Gevaarlijke stoffen migreren van de verpakking naar de voeding
“Migratie” betekent dat chemische bestanddelen van verpakkingen of recipiënten naar voedingsmiddelen overgaan.
Hoe kunnen de stoffen in voedingsmiddelen terechtkomen?
Dit is mogelijk via rechtstreeks contact (soep in blik, bijvoorbeeld) of onrechtstreeks, door verdamping in de lucht, zoals bij chips, die nauwelijks in contact komen met de verpakking.
Het scala aan materialen waaruit deeltjes in voedsel kunnen migreren is zeer breed: plastic, lijm, papier en karton, vernislagen, aluminium, enz. Migratie is daarom een heel ruim probleem.
Wat zijn de mogelijke gezondheidseffecten van deze migratie?
Er is geen risico op acute vergiftiging. Maar de afwezigheid van symptomen, of het feit dat ze onopgemerkt blijven, sluit een chronische vergiftiging niet uit. Met de bijhorende risico's en mogelijke langetermijneffecten, zoals de mogelijkheid om kanker te ontwikkelen of een verminderde vruchtbaarheid te veroorzaken.
Hoe kun je migratie naar voeding vermijden?
Welke factoren beïnvloeden de mogelijke migratie van stoffen?
Het soort voedsel, de temperatuur, de duur van de aanwezigheid in de verpakking en de samenstelling hebben allemaal invloed op de mogelijke migratie van stoffen in voedsel. Lees meer over de omstandigheden waarin het risico op migratie toeneemt.
Onze 12 tips om te voorkomen dat stoffen in voedingsmiddelen terechtkomen
We kunnen het niet helemaal voorkomen, maar we kunnen de migratie van stoffen wel zoveel mogelijk beperken. Door inerte materialen te kiezen, door verpakkingen voor eenmalig gebruik niet te hergebruiken, ... Lees hier onze andere tips.
Regelgeving rond en controles op deze migraties
Zijn de regelgeving en controles van de overheid doeltreffend?
Er gaapt een kloof tussen wat de wetgeving belooft en hoe het er in werkelijkheid aan toe gaat. Lees hier waarom de overgrote meerderheid van de stoffen die migreren niet getest zijn of ze niet schadelijk zijn.
Testaankoop onderneemt actie op Europees niveau
We pleiten al lang voor betere informatie voor de consumenten om risicovolle praktijken te bannen. We pleiten ook voor een strengere regelgeving voor de industrie die de veiligheid van wat ze produceert, moet garanderen. Bekijk hier de producten die een probleem vormen bij onze analyses.
Een combinatie van factoren beïnvloedt de mogelijke migratie van stoffen: het soort voedsel (vet of zuur, vloeibaar of vast), hun temperatuur (warm of koud), de duur hun aanwezigheid in de verpakking en natuurlijk de samenstelling daarvan (soort plastic, metaal, glas, karton met of zonder inkt, keramiek, hout, enz.)
De migratie neemt in vier situaties toe:
• als er een groter contactoppervlak is tussen het voedsel en de verpakking;
• als het voedsel in de verpakking wordt verwarmd;
• als producten vettig zijn;
• als het product lang wordt bewaard (lange contacttijd).
Over het algemeen is de migratie laag bij rauwe of bevroren voedingsmiddelen, maar hoog bij bewerkte voedingsmiddelen zoals vette sauzen en producten die gepasteuriseerd of gesteriliseerd zijn in de verpakking.
De oliën of vetten aan het oppervlak van voedingsmiddelen verhogen het migratierisico, vooral voor plastics. Zure voedingsmiddelen kunnen bepaalde metalen zoals aluminium aantasten, vooral als dit geen beschermende coating heeft.
Bij vershoudfolies voor voedingsmiddelen moet je onderscheid maken tussen polyethyleen en geplastificeerd PVC. Deze laatste plakt iets beter en is daarom gemakkelijker te gebruiken, maar kan grote hoeveelheden plastificeermiddelen afgeven in vette voedingsmiddelen zoals kaas of vlees. De meeste folies in de handel zijn gemaakt van polyethyleen; de samenstelling staat vermeld op de verpakking.
Een microgolfoven verhoogt de migratie niet in vergelijking met andere opwarmmethoden.
Je kunt migratie niet helemaal vermijden, maar je kunt ze wel proberen te beperken en zo hopelijk gevaarlijke deeltjes uit te sluiten.
1. Kies inerte materialen zoals (hittebestendig) glas en roestvrij staal om voedsel op te warmen en om zure, gezouten of vette voedingsmiddelen op te warmen of in te bewaren. Keramiek is ook geschikt, zolang ze bedoeld is om in contact te komen met voedsel en niet alleen voor decoratieve doeleinden dient. Soms kan ze namelijk lood en cadmium bevatten, en die stoffen kunnen vrijkomen bij contact met voedsel.
2. Heb je geen inert materiaal? Volg dan de instructies van de fabrikant op de verpakking van de voedingsmiddelen. Te sterk verhitten verhoogt het risico op de migratie van stoffen.
3. Er bestaan veel verschillende soorten plastics: zorg ervoor dat de samenstelling geschikt is voor het gebruik dat je ervan maakt (temperatuur - duur). Plastics die in contact komen met voedingsmiddelen zijn onderhevig aan een uitgebreide geharmoniseerde EU-wetgeving. Onthou echter dat het risico op de migratie van stoffen uit plastic groter is als het in aanraking komt met warme of opgewarmde voeding. Kijk daarmee uit.
4. Bij aluminium verpakkingen moet je onderscheid kunnen maken tussen verpakkingen met een beschermlaag en verpakkingen zonder. Gebruik bij twijfel en uit voorzorg geen aluminiumfolie voor hete, gezouten en zure voedingsmiddelen, fruit en groenten.
5. Hergebruik voedselverpakkingen voor eenmalig gebruik niet voor doeleinden waarvoor ze niet gemaakt en getest zijn. Gebruik vooral lege plastic potten, zakken of flessen niet opnieuw. Doe er geen warme voeding of dranken in en stop ze zeker niet in de microgolfoven.
6. Gebruik voedselrecipiënten met het pictogram van een glas en een vork. Dit pictogram is niet verplicht, maar helpt je om voedselverpakkingen te onderscheiden van ander decoratief servies.
7. Gebruik siliconen bakvormen niet dagelijks. Koop ze niet bij goedkope webshops. Controleer de maximumtemperatuur in de gebruiksaanwijzing. Er bestaan geen specifieke Europese regels om de veiligheid van deze producten te garanderen.
8. Pas op met kartonnen verpakkingen, zoals koffiebekers. Volgens de algemene wetgeving moeten materialen die in aanraking komen met voedsel veilig te gebruiken zijn. Anders dan voor plastic bestaan er geen specifieke normen voor de maximale hoeveelheid stoffen die naar voedsel mogen migreren. Verschillende studies hebben echter al gewezen op de aanwezigheid van ongewenste chemische stoffen afkomstig van drukinkt, aromatische aminen, PFAS en minerale oliën.
9. De migratie van stoffen is normaalgezien het hoogst bij het eerste gebruik. Was nieuw keukengerei en nieuwe verpakkingen grondig af voor je ze gebruikt, ook al lost dit niet alles op (water verwijdert alleen oplosbare stoffen).
De ouderdom van je recipiënten is op zich geen risicofactor. In feite is het tegenovergestelde waar. Herhaaldelijk gebruik van de recipiënten vermindert de migratie, omdat de materialen geleidelijk van hun migrerende deeltjes afgeven en dus na verloop van tijd “schoner” worden.
Anderzijds kan slijtage het risico op migratie verhogen. Let op voor (diepe) krassen, plakkerigheid en veranderingen in de textuur. Gooi uit voorzorg je plastic recipiënten weg als ze duidelijke tekenen van slijtage vertonen.
10. Gebruik geen voeding uit bakjes of blikjes die sterk naar plastic of metaal ruiken of smaken. Zowel de geur als de smaak kunnen tekenen zijn dat het materiaal niet meer stabiel is en mogelijk chemicaliën aan de voeding afgeeft.
11. Kijk ook uit met keukengerei: laat plastic (melamine) keukengerei niet warm worden, laat staan meekoken, in de pot.
12. Warm pannen met een antiaanbaklaag niet leeg op, en zeker niet op de hoogste stand.
De wetgeving vereist dat verpakkingen geen risico voor de menselijke gezondheid mogen vormen.
Idealiter worden voedselverpakkingen daarom uitsluitend gemaakt van materialen waarvan de veiligheid is aangetoond. Onzuiverheden en producten inbegrepen die door reacties tijdens het productieproces worden gevormd.
Als een fabrikant nieuwe verpakkingsmaterialen wil gebruiken, zouden deze vooraf door een controleorgaan zoals het Europees Voedselagentschap (EFSA) moeten worden goedgekeurd. Maar in werkelijkheid staan we echter zo ver nog niet.
Het probleem is dat niemand de veiligheid heeft gecontroleerd van de overgrote meerderheid van de stoffen die migreren. De afzonderlijke bestanddelen voor plastics worden bijvoorbeeld wel gecontroleerd, maar een heleboel andere stoffen niet. Bovendien ontstaan de meeste migrerende stoffen door chemische reacties die nog niet gecontroleerd of zelfs niet geïdentificeerd zijn. Er gaapt een kloof tussen wat de wetgeving belooft en hoe het er in werkelijkheid aan toegaat.
De Europese en nationale overheden zijn zich bewust van deze situatie, maar hebben niet de middelen om de situatie aan te pakken. Dat een groot deel van industrie terughoudend is om mee te werken, maakt het er niet gemakkelijker op... Bedrijven willen namelijk zelfregulering en de controles zelf uitvoeren, terwijl de ervaring leert dat deze aanpak niet doeltreffend is.
Welke controles zijn er voor risicostoffen?
Op dit moment zijn ongeveer 1 500 stoffen die in voedsel kunnen migreren geanalyseerd en goedgekeurd door experts van de Europese Unie of nationale experts. Voor alle andere stoffen die kunnen migreren, heerst nog steeds onzekerheid.
Er wordt geschat dat 50 000 tot 100 000 stoffen in voedsel kunnen migreren, en dit in potentieel gevaarlijke hoeveelheden. De overgrote meerderheid is niet zo giftig, maar het is waarschijnlijk dat een aantal ervan gezondheidsrisico's inhoudt. Zelfs als we uitgaan van een voorzichtige schatting van 0,1 % van de stoffen, komt dat nog steeds neer op 50 tot 100 stoffen die schadelijk zijn voor de gezondheid.
Weet dat sommige van de evaluaties die al zijn uitgevoerd, in het bijzonder die van de gebruikte materialen, al verouderd zijn. Ze moeten dus worden herzien, maar er is geen budget beschikbaar.
Veel hangt dus af van de goodwill van de industrie, want de overheden hebben weinig middelen om grondige controles uit te voeren. Het is hoog tijd dat de industrie de veiligheid garandeert van wat ze produceert. Ze besteedt waanzinnig veel geld aan marketing op voedselverpakkingen, maar vrijwel niets aan de veiligheid van die verpakkingen.
In samenwerking met de Europese Consumentenorganisatie BEUC eisen we dat je duidelijkere informatie krijgt over voedselverpakkingen, hun gebruiksdoeleinden en hun mogelijk hergebruik voor voeding.
We vragen ook om Europese regels die producenten en detailhandelaars verplichten om ervoor te zorgen dat hun verpakkingsmaterialen in alle omstandigheden veilig zijn. Dit betekent een standaard verbod op alle zeer zorgwekkende chemische stoffen en een herziening en uitbreiding van de wettelijke limieten om consumenten te beschermen tegen de afgifte van verontreinigende stoffen uit verpakkingen en keukengerei aan voedsel.
Probleemproducten in onze tests
• Bisfenol in conserven, blikken en zuigflessen voor kinderen
Europa verbood in 2012 uit voorzorg het gebruik van BPA, een hormoonverstoorder, in zuigflessen. In ons land is de stof ook verboden in voedselverpakkingen voor kinderen tot 3 jaar. Samen met andere Europese consumentenorganisaties hebben we in 2023 179 producten in zeven categorieën getest op de aanwezigheid van bisfenol: 58 kledingstukken (panty’s, dekens en slabbetjes), 11 paar leren schoenen, 16 paar kinderzonnebrillen, 20 bijtringen, 22 blikjes frisdrank, 35 blikjes levensmiddelen, 16 waterflessen of drinkbekers.
• Siliconen bakvormen
Eind 2014 ontdekten we dat alle bakvormen uit onze test chemische stoffen bevatten die in het voedsel terechtkwamen. In 2022 bleek uit een gezamenlijke test met verschillende andere Europese consumentenorganisaties dat het probleem niet verdwenen was. De Europese consumentenorganisatie BEUC roept de EU daarom op om haar wetgeving over voedselverpakkingen te herzien om consumenten beter te beschermen.
• Drinkbekers, rietjes en ander tafelgerei van papier en plantaardige vezels
Een test die in 2021 door consumentenorganisaties in vier Europese landen werd uitgevoerd, bracht de aanwezigheid van zorgwekkende chemische stoffen (PFAS, chloorpropanol en pesticiden) aan het licht in populair wegwerpservies gemaakt van alternatieven die niet uit plastic bestaan: schalen gemaakt van plantenvezels, papieren rietjes of borden van palmbladeren. De BEUC en haar leden dringen er bij de EU op aan om ervoor te zorgen dat alternatieven voor plastic voor eenmalig gebruik veilig zijn en consumenten niet misleiden.
• Bamboe- en melamineproducten
In 2020 publiceerde onze zusterorganisatie Altroconsumo een test van 14 bamboeproducten waaruit bleek dat er problemen waren met twee schadelijke stoffen, melamine en formaldehyde, die kunnen vrijkomen bij temperaturen boven 70°C, bijvoorbeeld bij opwarming in een microgolf. In 2021 heeft de Europese Unie maatregelen genomen.
• Fastfoodverpakkingen
In 2017 hebben Testaankoop en 4 andere consumentenorganisaties in Europa fastfoodverpakkingen geanalyseerd. We ontdekten fluorhoudende chemische verbindingen (PFOS en PFAS). Deze vormen geen rechtstreeks risico voor de gezondheid, maar wel voor het milieu.
• Droge voeding
In 2017 analyseerden we 40 droge voedingsmiddelen, waaronder rijst, pasta, chocolade en ontbijtgranen. In de meeste daarvan vonden we MOSH , en soms ook MOAH, minerale oliën die schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid.
• Olijfolie met ftalaten
Tijdens het productieproces kunnen ftalaten in olijfolie terechtkomen. In 2007 gaven onze lab-analyses slechts verwaarloosbare hoeveelheden aan.