Rouw begrijpen en begeleiden: symptomen, fasen en praktische adviezen

Wat is rouw?

Rouw is een reactie op verlies. Je bent “in de rouw” wanneer iemand die je lief is, overlijdt. Die dierbare kan een persoon zijn, maar ook bijvoorbeeld een huisdier.

De term “rouw” wordt soms ook gebruikt om reacties op andere vormen van verlies te omschrijven. Je kunt dus ook “rouwen” als je een geliefde verliest in een echtscheiding of een baan kwijtraakt die voor jou enorm betekenisvol was. Of als je door ziekte je gezondheid verliest of geen kinderen meer kunt krijgen. Terug naar boven

Wat zijn de symptomen van rouw?

Rouwen gaat gepaard met tal van emoties. De emotionele pijn komt typisch in golven. Je kunt ook last krijgen van concentratieproblemen en lichamelijke klachten.

Psychologische symptomen van rouw

 

Bij rouw kun je een heleboel emoties ervaren. Het verdriet en de emotionele pijn zijn vaak overweldigend aanwezig, maar je kunt je ook verdoofd voelen. Intense huilbuien kunnen je plotseling overvallen, al is het even goed mogelijk dat je niet kunt huilen. Ook dat is normaal.

Naast verdriet kunnen er tal van andere emoties opduiken, zoals angst, boosheid, spijt, schuldgevoelens en eenzaamheid. Er kan ook opluchting zijn, bijvoorbeeld als iemand ernstig ziek was en er een einde kwam aan een lijdensweg.

Tijdens de rouw krijgen veel mensen ook te kampen met concentratieproblemen en moeilijkheden om iets te onthouden.

Het is ook normaal om continu aan de overledene te denken en constant over hem of haar te dromen. Het kan trouwens voorkomen dat je wakker bent en de overledene ergens ziet, hoort of ruikt of zijn of haar aanwezigheid voelt. Dergelijke “hallucinaties” wijzen niet op een psychische stoornis. In de rouw is dit normaal gedrag van evenwichtige mensen, schrijft rouwexpert Manu Keirse in zijn boek “Omgaan met verdriet en verlies”.

Lichamelijke symptomen van rouw

Rouwen vergt zeer veel van een mens. Het is op emotioneel vlak een ware uitputtingsslag. Het verbaast dan ook niet dat mensen in de rouw zich ontzettend moe kunnen voelen.

Je kunt in de rouw ook last krijgen van andere lichamelijke klachten, zoals:

• rusteloosheid, niet kunnen ontspannen
• een krop in de keel die niet weggaat
• een zwaar gevoel op de borst
• slaapproblemen
• gebrek aan eetlust
• pijnlijke, gespannen spieren
• maag- en darmklachten

Terug naar boven

Wat zijn de fasen van rouw?

Je hoort soms dat rouwen in fasen verloopt, van ontkenning en boosheid tot acceptatie. Dat idee is ondertussen achterhaald. Rouwen blijkt helemaal niet volgens vaste, afgelijnde fasen te verlopen. Er zijn grote verschillen in hoe mensen een rouwproces doorlopen.

Tegenwoordig spreken experts niet meer over rouwfasen, maar over “rouwtaken”. Die moet je tijdens het rouwproces voltooien en die lopen door elkaar. De ene taak hoeft niet voltooid te zijn om aan een andere te beginnen. Onvoltooide rouwtaken kunnen verder levensgeluk in de weg staan.

1. Je moet de werkelijkheid onder ogen zien. Het kan een hele tijd duren vooraleer het echt bij je doordringt dat de overledene er niet meer is. Correcte informatie over wat er precies gebeurd is en hoe je geliefde overleden is, kan helpen bij deze taak.
2. Je moet de pijn van het verlies toelaten en ervaren. Dat lukt niet altijd meteen. Veel mensen duwen pijnlijke emoties tijdelijk weg om zichzelf te beschermen tegen de overload aan verdriet.
3. Je moet je aanpassen aan een wereld zonder de overledene. Op praktisch vlak kan dat bijvoorbeeld betekenen dat je bepaalde taken van de overledene moet overnemen. Maar aanpassen kan ook betekenen dat je je eigen identiteit moet herdefiniëren.
4. Je moet opnieuw leren genieten en herinneringen levendig houden. Het komt erop neer dat je de overledene een blijvende plek in je leven geeft, zonder dat dit je toekomst belemmert.

Meer uitleg over deze rouwtaken vind je in het boek “Omgaan met verdriet en verlies” van rouwdeskundige Manu Keirse.

Terug naar boven

Hoelang duurt een rouwproces?

Dat kan van persoon tot persoon sterk verschillen. Na zes maanden tot een jaar voelen de meeste mensen zich iets beter. Men slaagt er geleidelijk aan in om opnieuw aan activiteiten deel te nemen en plezier te beleven, zonder de overledene te vergeten. Deze is niet meer constant in je gedachten aanwezig.

Bij bepaalde gelegenheden (Kerstmis, verjaardagen, jubilea …) kunnen rouwgevoelens wel opnieuw de kop opsteken, zelfs jaren na het overlijden. Dat is volkomen normaal. De intensiteit van die heropflakkeringen neemt bij de meeste mensen mettertijd af. Terug naar boven

Wat is nodig om het rouwproces te boven te komen?

Meestal is er geen therapie of behandeling nodig om het verlies van een geliefde een plek te geven en je evenwicht terug te vinden. Je kunt dat zelf, met de steun van vrienden, familie en kennissen. Iemand hebben die naar je luistert, empathie toont en met jou praat over de overledene, is wel belangrijk. Is er niemand in je omgeving bij wie je terecht kunt, dan kan het zinvol zijn een zelfhulpgroep te contacteren.  

Bij een kleine minderheid (5 à 10 %) treedt na verloop van tijd geen beterschap op. We spreken dan over gecompliceerde of pathologische rouw. De pijn is nog steeds ondraaglijk, men is continu met de overledene bezig en men slaagt er niet in om de draad van het leven weer op te pikken. In dat geval is professionele hulp wel aangewezen. Daarover meer het hoofdstuk Wat is het verschil tussen normale en pathologische rouw?

Bestaat er medicatie die helpt bij rouw?

Sommige artsen schrijven antidepressiva voor tijdens de rouw. Er is echter geen enkel bewijs dat deze pillen helpen om het verdriet te verzachten bij normale rouw.

Bij gecompliceerde rouw helpt Citalopram mogelijk een beetje, op voorwaarde dat het geneesmiddel wordt gecombineerd met psychotherapie. Er is echter meer onderzoek nodig om dit te bevestigen.

Terug naar boven

Rouw bij kinderen

Ook kinderen rouwen wanneer ze verlies ervaren, maar dat valt niet altijd op. Ze doen het op hun eigen manier, passend bij hun ontwikkelingsniveau.

Hoe gaan kinderen om met rouw?

Hier zijn enkele factoren die rouw bij kinderen onderscheiden van rouw bij volwassenen:

• Kinderen kunnen minder goed in staat zijn om hun eigen emoties te herkennen en te bevatten.
• Vooral jongere kinderen hebben de neiging om te rouwen door hun verdriet te omarmen en vervolgens te ontvluchten. Ze zullen hun gevoelens en gedachten over het verlies tijdelijk of bij momenten tonen. Het ene moment kunnen ze bijvoorbeeld verdrietig en teruggetrokken lijken, het volgende moment kunnen ze aan het spelen zijn of lijkt het alsof ze hun verdriet vergeten zijn.
• Het is voor kinderen vaak moeilijker om zich uit te drukken met woorden. Ze kunnen hun emoties soms beter uiten met behulp van bijvoorbeeld een tekening.
• De notie van de dood is fundamenteel bij het rouwen, maar de percepties van kinderen over dood en verlies evolueren naarmate ze opgroeien. Kinderen die jonger zijn dan 6 jaar zien de dood typisch als een soort van slaap, en niet als iets definitiefs. Het definitieve karakter van de dood dringt pas later echt door.
• Kinderen denken soms nogal snel dat ze de dood van een dierbare hebben veroorzaakt, zelfs al schuilt daar geen logica achter. Ze kunnen bijvoorbeeld geloven dat ze met hun gedachten bepaalde gebeurtenissen hebben uitgelokt.

Bron: National Cancer Institute, 2024

Terug naar boven

Wat is het verschil tussen normale en pathologische rouw?

Een onderscheid maken tussen normale en gecompliceerde of pathologische rouw is niet eenvoudig, omdat er zeer grote individuele verschillen zijn tussen hoe en hoelang mensen in de rouw zijn.

Als er één jaar na het verlies nog steeds geen beterschap of lichtpuntje is, is er mogelijk sprake van een langdurige rouwstoornis.

Symptomen van een langdurige rouwstoornis zijn onder andere:

• Identiteitsverstoring (zoals het gevoel alsof een deel van jezelf is gestorven)
• Opvallend gevoel van ongeloof over de dood
• Vermijden van alles wat eraan herinnert dat de persoon overleden is
• Intense emotionele pijn (zoals woede, bitterheid, verdriet) bij het overlijden
• Moeite met herintegratie (zoals problemen om met vrienden om te gaan, interesses na te streven, toekomstplannen te maken).
• Emotionele apathie (afwezigheid of duidelijke vermindering van gevoelsleven)
• Het gevoel dat het leven zinloos is
• Intense eenzaamheid (zich alleen voelen of niet verbonden met anderen)

Voor de duidelijkheid: deze symptomen kunnen ook voorkomen bij normale rouw, maar we spreken van een stoornis als ze blijven aanhouden.

Het feit dat deze problematiek als stoornis wordt bestempeld, is echter controversieel. Volgens critici werkt dat de medicalisering van normaal menselijk lijden in de hand.
Lees er meer over in ons dossier Heeft iedereen binnenkort een psychische stoornis?   

Het label “rouwstoornis” wil in elk geval niet zeggen dat je ziek of abnormaal bent, of dat er iets misloopt in je hersenen. Daar is absoluut geen bewijs voor. Het geeft enkel aan dat je rouwproces ergens is vastgelopen en dat je waarschijnlijk hulp nodig hebt.

Wie loopt het meest risico op een pathologisch rouwproces?

Mensen die een dierbare verloren in gewelddadige of traumatische omstandigheden, lopen meer risico op een complexe rouwstoornis. Hetzelfde geldt voor mensen die een kind of partner verliezen of die vóór het overlijden reeds kampten met psychische problemen.

Wat voor soort therapie is er nodig pathologische rouw te boven te komen?

Bij gecompliceerde rouw is psychologische begeleiding of psychotherapie aangewezen. Er zijn weinig vergelijkende studies over het succes van psychotherapie. Cognitieve gedragstherapie gericht op rouw is het meest onderzocht, vandaar dat die vorm van therapie de sterkste bewijzen van werkzaamheid kan voorleggen. Tijdens die therapie wordt bijvoorbeeld gewerkt met “exposure” (blootstellingstherapie). Je leert om de pijn tegemoet te gaan in plaats van ervan weg te lopen. Er wordt ook ingezoomd op hoe je manier van denken en bepaalde gedragspatronen je functioneren beïnvloeden. De therapeut helpt je om stap voor stap je rollen en taken weer op te nemen.

Zoek je een therapeut gespecialiseerd in rouw? Dan is het helaas opletten geblazen voor “coaches” die zich voordoen als deskundige, maar niet de nodige opleiding en expertise hebben om je echt te kunnen helpen. In onze dossiers vertellen we je hoe je een deskundige therapeut kunt vinden en vind je alle nodige informatie omtrent kosten en terugbetaling.

Bestaat er medicatie die helpt bij pathologisch rouw?

Bij gecompliceerde rouw kan Citalopram in combinatie met psychotherapie mogelijk ietwat helpen, al is meer onderzoek nodig om bewijs van de werkzaamheid te leveren.

 

Terug naar boven

Wat is het verschil tussen rouw en depressie?

Gedragsuitingen die geassocieerd worden met het rouwproces kunnen gelijkenissen vertonen met symptomen van depressie zoals slapeloosheid, schuldgevoelens en gebrek aan motivatie.

Terug naar boven

Concrete adviezen die helpen bij een rouwproces

Het verlies van een dierbare, zoals een ouder, partner of kind, kun je niet volledig verwerken. Rouwverwerking suggereert dat het verdriet verdwijnt, maar dat is niet het geval. Je kunt het verlies leren dragen, een plaats geven en verdergaan, maar helemaal hetzelfde als vroeger zal je leven niet meer zijn.

Dit helpt om een rouwproces door te komen:

• Sta jezelf toe om te rouwen. Probeer voor zover mogelijk je reacties te aanvaarden als een normaal onderdeel van het rouwproces, ontken of verwerp ze niet.
• Zoek contact met anderen in jouw situatie: vrienden of familieleden die hetzelfde doormaken als jij of steungroepen.
• Probeer indien mogelijk het leven van de overledene te vieren door te praten, herinneringen te delen enz.
• Probeer een afscheidsritueel te creëren, zoals een brief schrijven, een herinneringsdoos maken ...
• Zorg goed voor jezelf: let op wat je eet, verzorg je slaaphygiëne, neem voldoende lichaamsbeweging enz. Kortom, probeer een gezonde levensstijl aan te houden. Vermijd alcohol, tabak en andere roesmiddelen.
• Blijf hobby's en leuke activiteiten zoveel mogelijk uitoefenen. Leer ontspanningstechnieken (ademhaling, spierontspanning, meditatie enz.).

Als je in je omgeving geen sociale steun vindt, kun je steun zoeken bij contactgroepen voor nabestaanden. Zeker na een traumatisch verlies kan dat een grote hulp zijn. Bij het verlies van een kind in een verkeersongeval is er de website Ouders van Verongelukte Kinderen, bij moord of zelfmoord de Werkgroep Verder na Zelfdoding.

Zo help je anderen om een rouwproces te boven te komen:

• Op verschillende momenten zijn er verschillende rollen te vervullen: emotionele steun en praktische hulp zijn de meest prominente. Bepaal welke steun je op welk moment kunt bieden.
• Maak ruimte voor emotionele ventilatie en gesprekken over gevoelens en behoeften.
• Minimaliseer zijn of haar unieke ervaring niet, vermijd aannames over de behoeften en situatie van de rouwende, leg hem of haar niet je eigen visie of taken op, zoals “wat je moet doen is ...”, “je moet verder”, “denk aan je kinderen/baan/partner ...”, “voel/denk niet dat ...”.
• Probeer zo mogelijk sociale, emotionele of praktische steun te blijven bieden, zelfs maanden na het verlies.
• Probeer je niet alleen te richten op het verlies, maar blijf het hebben over andere dagelijkse dingen, activiteiten, interesses of verantwoordelijkheden zonder je op te dringen.

Zo help je als ouder je kind om met rouw om te gaan:

• Wanneer een familielid, vriend of huisdier is overleden, is het belangrijk om je taal, beelden of metaforen aan te passen aan de leefwereld van het kind. Refereer aan zijn eigen taal, stripfiguren, superhelden enz.
• Wees direct maar vriendelijk. Kinderen begrijpen uitdrukkingen als “overleden” soms niet helemaal. Als het mogelijk is, is het beter dat de ouders of een familielid het nieuws brengen.
• Ga in op de oorzaken van het overlijden, zodat het kind zichzelf er niet de schuld van geeft.
• Informeer kinderen op hun niveau over de dood, mogelijke oorzaken, gevolgen enz.
• Maak het voor kinderen gemakkelijk om te praten over hun gevoelens, gedachten over wat er gebeurt of de leegte die ze kunnen voelen. Focus op het luisteren, probeer de situatie niet “op te lossen”. Herinneringen, oude verhalen of foto's delen kan helpen om met het overlijden om te gaan en om zich gehoord en gerustgesteld te voelen.
• Om het kind te helpen het verlies een plaats te geven kan een afscheidsritueel nuttig zijn, zoals een begrafenis of andere rituelen.
• Probeer zoveel mogelijk de routines en de structuur in stand te houden: activiteiten en schoollessen, sport, bedtijd op schooldagen. Zorg ook voor gezonde eet- en slaappatronen.
• Negeer je eigen rouwproces, behoeften en gevoelens niet. Help jezelf, niet alleen om anderen te helpen, maar omdat je het zelf ook nodig hebt.

Terug naar boven