Blaasontsteking bij vrouwen

Wat is een blaasontsteking?

Een blaasontsteking is een blaasinfectie door bacteriën die voorkomen in het darmkanaal of rond de aars. De urinebuis, vagina en aars liggen bij de vrouw dicht bij elkaar. Hierdoor kunnen bacteriën zich verplaasten van de darm naar de vagina en het gebied rond de urinebuis.

Als de bacteriën de blaas besmetten, kunnen ze een blaasontsteking veroorzaken. In de grote meerderheid van de gevallen is de bacterie Escherichia coli de boosdoener.

Een blaasontsteking valt veel meer voor bij vrouwen

Ongeveer de helft van alle vrouwen krijgt minstens één blaasontsteking tijdens haar leven. Een blaasontsteking valt veel meer voor bij vrouwen dan bij mannen. Dit omdat de vrouwelijke urinebuis korter is dan die van de man. De bacteriën kunnen zich gemakkelijker verplaatsen.

Verhoogd risico voor vrouwen die seksueel actief zijn, zwanger zijn, of in de menopauze zitten.

Terugkerende blaasontsteking

Als een patiënt minstens twee keer op zes maanden een blaasontsteking heeft spreken we van terugkerende blaasontstekingen. Van alle vrouwen ontwikkelt 20 tot 50 % binnen de zes maanden een nieuwe blaasontsteking. 

Er zijn verschillende oorzaken voor een blaasontsteking bij vrouwen:

Vóór de menopauze

• Seksuele activiteit
• Gebruik van zaaddodende middelen als anticonceptie
• Nieuwe seksuele partner
• Blaasontsteking voor je 15^de
• Moeder met terugkerende blaasontstekingen

Na de menopauze

• Ongewild urineverlies
• Verzakking van de blaas
• Onvoldoende legen van de blaas   

Wat zijn de eerste tekenen van de menopauze?

Wat zijn symptomen van een blaasontsteking?

De symptomen van een blaasontsteking zijn vaak makkelijk te herkennen:

• Een pijnlijk, branderig gevoel tijdens het plassen 
• Herhaaldelijk en dringend moeten plassen
• Moeilijk kunnen beginnen met plassen
• Het gevoel dat de blaas niet leeg raakt
• Soms pijnlijke druk in de onderbuik
• Soms troebele urine of sporen van bloed in de urine

Meestal gaat een blaasontsteking niet gepaard met koorts en voelt de patiënt zich niet ziek. Als dat wel het geval is, of als er andere klachten optreden zoals lage rugpijn, lendenpijn, misselijkheid of braken, kan dat wijzen op een nierontsteking. In dat geval is het belangrijk om snel een arts te raadplegen.

Hoe onderzoek je een blaasontsteking?

Wanneer een dokter raadplegen?

Bij symptomen van een blaasontsteking is een doktersbezoek altijd aangewezen in volgende gevallen:

• Bij niet-zwangere, volwassen vrouwen die verder in een goede gezondheid verkeren en die voor het eerst de typische symptomen van een blaasontsteking vertonen. Dergelijke symptomen kunnen immers ook een heel andere oorzaak hebben. Vaak gaat het echter om een "gewone" of "niet-gecompliceerde" blaasontsteking, die niet gevaarlijk is.

• Bij patiënten die een hoger risico hebben op complicaties bij een blaasontsteking (zogenaamde "gecompliceerde" blaasontsteking) zoals:
  - Zwangere vrouwen
  - Vrouwen met atypische klachten, zoals koorts, lage rugpijn, lendenpijn, misselijkheid of braken
  - Vrouwen met andere aandoeningen zoals diabetes of met verminderde weerstand
  - Patiënten met een afwijkende bouw van de urinewegen
  - Kinderen, mannen of hoogbejaarden

Niet-zwangere volwassen vrouwen met herhaalde blaasontstekingen kunnen de symptomen vaak bij zichzelf herkennen. Ze hoeven dus niet telkens opnieuw op doktersbezoek. Een paar dagen afwachten om te zien of de klachten vanzelf verdwijnen is zeker een optie. Als de klachten echter aanhouden of verergeren, of als de vrouw vindt dat de klachten niet snel genoeg verdwijnen, is het uiteraard wel wenselijk om een dokter te raadplegen.

Wanneer is een test aangewezen? 

Bij vrouwen met een "gewone" blaasontsteking zijn de symptomen en medische voorgeschiedenis meestal voldoende om de diagnose te kunnen stellen. Artsen gebruiken echter vaak nog andere tests zoals urinestrips (dipstick), dipslides, microscopisch onderzoek van de urine of een urinekweek, om te controleren of het wel degelijk om een bacteriële infectie gaat, en op die manier zinloos gebruik van antibiotica te vermijden.

Het nut van deze tests staat echter ter discussie, omdat geen enkele test 100 % nauwkeurig is. Bovendien blijken vrouwen waarbij slechts een beperkte hoeveelheid bacteriën in de urine gevonden wordt soms toch baat te hebben bij een behandeling met antibiotica. Daarnaast wacht de arts meestal niet op de resultaten van een urinekweek (minimum twee dagen) vooraleer hij een behandeling met een antibioticum opstart. Voor vrouwen waarbij de arts vermoedt dat het om een "gewone" blaasontsteking gaat, is een urinekweek dus niet zinvol.   

Een urinekweek kan echter wel nuttig zijn bij:

• Patiënten met atypische klachten
• Terugkerende klachten minder dan een maand na een vorige behandeling voor een blaasontsteking (waarbij geen urinekweek gedaan werd): informatie over welk antibioticum het meest werkzaam is tegen de gevonden bacterie helpt de arts om de optimale behandeling te kiezen
• Vrouwen waarbij de klachten niet verbeteren binnen de 48u na het starten van een antibioticum
• Alle patiënten met een "gecompliceerde" blaasontsteking

Zelftests voor urineweginfecties die witte bloedcellen, nitriet of eiwitten opsporen in je urine, zijn volgens ons van betwistbaar nut. Wat het resultaat ook is, zulke tests zijn duur en bovendien nooit 100 % betrouwbaar. Je kunt dus beter rechtstreeks een dokter raadplegen.

Hoe krijg je blaasontsteking weg?

Een acute blaasontsteking kan op verschillende manieren aangepakt worden:

Afwachten

Bij niet-zwangere, volwassen vrouwen die verder in een goede gezondheid verkeren en een "gewone" blaasontsteking doormaken, verbeteren de klachten vaak vanzelf. Een antibioticum doet deze sneller verdwijnen, maar toch heeft de helft van de vrouwen na vier dagen nog (weliswaar minder ernstige) klachten. Niet behandelen leidt niet tot meer complicaties. Bespreek daarom met je arts of een behandeling echt nodig is, gezien het risico op resistentie en bijwerkingen bij antibioticagebruik.

Een andere strategie bestaat erin dat de arts wel een antibioticum voorschrijft maar aanraadt om het geneesmiddel pas te kopen en in te nemen als de klachten na enkele dagen nog niet verbeterd zijn. 

Antibiotica 

Vrouwen met een "gewone" blaasontsteking die, ondanks het risico op resistentie en bijwerkingen, in samenspraak met hun arts toch kiezen voor een antibioticum om de klachten sneller te doen verdwijnen, houden het best met enkele zaken rekening. 

• Efficiënte antibiotica zijn onder meer nitrofurantoïne (Furadantine MC), trimethoprim en fosfomycine (Monuril). We betreuren dat geen enkele fabrikant een antibioticum verkoopt dat enkel trimethoprim bevat. De arts moet in dit geval dus een magistraal voorschrift opstellen zodat de apotheker het geneesmiddel kan bereiden. 
• Ook andere antibiotica kunnen geschikt zijn, maar het belangrijkste is dat de arts een doordachte keuze maakt. Sommige artsen hebben de neiging om altijd de meest recente geneesmiddelen voor te schrijven. Die zijn niet alleen vaak duurder dan oudere en even doeltreffende geneesmiddelen, het zou ook beter zijn om ze enkel te gebruiken indien dat echt onontbeerlijk is. In verband met blaasontsteking hekelen wij al jaren dat men te veel chinolonen (ciprofloxacine, norfloxacine, ofloxacine, levofloxacine...) voorschrijft ten nadele van oudere antibiotica. Chinolonen zijn zeker efficiënt, maar het is verstandiger om hun werkzaamheid te vrijwaren en ze achter de hand te houden voor ernstige aandoeningen.

Andere middelen?

Voor een heleboel andere middelen, zoals voedingssupplementen met (bestanddelen van) veenbessen, Urocystil (beredruifextract) en Uri-Cran Forte zijn er geen overtuigende bewijzen dat deze middelen doeltreffender zijn voor de behandeling van acute, niet-gecompliceerde blaasontstekingen dan placebo's .

Hoe verloopt een blaasontsteking?

"Gewone" of "niet-gecompliceerde" blaasontsteking

Bij niet-zwangere, volwassen vrouwen die verder in een goede gezondheid verkeren en een "gewone" blaasontsteking doormaken, verbeteren de klachten vaak vanzelf. Het niet behandelen van een blaasontsteking leidt niet tot meer complicaties.

"Gecompliceerde" blaasontsteking

Sommige patiënten hebben een hoger risico op complicaties bij een blaasontsteking, zoals zwangere vrouwen, patiënten met diabetes of verminderde weerstand, patiënten met een afwijkende bouw van de urinewegen, kinderen, mannen of hoogbejaarden. De infectie kan zich dan uitbreiden van de blaas naar de nieren, wat vaak gepaard gaat met atypische klachten zoals koorts of lendenpijn, misselijkheid of braken.

In dergelijke gevallen is het aangewezen om onmiddellijk een dokter te raadplegen en een behandeling met antibiotica op te starten, om ernstige complicaties zoals bloedvergiftiging (bacteriën in het bloed), orgaanfalen of nierschade te vermijden.

Hoe kan ik een blaasontsteking voorkomen?

Er zijn verschillende strategieën om herhaalde blaasontstekingen te voorkomen.

Gedragsveranderingen

Vóór de menopauze zijn seksuele activiteit en het gebruik van zaaddodende middelen als anticonceptiemiddel de belangrijkste risicofactoren voor herhaalde blaasontstekingen. Bijgevolg verlagen seksuele onthouding en het vermijden van zaaddodende middelen het risico op herhaalde blaasontstekingen.

Veel drinken wordt al jarenlang aanbevolen om herhaalde blaasontstekingen te voorkomen, echter zonder degelijk wetenschappelijk bewijs. De achterliggende redenering lijkt aannemelijk: hoe meer vloeistof door de urinewegen passeert, hoe meer de bacteriën-bevattende urine in de blaas wordt verdund en weggespoeld. Pas recent is deze stelling ook bevestigd in een studie bij 140 vrouwen met herhaalde blaasontstekingen die minder dan 1,5 liter per dag dronken. De helft van de vrouwen moest een jaar lang meer dan 1,5 liter per dag drinken, de andere helft hield het op minder dan 1,5 liter per dag. De vrouwen die veel dronken, kregen op één jaar tijd gemiddeld 1,7 keer een blaasontsteking, tegenover 3,2 keer in de andere groep. Dit resultaat is hoopgevend, maar moet nog verder worden bevestigd.

Van heel wat andere gedragspatronen wordt eveneens beweerd dat ze de kans op herhaalde blaasontstekingen zouden verminderen: plassen voor en na de seks, zich na het toiletbezoek schoonvegen van vagina naar aars, geen jacuzzi gebruiken, een strakke onderbroek of panty’s vermijden, geen tampons gebruiken, katoenen ondergoed dragen, anale seks vermijden enz. Dit zijn echter allemaal fabeltjes. Voor geen enkele van deze factoren is er een duidelijk verband met herhaalde blaasontstekingen aangetoond.

Andere middelen

Een recente Cochrane-analyse (een hoog aangeschreven type van onverzichtstudies) suggereert dat sommige producten met veenbessen (misschien deze met een voldoende hoge concentratie van zogenaamde "PAC's", een soort van antioxidanten) nuttig kunnen zijn om infecties van de urinewegen te voorkomen. Maar dit gunstige effect is enkel vastgesteld bij vrouwen en kinderen die vaak last hebben van een blaasontsteking en bij mensen die door een medische behandeling gevoelig zijn aan urineweginfecties. Bejaarden, zwangere vrouwen en mensen die door een medisch probleem hun blaas niet volledig kunnen ledigen, lijken er niet mee gebaat. 

Voorlopig mogen fabrikanten in Europa weliswaar nog steeds niet beweren dat voedingssupplementen met (bestanddelen van) veenbessen blaasontstekingen voorkomen of de gezondheid van de urinewegen bevorderen.    

Voor een heleboel andere middelen zoals Femannose (D-mannose), Uri-Cran Forte, probiotica met lactobacillen, brandnetel- of berkenthee is niet overtuigend bewezen dat ze blaasontstekingen helpen voorkomen.

Zijn deze medische hulpmiddelen echt nuttig?

Medicatie

Antibiotica

Om herhaalde blaasontstekingen te voorkomen, kun je eerst je gedrag aanpassen of andere middelen proberen. Pas als dat niet werkt, kan een antibioticum worden overwogen. Nitrofurantoïne (Furadantine MC) is hierbij de eerste keuze. Er zijn twee mogelijke strategieën: 

• Een dagelijkse lage dosis antibioticum gedurende minstens zes maanden.
• Bij een duidelijk verband met seks: één enkele dosis telkens binnen de twee uur na het vrijen.

Het preventieve effect van antibiotica stopt echter zodra de kuur is afgelopen. Voor- en nadelen goed afwegen is dus ook hier de boodschap!

Waarom is antibioticaresistentie een probleem?

Vaginale hormoontherapie

Vrouwen in de menopauze maken minder oestrogeen aan, een hormoon dat een rol speelt bij het in stand houden van de "goede" bacteriën in de vagina. Hierdoor kan het weefsel rond de vagina droog, dun en ontstoken raken. Daarom schrijven artsen soms oestrogenen voor in de vorm van tabletten, crèmes of ringen die vaginaal worden ingebracht.

Deze middelen verminderen ook de kans op herhaalde blaasontstekingen, wat bleek uit twee studies die vaginale oestrogenen vergeleken met placebo's. Meer onderzoek is nodig om hun werkzaamheid en veiligheid ook te vergelijken met antibiotica.

Hou er rekening mee dat vaginale oestrogenen bijwerkingen kunnen hebben zoals pijnlijke borsten, vaginale bloedingen, verhoogde vaginale afscheiding, branderigheid en jeuk. Wie een (verhoogd risico op) hormoongevoelige kanker (bv. borstkanker) heeft, moet bovendien extra voorzichtig zijn. Weeg alle voor- en nadelen af vóór je met zo'n behandeling start.  

Vaccin

Uro-vaxom is een geneesmiddel met een extract van 18 dode bacteriesoorten die vaak urineweginfecties veroorzaken. Het werkt zoals een vaccin: het stimuleert het immuunsysteem zodat het lichaam zich beter kan weren tegen nieuwe infecties met deze bacteriën.

Een handvol studies van lage kwaliteit toonde een preventief effect aan bij herhaalde blaasontstekingen. Sinds het productieproces is gewijzigd, kon de werkzaamheid echter niet meer worden aangetoond. Wij betwijfelen dan ook ten zeerste of dit middel zijn hoge prijs (€ 41 per maand) waard is.