiotica als de dierenarts die voorschrijft.
Terug naar bovenDe gevaren van overmatig antibioticagebruik
In ons land worden beduidend meer antibioticabehandelingen voorgeschreven dan in de andere Europese landen. Ondanks veelvuldige overheidscampagnes worden er nog altijd massaal veel antibiotica voorgeschreven zonder medische noodzaak.
Daarnaast zijn er in ons land nog te veel lokale antibiotica zonder voorschrift verkrijgbaar bij de apotheek. Dat is het geval voor:
- Flammazine (huid)
- Inderm, Erycine, Zineryt (huid)
- Neobacitracine (huid)
- Sofrasolone (neus)
- Aureomycin (ogen)
- Terramycine + Polymyxine B (huid)
- Terramycine + Polymyxine B (ogen)
- Furacine (huid)
- Lemocin (mond en keel)
Het aantal vrij verkrijgbare antibiotica varieert sterk van de ene EU-lidstaat tot de andere. Volgens een studie van het Europese Geneesmiddelenagentschap (EMA) in 2012 waren in Oostenrijk, Finland, Ierland, Malta, Nederland en Slovenië geen antibiotica zonder voorschrift beschikbaar, terwijl in België acht lokale antibiotica gewoon zonder voorschrift verkrijgbaar waren bij de apotheek. Daarmee was België in 2012 koploper van de 26 landen die deelnamen aan het onderzoek, en de situatie in ons land blijkt zoveel jaar later niet fundamenteel gewijzigd te zijn.
Waarom zijn er in ons land nog veel lokale antibiotica vrij beschikbaar?
Uit het EU-onderzoek kwamen een aantal mogelijke verklaringen voor de verschillen tussen de lidstaten naar voren, zoals het gevoerde gezondheidsbeleid, het terugbetalingsbeleid en een verschillende rol van apothekers in het afleveren van antibiotica aan patiënten.
Het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG) plaatste lokale antibiotica op basis van fusidinezuur in 2024 op voorschrift. Er blijven echter nog meerdere antibiotica voor lokaal gebruik beschikbaar zonder voorschrift, wat in strijd is met het Belgisch Nationaal Actieplan “One Health” voor de bestrijding van antimicrobiële resistentie (AMR) 2020-2024. Daarin staat vermeld dat in België antibiotica uitsluitend op voorschrift verkrijgbaar zijn, wat niet klopt met de realiteit.
Ter vergelijking: het Franse geneesmiddelenagentschap plaatste 15 à 20 jaar geleden al meerdere producten op voorschrift. Ook werden firma’s verplicht bepaalde producten van de markt te halen omdat ze volgens het agentschap maatschappelijk gezien meer kwaad dan goed deden.
Toenemende antibioticaresistentie
Een van de gevolgen van overmatig antibioticagebruik is dat de bacteriën er resistent tegen worden, waardoor we meer en meer te maken krijgen met moeilijk behandelbare infecties. Willen we een dam opwerpen tegen die alsmaar verder oprukkende problematiek, dan moeten we in de eerste plaats onnodig antibioticagebruik vermijden.
LEES ALLES OVER ANTIBIOTICARESISTENTIE
Terug naar boven10 tips voor een verstandig antibioticagebruik
- Vergeet niet dat antibiotica niet zijn opgewassen tegen virussen, zoals de griep of een verkoudheid.
- Vraag geen antibiotica aan je arts als die er zelf geen voorschrijft.
- Schrijft de arts antibiotica voor, vraag dan of dat echt nodig is.
- Als je antibiotica moet nemen, hou je dan nauwgezet aan de dosis en de duur van de behandeling.
- Neem de antibiotica op geregelde tijdstippen in en sla geen dosis over.
- Zet de behandeling voort tot het einde, zelfs als de symptomen verdwenen zijn.
- Gebruik geen antibiotica die thuis in de apotheekkast rondslingeren of die iemand anders voorgeschreven kreeg.
- Meld elke mogelijke bijwerking aan je arts.
- Ga hygiënisch te werk in de keuken om infecties te vermijden. Was ook je handen nadat je naar het toilet bent geweest of een baby hebt verschoond.
- Gebruik geen antibacteriële zeep of detergenten. Die verwijderen in geen geval alle bacteriën. Heel wat bacteriën zijn trouwens net nuttig.
Antibiotica zijn geneesmiddelen die bacteriën doden of hun vermenigvuldiging verhinderen.
Ze zijn van cruciaal belang bij ernstige bacteriële infecties (meningitis, longontsteking, bloedvergiftiging,...).
Op infecties van virale oorsprong zoals griep, diarree of een simpele verkoudheid hebben ze geen enkel effect.
Er bestaan heel wat verschillende soorten antibiotica, want niet elk type werkt tegen elk soort bacterie.
- Breedspectrumantibiotica zijn werkzaam tegen verschillende soorten bacteriën.
- Smalspectrumantibiotica bestrijden één specifieke bacteriesoort en hebben dus geen vat op andere bacteriesoorten.
Systemische antibiotica
Bij een systemische behandeling met antibiotica komt het geneesmiddel in je hele lichaam terecht. Het gaat dan om antibiotica in de vorm vanpillen, tabletten, capsules of siroop die via de mond worden ingenomen, of antibiotica die via injecties of een infuus worden toegediend.
Lokale antibiotica
Voor bepaalde problemen van de huid, keel, ogen, oren en neus bestaan er antibiotica die je lokaal moet aanbrengen of toedienen, bijvoorbeeld op de huid, in de neus, in de oren enz. Voorbeelden zijn Flammazine, Sofrasolone, Terramycine, ...
Als je je ziek voelt, komt dat vaak omdat je een infectie hebt. Die kan ontstaan door een virus of een bacterie. Meestal kun je gewoon op eigen kracht genezen van een infectie, doordat je immuunsysteem het virus of de bacterie overwint.
Enkel bij ernstige bacteriële infecties
Antibiotica zijn van belang bij ernstige bacteriële infecties, bijvoorbeeld een longontsteking, een hersenvliesontsteking (meningitis) of bloedvergiftiging (sepsis).
Voor minder ernstige infecties zoals een keelontsteking of een een verkoudheid met sinusitis (rhinosinusitis) hebben ze vaak weinig of geen effect op het verloop van de infectie als je een goed functionerend afweersysteem hebt. Een klein effect weegt dan vaak niet op tegen de nadelen verbonden aan het gebruik van antibiotica. Er kunnen ongewenste bijwerkingen optreden en je kunt de bacteriën meer resistent maken tegen antibiotica.
Niet bij virale infecties of ter preventie
Op infecties van virale oorsprongzoals griep, diarree of een verkoudheid hebben antibiotica geen enkel effect
Het gebruik van antibiotica om infecties te voorkomen heeft over het algemeen geen zin. Het is slechts nuttig in een beperkt aantal situaties, bijvoorbeeld bij bijtwonden of sommige chirurgische ingrepen.
Altijd op doktersadvies
Antibiotica gebruik je alleen als je dokter ze voorschrijft. Vraag nooit aan je dokter om een antibioticakuur als hij of zij dat niet zelf voorstelt. En gebruik ook nooit antibiotica van iemand uit je omgeving of als je nog een overschot hebt van een vorige behandeling.
Hetzelfde geldt voor een antibioticakuur voor dieren. Is je huisdier ziek, gebruik dan alleen antibiotica als de dierenarts die voorschrijft.
In ons land worden beduidend meer antibioticabehandelingen voorgeschreven dan in de andere Europese landen. Ondanks veelvuldige overheidscampagnes worden er nog altijd massaal veel antibiotica voorgeschreven zonder medische noodzaak.
Daarnaast zijn er in ons land nog te veel lokale antibiotica zonder voorschrift verkrijgbaar bij de apotheek. Dat is het geval voor:
- Flammazine (huid)
- Inderm, Erycine, Zineryt (huid)
- Neobacitracine (huid)
- Sofrasolone (neus)
- Aureomycin (ogen)
- Terramycine + Polymyxine B (huid)
- Terramycine + Polymyxine B (ogen)
- Furacine (huid)
- Lemocin (mond en keel)
Het aantal vrij verkrijgbare antibiotica varieert sterk van de ene EU-lidstaat tot de andere. Volgens een studie van het Europese Geneesmiddelenagentschap (EMA) in 2012 waren in Oostenrijk, Finland, Ierland, Malta, Nederland en Slovenië geen antibiotica zonder voorschrift beschikbaar, terwijl in België acht lokale antibiotica gewoon zonder voorschrift verkrijgbaar waren bij de apotheek. Daarmee was België in 2012 koploper van de 26 landen die deelnamen aan het onderzoek, en de situatie in ons land blijkt zoveel jaar later niet fundamenteel gewijzigd te zijn.
Waarom zijn er in ons land nog veel lokale antibiotica vrij beschikbaar?
Uit het EU-onderzoek kwamen een aantal mogelijke verklaringen voor de verschillen tussen de lidstaten naar voren, zoals het gevoerde gezondheidsbeleid, het terugbetalingsbeleid en een verschillende rol van apothekers in het afleveren van antibiotica aan patiënten.
Het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG) plaatste lokale antibiotica op basis van fusidinezuur in 2024 op voorschrift. Er blijven echter nog meerdere antibiotica voor lokaal gebruik beschikbaar zonder voorschrift, wat in strijd is met het Belgisch Nationaal Actieplan “One Health” voor de bestrijding van antimicrobiële resistentie (AMR) 2020-2024. Daarin staat vermeld dat in België antibiotica uitsluitend op voorschrift verkrijgbaar zijn, wat niet klopt met de realiteit.
Ter vergelijking: het Franse geneesmiddelenagentschap plaatste 15 à 20 jaar geleden al meerdere producten op voorschrift. Ook werden firma’s verplicht bepaalde producten van de markt te halen omdat ze volgens het agentschap maatschappelijk gezien meer kwaad dan goed deden.
Toenemende antibioticaresistentie
Een van de gevolgen van overmatig antibioticagebruik is dat de bacteriën er resistent tegen worden, waardoor we meer en meer te maken krijgen met moeilijk behandelbare infecties. Willen we een dam opwerpen tegen die alsmaar verder oprukkende problematiek, dan moeten we in de eerste plaats onnodig antibioticagebruik vermijden.
LEES ALLES OVER ANTIBIOTICARESISTENTIE
- Vergeet niet dat antibiotica niet zijn opgewassen tegen virussen, zoals de griep of een verkoudheid.
- Vraag geen antibiotica aan je arts als die er zelf geen voorschrijft.
- Schrijft de arts antibiotica voor, vraag dan of dat echt nodig is.
- Als je antibiotica moet nemen, hou je dan nauwgezet aan de dosis en de duur van de behandeling.
- Neem de antibiotica op geregelde tijdstippen in en sla geen dosis over.
- Zet de behandeling voort tot het einde, zelfs als de symptomen verdwenen zijn.
- Gebruik geen antibiotica die thuis in de apotheekkast rondslingeren of die iemand anders voorgeschreven kreeg.
- Meld elke mogelijke bijwerking aan je arts.
- Ga hygiënisch te werk in de keuken om infecties te vermijden. Was ook je handen nadat je naar het toilet bent geweest of een baby hebt verschoond.
- Gebruik geen antibacteriële zeep of detergenten. Die verwijderen in geen geval alle bacteriën. Heel wat bacteriën zijn trouwens net nuttig.