Buikgriep

Gastro-enteritis, "buikgriep" in de volksmond, is een maagdarminfectie. Meestal wordt deze veroorzaakt door een virus, soms door een bacterie of eventueel door een parasiet. De aandoening begint meestal plots en uit zich vooral door zware diarree.

De ziektekiemen worden vaak overgedragen doordat sporen van ontlasting in de mond terechtkomen. Als bijvoorbeeld een drager van een bacterie die diarree kan veroorzaken na toiletbezoek zijn handen niet zorgvuldig wast en dan aan het kokkerellen slaat, kunnen zijn disgenoten besmet raken. Ook de uitwerpselen van dieren zijn een potentieel risico (huisdieren, kinderboerderij...).

Ook het onvoldoende verhitten van besmet voedsel - bijvoorbeeld kip - is een frequente oorzaak van gastro-enteritis. Een ziekmakende bacterie kan ook worden opgelopen via kruisbesmetting: als in de keuken niet hygiënisch wordt gewerkt, zoals snijden van sla op dezelfde snijplank als waar net rauwe kip op werd versneden.

Virussen kunnen via luchtdruppels rechtstreeks van mens op mens worden overgebracht, wanneer iemand die ziek is moet braken. Virussen kunnen ook goed overleven op voorwerpen, zoals deurklinken of speelgoed. Als die zijn besmet, iemand ze aanraakt en dan de hand naar de mond brengt, kan hij zelf besmet raken.

Parasieten die in het oppervlaktewater voorkomen, kunt u onder meer binnenkrijgen door te zwemmen in meren en recreatievijvers, maar zelfs in heuse zwembaden zijn ze soms terug te vinden. En wie in zee zwemt, riskeert daar de salmonellabacterie aan te treffen.

Er bestaan dus talloze besmettingshaarden. Dat verklaart waarom buikgriep zo vaak voorkomt. Zuigelingen hebben een verhoogde kans op acute diarree, onder meer omdat ze nog immuniteit tegen micro-organismen moeten opbouwen.

Het voornaamste symptoom van gastro-enteritis is zware diarree. Die kan gepaard gaan met:

• misselijkheid
• braken
• koorts
• hoofdpijn
• buikkrampen
• winderigheid
• verminderde eetlust

Bij diarree hoeft u in de regel niet naar de dokter te snellen om meteen een diagnose te laten stellen. Maar wel als er sprake is van een bloederige diarree (wat een teken kan zijn van een meer ernstige infectie). Of uiteraard als u ernstig ziek bent of hoge koorts hebt. Of nog als de diarree na enkele dagen niet lijkt te verbeteren.

Een acuut optredende diarree, ook met koorts en braken, berust bijna steeds op een gastro-enteritis. Zelden is er twijfel over de diagnose. Er zijn echter ook andere mogelijke oorzaken van diarree, zoals bijwerkingen van medicatie, sommige ziekten, lactose-intolerantie, overmatig gebruik van snoep met de zoetstof sorbitol ...

In de regel kan de arts bij diarree een diagnose stellen door te vragen naar de juiste aard van de klachten, in welke omstandigheden ze zijn opgetreden enz., dit aangevuld met een eenvoudige lichamelijk onderzoek (onder meer het betasten van de buik). Proberen om door middel van een analyse van de stoelgang de juiste oorzaak te bepalen (welk micro-organisme?) is meestal overbodig. Dit zal immers toch geen invloed hebben op de behandeling.
Alleen in enkele specifieke gevallen kan dat zinvol zijn, zoals bij bloederige diarree met hoge koorts en ernstig ziek zijn. Ook andere analyses, zoals een bloedonderzoek, zijn in de overgrote meerderheid van de gevallen niet nodig.

In de meeste gevallen is medicatie niet noodzakelijk, al kunnen bepaalde middelen de klachten wel verlichten.

Hydrateren

Meestal volstaat het dat u genoeg drinkt om het vochtverlies door diarree en eventueel braken te compenseren. Sommige mensen kunnen niettemin baat hebben bij een orale rehydratie-oplossing of "ORS" (oral rehydration solution) om de vochtbalans te herstellen (bv. Alhydrate, Soparyx, Serolyte). Zo'n oplossing is natuurlijk nuttig voor wie reeds tekenen van uitdroging vertoont, maar bij volwassenen komt dat omzeggens niet voor. Zo nodig kan ze wel uit voorzorg worden toegediend aan mensen met een verhoogd risico op uitdroging, zoals kleine kinderen (zeker onder één jaar) en bejaarden.

Speciaal dieet niet nodig

Vroeger vaak aanbevolen dieetmaatregelen zoals wortelsoep of rijstwater, of bepaalde voedingswaren vermijden, zijn uit de tijd: er is geen bewijs dat ze nut hebben. Verboden zijn ze natuurlijk niet, maar het lijkt er echt niet op dat ze helpen. U moet er gewoon op letten genoeg te drinken om het vochtverlies te compenseren. Voor de rest eet u gerust wat u belieft, zoveel of zo weinig u zelf wilt. Hoogstens is het bij buikkrampen of bij braken - misschien - raadzaam om kleine porties te eten eerder dan een zware maaltijd.

Probiotica: nog veel vragen

Volgens studies hebben bepaalde probiotica een beperkt gunstig effect op diarree door gastro-enteritis bij kinderen. Sommige zouden de duur van de diarree met gemiddeld 1 dag verkorten. In ons land zijn er twee geregistreerd als geneesmiddel: Enterol (S. boulardii) en Lacteol (gedode L. acidophilus LB). Beide zouden het herstel ietwat versnellen. Bepaalde probiotica met het statuut van voedingssupplement zouden een vergelijkbaar potentieel nut hebben.

Het is echter niet aangetoond dat probiotica het risico op uitdroging verkleinen. Sommige zijn dus misschien enigszins zinvol bij kinderen als aanvulling op rehydratie, wanneer die aangewezen is. Maar echt nodig of heel nuttig zijn ze niet. En de gegevens over probiotica als behandeling van acute gastro-enteritis bij volwassenen zijn nog minder overtuigend.

Loperamide tegen diarree

De stof loperamide is vooral bekend onder de merknaam Imodium, maar er bestaan ook generieken. Dit vrij verkrijgbare middel vermindert de darmbewegingen, spant de sluitspier van de anus aan en kan de afgifte van water en elektrolyten in de dunne darm wat verminderen. Het middel kan de duur van de diarree verkorten, in het beste geval met ongeveer 20 uur. Bij bloederige diarree of koorts is loperamide echter te vermijden. Ook voor kinderen onder 2 jaar is het middel uit den boze vanwege mogelijk gevaarlijke bijwerkingen. Aan een 2- tot 6-jarige mag u het eventueel wel geven, maar enkel op doktersadvies. Imodium Duo, een combinatie van loperamide en simeticon, kan eventueel ook helpen tegen krampen, winderigheid en een opgeblazen gevoel (niet te gebruiken onder 12 jaar).

Racecadotril: duurder alternatief voor loperamide

Dit is een zogenaamde secretieremmer, bij ons vrij te koop onder de merknaam Tiorfix. De preparaten voor kinderen zijn enkel verkrijgbaar op voorschrift. Het middel vermindert het verlies van vocht en elektrolyten. Bij kinderen lijkt het als aanvulling op een ORS-oplossing de diarree met ongeveer één dag te verkorten in vergelijking met een ORS-oplossing alleen. In de regel lijkt het ons echter niet nodig om kinderen met diarree medicatie te geven, want zelfs bij het veiligste geneesmiddel zijn nare bijwerkingen nooit uit te sluiten. Bij volwassen blijkt racecadotril niet beter - maar wel duurder - dan het meer beproefde loperamide.

Antibiotica: meestal niet zinvol

Bij ons is de oorzaak meestal een virus (rotavirus, norovirus, adenovirus, astrovirus …). Antibiotica helpen niet tegen virale infecties, enkel tegen bacteriële. Maar zelfs bij buikgriep door een bacterie zoals salmonella, campylobacter of Escherichia coli hebben antibiotica weinig nut. Enkel voor Shigella-infecties (in België zeldzaam) en Campylobacter-infecties, alsook bij reizigersdiarree, zijn er gegevens dat antibiotica de duur van de klachten kunnen verminderen.

Antibiotica kunnen bijwerkingen hebben en hebben nog meer potentiële nadelen. Zo is vastgesteld dat voor milde of matige diarree door Salmonella-infecties antibiotica het ziekteverloop niet gunstig beïnvloeden. Bovendien komt chronisch dragerschap van Salmonella door een infectie vaker voor bij mensen die zijn behandeld met antibiotica. Hoe meer chronische dragers, hoe meer men de verspreiding van ziektemakende kiemen in de hand werkt. Ook hebben significant meer patiënten die met antibiotica werden behandeld, nog buikklachten drie maanden na de infectie in vergelijking met patiënten die geen antibiotica kregen.

Kortom: neem alleen antibiotica indien echt aangewezen. Bijvoorbeeld in geval van acute gastro-enteritis bij ernstig zieke kinderen gepaard met bloederige diarree en hoge koorts, waarbij een ziekenhuisopname nodig is. Of soms bij ernstige vormen van reizigersdiarree in bepaalde gebieden. Maar in de regel zijn antibiotica bij ons dus eerder af te raden.

Af te raden of niet nuttig: nifuroxazide, adsorbentia en anti-emetica

Nifuroxazide (bv. Ercefuryl) is een “darmontsmettend” middel dat vroeger vooral gebruikt werd tegen reizigersdiarree, maar soms ook wel bij gewone diarree. Bij ons is het intussen uit de handel genomen, maar het is nog steeds te vinden in andere landen. Het middel zou de eerste 2 dagen van de diarree voor één ontlasting minder zorgen. Het heeft echter geen invloed op het verdere verloop, noch op eventuele uitdroging. Bovendien zijn er zeldzame maar ernstige allergische reacties bekend. Het is dan ook af te raden.

Wanneer de diarree gepaard gaat met misselijkheid en braken, worden hiervoor soms zogenaamde anti-emetica voorgeschreven, zoals domperidon (Motilium en generieken) en metoclopramide (Primperan en generieken). Beide kunnen echter ernstige ongewenste effecten opleveren. Zo is domperidon gevaarlijk voor het hart, terwijl metoclopramide onder meer een risico op ernstige neurologische bijwerkingen inhoudt. De meeste medische aanbevelingen en richtlijnen raden ze af ter behandeling van gastro-enteritis.

Adsorbentia zijn dan weer bedoeld om de toxische stoffen te binden die onder meer door virussen en bacteriën worden afgescheiden. Zo zouden ze de stoelgang wat vaster maken. Een bekend voorbeeld is actieve kool (bijvoorbeeld Norit). Maar er zijn er meer, al dan niet geregistreerd als geneesmiddel, zoals attapulgite of kaolien. De effectiviteit van de adsorbentia is evenwel nihil of zeer gering.

Gewoonlijk gaat buikgriep vanzelf over, zeker bij mensen van 5 tot 75 jaar. Na een tweetal dagen vermindert de stoelgangfrequentie doorgaans en na hoogstens 10 dagen zijn 9 op 10 patiënten er vanaf.

Als u voldoende drinkt, is de kans op uitdroging door het vochtverlies minimaal. De kans op uitdroging is wat groter bij zuigelingen en verzwakte ouderen en bij hen kan gastro-enteritis in theorie fataal aflopen. Maar zoals in andere Westerse landen is de sterfte in België hierdoor al bij al zeer gering (0,05 tot 0,06 % van de totale mortaliteit) en grotendeels beperkt tot mensen ouder dan 75 jaar.

Om de kans op besmetting te verkleinen, is een goede handhygiëne essentieel. Was dus uw handen na elk toiletbezoek, voor het eten of koken, na het schoonmaken van de kattenbak enz. Zeker als u zelf al ziek bent, is handhygiëne cruciaal om verdere besmetting van personen in de omgeving te voorkomen. Was ook altijd goed de handen als u moet zorgen voor kinderen met diarree.

Zorg ervoor dat u voeding die bacteriën kan bevatten (bv. kip) voldoende verhit. Hak geen groenten op de snijplank waarop u net rauwe kip hebt versneden enz.

Sinds 2007 is het aanbevolen om baby's te vaccineren tegen het rotavirus. Acute diarree bij zuigelingen is zeer vaak te wijten aan het rotavirus. Deze infectie zorgde vroeger voor relatief veel ziekenhuisopnames. In de periode 2000-2006, voor de vaccins, werden in België elk jaar gemiddeld 5 600 kinderen onder de 7 jaar opgenomen in het ziekenhuis. Sinds de vaccinatie moeten vandaag naar schatting 4 600 kindjes minder naar het ziekenhuis wegens gastro-enteritis door het rotavirus.

Diarree door gastro-enteritis kan erg vervelend zijn, maar gaat in de regel snel vanzelf over. Normaal gezien hoeft u dus niet meteen naar de dokter te snellen. Toch is een doktersbezoek aan te raden in volgende gevallen: 

• als u hoge koorts hebt
• als u vermoedt dat er sprake is van een voedselvergiftiging
• als er bloed of slijm zit bij de ontlasting
• als de diarree na een week niet is verminderd
• als u een hele dag niet hebt geplast
• als u suf of verward bent of de neiging hebt tot flauwvallen
• als u aanhoudende buikpijn hebt

Bij mensen met een verhoogde kans op uitdroging, zoals kleine kinderen en verzwakte ouderen, is extra waakzaamheid geboden. Laat uw kind daarom ook onderzoeken als:

• het aldoor huilt
• niet drinkt
• blijft overgeven
• een hele dag waterdunne diarree heeft indien jonger dan 2 jaar (3 dagen indien ouder)
• na enkele dagen niet beter wordt

Ouderen boven 70 jaar laten zich ook beter onderzoeken als:

• ze meer dan 24 uur waterdunne diarree hebben
• elke slok drank uitbraken
• diuretica nemen ("plaspillen" of "waterafdrijvers")

Dat zijn slechts algemene richtlijnen. Laat dus uw gezond verstand spreken!