Luchtkwaliteit binnenshuis: impact op de gezondheid, regelgeving en oplossingen
De covid-crisis heeft ons laten inzien hoe belangrijk de luchtkwaliteit binnenshuis is. Het heeft ons ervan bewust gemaakt dat microben en verontreinigende stoffen de lucht die we inademen vervuilen. En daarom is het essentieel om deze te controleren en te vernieuwen om deze schoon te maken. Luchtkwaliteit wordt nu gezien als een belangrijke kwestie voor de volksgezondheid en de preventie van luchtwegaandoeningen.
In dit dossier leggen we alle aspecten van het luchtkwaliteitsprobleem uit:
Lees hier hoe mensen, hun activiteiten, gebouwen en buitenlucht de binnenlucht kunnen verontreinigen.
De luchtkwaliteit binnenshuis monitoren en regelmatig ventileren helpt deze gezondheidsrisico’s te beperken. Lees hier welke schadelijke effecten een slechte luchtkwaliteit binnenshuis kan hebben op de gezondheid.
Door CO2-concentraties in een afgesloten ruimte te meten, kun je het risico op besmetting door virussen, microben en andere verontreinigende stoffen inschatten. Lees hier hoe dit werkt.
Omdat de luchtkwaliteit als een volksgezondheidskwestie wordt beschouwd, heeft de Belgische overheid regelgevingen ingevoerd om deze te controleren en te verbeteren. Lees ze hier.
Ventilatie, verluchting en zuivering: lees hier de maatregelen die je kunt nemen om de luchtkwaliteit binnenshuis te verbeteren en de concentratie van de aanwezige verontreinigende stoffen te verminderen.
Binnenlucht kan vervuild zijn door biologische, chemische en fysische verontreinigende stoffen. De bron van luchtverontreinigende stoffen kan als volgt worden onderverdeeld:
Mensen
Wanneer we ademen, spreken, hoesten of niezen, laten we een groter of kleiner aantal kleine waterdruppels los in de lucht die we uitademen. Als we besmet zijn met virussen of microben, zitten deze druppels er vol mee.
- De grootste druppels die we uitstoten vallen heel snel op oppervlakken en de grond.
- Fijnere druppels (microdruppels) daarentegen blijven enkele uren in de lucht hangen: deze worden "aërosolen" genoemd.
- In een ruimte verspreiden deze aërosolen zich geleidelijk door de ruimte: hun verspreiding is vergelijkbaar met die van parfum of sigarettenrook.
- Hoe hoger de concentratie aërosolen in een ruimte, hoe groter het risico op besmetting.
De kleren die we dragen en de verschillende cosmetische producten die we gebruiken (vooral parfums) zijn ook vectoren van vervuiling.
Menselijke activiteiten
Roken, werken, huishoudelijk werk, koken en het gebruik van verbrandingstoestellen genereren allemaal vervuilende stoffen die in de lucht terecht kunnen komen en waarvan de aanwezigheid gecontroleerd moet worden.
Op sommige plaatsen kunnen de specifieke producten en processen die worden gebruikt ook verontreinigende stoffen in de binnenlucht brengen. Dit is bijvoorbeeld het geval in kapsalons, stomerijen en gezondheidsinstellingen (waar bepaalde medische procedures - zoals anesthesie, chirurgie, verschillende behandelingen en analyses - gepaard gaan met de behandeling van chemische en biologische stoffen).
Gebouwen
Gebouwen en hun infrastructuur kunnen ook verontreinigende stoffen in de lucht uitstoten. Deze kunnen afkomstig zijn van de gebruikte materialen (bv. asbest, verf of vernis), de verwarmings-, ventilatie- en airconditioningsystemen of de loodgietersinstallaties.
Gebrekkig ontwerp of onderhoud kan ook een bron zijn van proliferatie of verspreiding van micro-organismen (zoals de legionella pneumophila bacterie) of schimmels, bijvoorbeeld in het geval van chronische waterinfiltratieproblemen of waterschade.
Buitenlucht
Als de buitenlucht vervuild is - bijvoorbeeld door uitlaatgassen van voertuigen of landbouw- en industriële activiteiten - kan deze schadelijke effecten hebben op de luchtkwaliteit binnenshuis (vooral in de buurt van openingen en luchtinlaten).
Velen van ons brengen het grootste deel van de dag door in afgesloten of halfgesloten ruimtes. Thuis, op het werk, op school, in de kinderopvang of in het openbaar vervoer. Het is daarom belangrijk om een goede luchtkwaliteit in deze binnenruimtes te garanderen. Vooral omdat deze, zoals we al zeiden, wordt beïnvloed door talrijke bronnen van verontreinigende en vervuilende stoffen.
Het verband tussen luchtkwaliteit en bepaalde ziektes
De Hoge Gezondheidsraad (HGR) somt in een van zijn publicaties de meest vermelde gezondheidsproblemen bij slechte luchtkwaliteit op: zoals ademhalingssymptomen, vermoeidheid, allergieën, irritatie van de slijmvliezen, de ogen, de huid, hoofdpijn, duizeligheid.
Bovendien legt internationaal onderzoek een verband vast tussen de blootstelling aan een slechte luchtkwaliteit en een aantal ziekten zoals astma, longkanker, hart- en vaatziekten of allergische longziekten (als er schimmel in de lucht zit) of infecties van de bovenste en onderste luchtwegen (hoesten, neusirritaties).
Vervuilde lucht bevordert ook de verspreiding van ademhalingsvirussen, wat bijvoorbeeld kan leiden tot covid, een verkoudheid of een longontsteking.
De CO2-concentratie in de lucht meten
Het is ingewikkeld om de concentratie van virusdeeltjes, microben en verschillende verontreinigende stoffen in de lucht te meten. CO2 is daarentegen veel gemakkelijker te detecteren en te meten.
Als we ademen, produceren we CO2: de hoeveelheid ervan in de binnenlucht geeft daarom de kwaliteit van de luchtverversing aan. Een hoge CO2-concentratie in een afgesloten ruimte betekent dat deze niet voldoende wordt geventileerd of verlucht. Maar weet wel: een hoge concentratie CO2 betekent niet noodzakelijkerwijs dat de lucht vol zit met microben en verontreinigende stoffen. Dit betekent:
- Een hoge concentratie aerosolen (microdruppeltjes die ontstaan bij het ademen), die besmet kunnen zijn met micro-organismen, bacteriën, virussen en verschillende andere verontreinigende stoffen.
- Dat de lucht moet worden ververst, omdat er een groter risico is op overdracht van ziekten via de lucht en besmetting door verschillende verontreinigende stoffen.
CO2-sensor. Apparaat om koolstofdioxide te meten.
De CO2-concentratie in de lucht hangt af van het aantal mensen in een ruimte en de fysieke activiteit die daar wordt uitgeoefend, evenals van de effectieve ventilatiesnelheid en luchtverversing.
In de Verenigde Staten gebruikten experts tijdens de covid-crisis koolstofdioxide (CO2)-sensoren op scholen om realtime visuele feedback te geven over de luchtkwaliteit. Dankzij dit apparaat wisten leraren wanneer ze ramen moesten openen om de luchtkwaliteit te verbeteren.
De luchtkwaliteit in de Code voor welzijn op het werk (Codex)
Alle bedrijven en organisaties die personeel in dienst hebben, moeten de Code voor het Welzijn op het Werk (of Codex) naleven. Deze bepaalt met name de luchtkwaliteitsnormen in termen van CO2-concentratiedrempels en ventilatiesnelheden. Daarin staat dat “De werkgever de nodige technische en/of organisatorische maatregelen neemt om ervoor te zorgen dat de CO2-concentratie in de werkruimtes doorgaans minder dan 900 ppm bedraagt of dat een minimaal ventilatiedebiet van 40 m3/uur per aanwezige persoon wordt gerespecteerd.”De wet op de binnenluchtkwaliteit van 2022
Dankzij de expertise die is verworven tijdens de COVID-19-pandemie en het bewustzijn van het belang van een goede binnenluchtkwaliteit voor de gezondheid, heeft het ministerie van Volksgezondheid een wettelijk kader opgesteld om dit ook in afgesloten ruimtes te verbeteren, die niet beperkt zijn tot de professionele sfeer.
De wet over de binnenluchtkwaliteit (IAQ, indoor air quality), die in december 2022 in werking is getreden, heeft tot doel de kwaliteit van de binnenlucht te verbeteren in alle afgesloten ruimtes die toegankelijk zijn voor het publiek. Dat wil zeggen alle ruimtes afgesloten door deuren of muren en voorzien van een plafond of een verdieping, die niet beperkt zijn tot de familiale sfeer of louter de professionele sfeer (zoals horecagelegenheden, bioscopen, sportclubs, nachtclubs, enz.). Het uiteindelijke doel is uiteraard het behoud van de gezondheid van alle mensen die de betreffende ruimtes bezoeken.
Deze wet richt zich op de aanwezigheid van verontreinigende stoffen in de binnenlucht, inclusief virussen te beperken. Dit is bedoeld om de impact van toekomstige ademhalingspandemieën te beperken en de bescherming van de volksgezondheid te versterken. Ze legt een juridisch kader vast dat ter uitvoering zal worden aangevuld met koninklijke besluiten.
De referentienormen voor luchtkwaliteit
De wet IAQ stelt twee referentieniveaus vast, indicatief voor de luchtkwaliteit binnenshuis, maar niet verplicht, die zijn overgenomen uit de Codex.
- In goed geventileerde ruimtes moeten de maximale CO2-concentratiewaarden lager zijn dan 900 ppm, wat overeenkomt met een minimaal ventilatiedebiet van 40 m3 per uur en per persoon (minimaal 25 m3/uur/persoon door ventilatie met buitenlucht).
- Waarden tussen 900 en 1200 ppm, die overeenkomen met een minimaal ventilatiedebiet met buitenlucht van 25 m3 per uur en per persoon. Ze duiden op een minder goed geventileerde ruimte die behoefte heeft aan een toevoer van verse buitenlucht, bijvoorbeeld door middel van ventilatie.
Vanaf 1200 ppm is de luchtkwaliteit in een ruimte onvoldoende en moet er effectief worden geventileerd en lucht worden gezuiverd met apparaten.
Wettelijk gezien had het vanaf 10 december 2023 verplicht moeten zijn om de luchtkwaliteit in cafés, restaurants, sportzalen, culturele plekken, enz. te meten met CO2-meetapparatuur. En ook om een risicoanalyse en een actieplan voor een efficiënte ventilatie van de ruimtes op te stellen en beschikbaar te maken, met het oog op een certificering.
De vertraagde implementatie van de regelgeving qua luchtkwaliteit
Helaas zorgde lobbying vanuit bepaalde betrokken sectoren ervoor dat de implementatie van de wetgeving werd vertraagd. Tot op vandaag is er dus nog geen koninklijk besluit uitgevaardigd en is er nog steeds geen verplichting om de nieuwe wet om ruimtes efficiënt te ventileren met het oog op een certificering. Bedrijven moeten daarentegen die werknemers tewerkstellen, de code voor het welzijn op het werk en de ventilatienormen ervan naleven.
Ventilatie en verluchting
De ventilatie en de verluchting zorgen voor een betere luchtkwaliteit. Hoewel ze hetzelfde lijken te zeggen, hebben deze twee termen eigenlijk verschillende betekenissen.
- De ventilatie: een continue verversing van lucht
Een ruimte ventileren, betekent dat de lucht in de ruimte continue wordt ververst. Dit kan natuurlijk of mechanisch.
- Natuurlijke ventilatie: Bij deze methode wordt “schone” lucht (normaalgezien buitenlucht) opzettelijk, continu en op natuurlijke wijze naar een binnenruimte gevoerd (bijvoorbeeld via ventilatieopeningen), terwijl muffe lucht wordt afgevoerd via luchtinlaten (verstelbare roosters, kanalen, dakramen).
- Mechanische ventilatie: hiervoor moet je een ventilatiesysteem installeren dat buitenlucht in de ruimte of het gebouw blaast en/of parallel de binnenlucht naar buiten afvoert. Een dergelijk systeem kun je in een specifieke ruimte (bijvoorbeeld toilet) of in het hele gebouw installeren (automatisch geregeld systeem). Hoe intensiever en regelmatiger de ventilatie, hoe lager het risico op besmetting door verontreinigende stoffen in de binnenlucht.
- De verluchting: een eenmalige verversing van lucht
Natuurlijke verluchting houdt in dat je een bepaalde tijd deuren en/of ramen opent (het is dus eenmalig, terwijl de ventilatie continu is) om lucht in het gebouw te laten circuleren, waardoor een deel van de binnenlucht wordt vervangen door buitenlucht.
Meer informatie over ventilatiesystemen
Hoe krijg je een goede luchtverversing?
Ventilatie gebeurt bij voorkeur door mechanische ventilatiesystemen, die de luchtstroom in de ruimte op een gecontroleerde manier vernieuwen. Daarnaast, of bij afwezigheid van dergelijke systemen, is het altijd een goed idee om de ramen in de winter zoveel mogelijk open te zetten, minstens 1/4 uur 's ochtends en 's avonds.
Idealiter zijn de openingen tegenover elkaar geplaatst om de luchtcirculatie te verhogen en het risico op een plaatselijke ophoping van verontreinigde lucht te verminderen.
Wat is het nut van een luchtreiniger?
De HGR (Hoge Gezondheidsraad) adviseert om extra filtersystemen (luchtreinigers) te installeren:
- Wanneer we de luchtverversing niet kunnen stimuleren (bijvoorbeeld in de winter, wanneer we de ramen niet kunnen openen door de verwarming).
- In ruimtes met risico op een hoge virusbelasting (bijvoorbeeld in de wachtkamer van een ziekenhuis).
Hij raadt aan om via een centrale filtratie met HEPA-filters of elektrostatische stofvangers te doen. Als dit technisch echter niet mogelijk is, kun je mobiele autonome filtratiesystemen (luchtreinigers) gebruiken, voorzien van HEPA-filters.
UV-gebaseerde luchtzuiveringssystemen worden alleen aanbevolen voor ziekenhuizen en zeer gecontroleerde omgevingen. We raden ook af om systemen op basis van ozon te gebruiken.
De afmetingen en de plaatsing van deze apparaten in verhouding tot de grootte van de ruimte zijn heel belangrijk. Daarom plaats je beter meerdere kleine units dan één grote.
Weet dat luchtzuiveringsapparaten het CO2-niveau niet zullen verlagen. Ze verlagen het niveau van verontreinigende stoffen zoals fijne deeltjes en aerosolen die virussen, bacteriën enz. kunnen overbrengen.
Meer weten over luchtreinigers