Psychotherapeut, psycholoog, coach ... Wat is het verschil?

Klinisch psycholoog is sinds 2016 een door de overheid erkend geestelijk gezondheidszorgberoep. Om dit beroep te mogen uitvoeren, moet je de 5-jaar durende universitaire opleiding klinische psychologie en een bijkomend jaar professionele stage hebben gevolgd. Dit geeft toegang tot een visum en erkenning om het beroep uit te oefenen. Bij de FOD Volksgezondheid kun je nagaan of een persoon die zich uitgeeft als een psycholoog daadwerkelijk als psycholoog mag werken. 

Zo'n erkenning door de overheid brengt een aantal verplichtingen met zich mee voor een hulpverlener. Zo zijn klinisch psychologen gebonden aan de wet patiëntenrechten. Klinisch psychologen zijn ook gebonden aan de deontologische code van de Psychologencommissie. Als een psycholoog die code niet naleeft, kun je bij de Psychologencommissie klacht indienen.

Een psycholoog is niet automatisch een psychotherapeut (zie verder). De opleiding tot klinisch psycholoog is een basisopleiding. Het biedt een standaard toolbox om psychische problemen mee aan te pakken. Veel psychologen kiezen er dan ook voor om zich verder te specialiseren in bijvoorbeeld psychotherapie of neuropsychologie.

Er is geen algemene terugbetaling van consultaties bij een klinisch psycholoog. Onder bepaalde voorwaarden worden consultaties bij een geconventioneerd klinisch psycholoog wel vergoed door de ziekteverzekering. Steek ook eens je licht op bij de mutualiteit. Die voorzien soms ook een tegemoetkoming. 

Psychiaters hebben een medische achtergrond. Ze volgden een opleiding geneeskunde (6-tal jaar studeren) en specialiseerden zich daarna in de psychiatrie (nog eens een 6-tal jaar). 

In tegenstelling tot psychologen mogen psychiaters, omdat ze arts zijn, medicatie voorschrijven. Dat wil zeker niet zeggen dat ze elk psychisch probleem of stoornis met medicatie zullen behandelen. Een behandeling bij een psychiater kan ook bestaan uit niet-medicamenteuze interventies zoals voorlichting en begeleiding.  

Maar ook hier geldt: een psychiater is niet automatisch psychotherapeut. Om psychotherapie te mogen geven, moeten ze zich nog verder specialiseren.

Consultaties bij een psychiater worden gedeeltelijk terugbetaald door de ziekteverzekering. 

Wie een psychotherapeut zoekt, moet goed opletten bij wie hij terecht komt. Enkele jaren geleden trof de overheid maatregelen om strenger te reguleren wie psychotherapie mag geven. Maar door een arrest van het Grondwettelijk hof mag iedereen die vóór 1 september 2016 als psychotherapeut werkte, dit blijven verder doen. Ongeacht hun opleiding ... 

Niet alles wat als “psychotherapie” wordt verkocht, is overigens daadwerkelijk psychotherapie. Psychotherapie is per definitie (en volgens de wet) gebaseerd op wetenschap. “Therapieën” zoals NLP (Neurolinguïstisch programmeren) en EFT (Emotional Freedom Therapy, ofte “tapping”) zijn pseudowetenschappen en geen psychotherapie.

Wat is psychotherapie?

Psychotherapie is een specialisatie binnen de klinische psychologie. In tegenstelling tot wat sommige mensen denken omvat het veel meer dan een luisterend oor en advies bieden. Het is een samenhangend geheel van interventies.

Er zijn verschillende richtingen van psychotherapie. Enkele voorbeelden:

• De gedragstherapie gaat ervan uit dat wat een persoon doet en denkt voor een groot stuk is aangeleerd. De focus ligt op het aanleren van nieuw gedrag.

• Psychoanalytische en psychodynamisch georiënteerde therapeuten proberen aan de hand van gesprekken inzicht te krijgen op wat er zich in je onbewuste afspeelt.

• Bij systeemtherapie ligt de focus op relaties met familieleden of andere personen in de omgeving. Het komt geregeld voor dat naasten worden betrokken bij de sessies. 

• Een psychotherapeut die cliëntgericht te werk gaat, maakt volop gebruik van empathie, acceptatie (de patiënt accepteren en hem zichzelf laten accepteren voor wie hij is) en echtheid (bv. geen valse empathie) om de patiënt inzicht te laten krijgen in zijn eigen behoeften.

Maar in de praktijk werken psychotherapeuten hoe langer hoe meer integratief. Ze combineren methodieken uit verschillende richtingen. 

Gezocht: een betrouwbare psychotherapeut

De meeste psychotherapeuten hebben tegenwoordig een website of webpagina waarop ze zich voorstellen. Informeer je door die grondig te screenen en aarzel niet om bijkomende vragen te stellen.

• Krijg je geen, weinig of vage informatie van de therapeut over zijn opleiding, lidmaatschap bij een beroepsvereniging, manier van werken, prijs van een consultatie enz? Dat is een alarmbel.

• Check de vooropleiding van de therapeut. Een achtergrond als klinisch psycholoog, klinisch orthopedagoog of arts heeft als voordeel dat deze beroepen erkend zijn door de overheid. Bijgevolg zijn ze gebonden aan de wet Patiëntenrechten. Een psychotherapeut zou op zijn minst een bachelor in een psychosociale (bijvoorbeeld bachelor toegepaste pychologie) of medische richting moeten hebben. 

• Ga enkel in therapie bij iemand die een opleiding psychotherapie volgde aan een instituut verbonden aan een universiteit. Op de website van de Beroepsvereniging voor Wetenschappelijk onderbouwde Psychotherapie vind je een lijst met betrouwbare psychotherapie-opleidingen in Vlaanderen. Neem eventueel contact op met het opleidingsinstituut om te verifiëren of de persoon bij wie je therapie wil volgen daadwerkelijk daar is afgestudeerd.

Opgelet: coach is geen beschermde titel. Iedereen mag zich zo noemen. Ook mensen die niets van coaching af weten ... 

Veel coaches hebben weliswaar een (korte) opleiding tot coach gevolgd. Een goed opgeleide coach kan nuttig zijn voor geestelijk gezonde mensen die op zoek zijn naar methodieken om meer uit zichzelf te halen. Maar coaching is niet bedoeld om psychische klachten mee aan te pakken. Het is niet voor niets dat de International Coaching Federation (pdf-bestand, 278 kB) – een autoriteit op het vlak van coaching – benadrukt dat coaches moeten doorverwijzen naar de geestelijke gezondheidszorg wanneer ze psychische klachten bij hun “coachee” opmerken.

Niettemin waanden vele coaches zich in ons onderzoek in 2018 bekwaam om ernstige gezondheidsproblemen zoals burn-out aan te pakken, terwijl ze daar helemaal niet voor opgeleid waren.  “Ik heb zelf een burn-out meegemaakt”, klonk het bij een op de vijf coaches. Een eigen ervaring is ongetwijfeld leerrijk. Maar je leert er niet mee hoe je anderen wetenschappelijk verantwoord moet behandelen.