Alles wat je moet weten over de lucht-waterwarmtepompen

Wat is de COP?

De Coefficient of Performance (COP) van een warmtepomp is de verhouding tussen elektriciteit die de pomp verbruikt en de warmteafgifte.

Productinformatie van een warmtepomp vermeldt meestal een algemene prestatiecoëfficiënt (COP) in testomstandigheden. De prestatie van verschillende warmtepompen kun je dus vergelijken op basis van deze COP.

Wat is de SCOP of SPF?

De werkelijke omstandigheden waaraan een warmtepomp in een gebouw blootgesteld wordt, komen meestal niet overeen met de omstandigheden tijdens de tests. 

Daarom geeft de gemiddelde seizoensprestatiefactor (SPF), of vroeger de Seasonal COP (SCOP), een beter idee van het prestatierendement van een warmtepomp. De SPF is de gemiddelde prestatiecoëfficiënt van de warmtepomp berekend over het hele stookseizoen bij verschillende temperaturen in een bepaald land.

Lees meer over hybride verwarming

Afhankelijkheid van de buitentemperatuur

Aangezien lucht-waterwarmtepompen warmte uit de buitenlucht halen, worden de prestaties ervan door het klimaat bepaald. Koude buitenlucht heeft een negatieve invloed op het verwarmingsvermogen, net wanneer de warmtebehoefte in je woning het grootst is.

Dit type warmtepomp wordt bijgevolg vaak gebruikt in combinatie met een condensatieketel, wanneer na een renovatie de woning nog niet genoeg geïsoleerd is. De ketel neemt het dan over wanneer de buitenlucht te koud is en de warmtepomp niet genoeg warmte voor de hele woning kan produceren.

Afhankelijkheid van de temperatuur van het watercircuit

Het rendement van de lucht-waterwarmtepompen wordt niet alleen beïnvloed door de buitentemperaturen maar ook door de temperatuur in het watercircuit. Hoe warmer de temperatuur van het watercircuit, hoe slechter het rendement van de warmtepomp. 

Bijvoorbeeld, een COP van 3 (A7/W35) betekent dat voor elk kilowattuur (kWh) aan verbruikte elektriciteit, de warmtepomp 3 kWh aan warmte zal ontwikkelen. Dit geldt enkel in nauwkeurige omstandigheden waarbij de temperatuur van de buitenlucht 7°C bedraagt en het water van het verwarmingssysteem naar 35°C opgewarmd wordt. 

Op het bovenvermelde energielabel worden soms twee temperaturen voor het verwarmingscircuit weergegeven om de impact van deze parameter op het rendement aan te tonen. Dat is vooral belangrijk in niet goed geïsoleerde woningen die eerder met een circuit op 55°C en niet op 35°C werken. 

3 tot 4,5 maal minder energieverbruik ten opzichte van de opgeleverde warmte

Uit de catalogi van de grote merken kunnen we vaststellen dat de SCOP, die dus rekening houdt met de temperatuurverschillen over het jaar heen, tussen 4 en 4,5 ligt bij lage temperatuur (35°C) en naar 3,5 tot 3 zakt bij hogere temperatuur (55°C). Ook hier ligt de nadruk op isolatie om een optimale prestatie op lage temperatuur mogelijk te maken.

De lucht-waterwarmtepomp is omkeerbaar net als een lucht-luchtwarmtepomp, beter bekend onder de naam airco. Het omkeren van de werkingscyclus laat toe fris water in het verwarmingscircuit te brengen en zo je woning te koelen. Aangezien de koeling via een aan de vloer geïntegreerd circuit gebeurt, heeft ze een niet te verwaarlozen inertie en dat voel je.  

Dezelfde troeven dus als in verwarmingsmodus. 

Zonnepanelen, je partner om je huis te koelen

Beschik je over zonnepanelen? Laat dan de koeling vooral in werking tijdens de uren dat de zonnepanelen het meest produceren teneinde autoconsumptie te bevorderen. 
Daar de kans groot is dat de nodige energie voor deze koelingssystemen door hernieuwbare productie gedekt is, helpen ze om uitval van fotovoltaïsche installaties te voorkomen. Een bijkomede troef als we weten dat in volle zomer, de stabiliteit van het elektriciteitsnet steeds belangrijker wordt vanwege de toename van het aantal residentiële zonnepanelen.  

Aangezien zonnepanelen elektriciteit produceren wanneer de zon schijnt en de verwarmingsbehoefte laag is, zullen ze niet veel helpen om je warmtepomp in de winter met stroom te voorzien.

Meer informatie over zonnepanelen in combinatie met warmtepompen vind je in ons dossier Verwarmen met een warmtepomp.

De externe units

Er zijn twee grote types externe units:

De splits zijn verbonden met een hydraulische interne unit die de compressor bevat en de warmte-uitwisseling verzorgt naar een secondair circuit dat water bevat. Vandaar de naam hydraulisch.

De externe monoblock-units bevatten het volledige deel van het circuit dat door een koelvloeistof gevoed wordt. Er zijn dus enkel nog hydraulische aansluitingen naar de woning. Het secondair circuit verbindt de externe unit met de woning.

Voordeel van de Split-uitvoering

De installatie is zeer flexibel. De externe unit kan tot op 80 meter afstand van de interne unit geplaatst worden en er is geen vorstbescherming voor het koelsysteem nodig.

Nadeel van de Split-uitvoering

De tijd die een erkende vakman nodig heeft voor de opbouw en het plaatsen van de koelvloeistofaansluitingen op de werf.

Voordeel van een monoblock-installatie

De installatie gaat sneller en vergt geen tussenkomst op het koelcircuit. Er dienen enkel hydraulische aansluitingen geplaatst te worden en dat kan via traditionele loodgieterij.

Nadeel van een monoblock-installatie

Ze neemt meer plaats in en de hydraulische aansluiting naar de woning moet tegen vorst beschermd worden. De externe module moet zo dicht mogelijk bij de woning geplaatst worden.

De interne units

Deze units bevatten de compressor en de warmtewisselaar die het secundaire circuit in staat stelt om warmte op te nemen. Dit secundaire circuit is niets anders dan je centrale verwarmingssysteem en/of je vloerverwarming.

Een vat om warm water op te slaan en te voorkomen dat de pomp te vaak opnieuw moet opstarten

Om de warmtepomp zonder onderbreking te laten draaien, kan deze unit met een buffervat uitgerust worden. Deze vat slaat warm water op, dat vervolgens op aanvraag het circuit kan voeden.

De warmtepomp kan dan continu werken totdat de richttemperatuur van de buffervat bereikt is.

De interne units van modellen die uitsluitend voor verwarming bedoeld zijn, lijken op wandketels vanwege de plaats van bevestiging en hun afmetingen.

Wanneer de warmtepomp ook sanitair warm water produceert, is er standaard een buffervat aanwezig die aan de interne unit geïntegreerd is. Die unit wordt dan op de vloer geplaatst.

Als het om een monoblock-warmtepomp gaat, waarbij het koelcircuit volledig in een grotere externe unit geïntegreerd is, bestaat de interne unit alleen uit een buffervat en een module voor het beheer van de werking van de warmtepomp. 

Met een lagetemperatuurverwarming

Een lucht-waterwarmtepomp is vooral interessant als ze gepaard gaat met een warmteafgiftesysteem dat op lage temperatuur werkt (waarbij het circulerende water kouder blijft dan 50°C) of, nog beter, op zeer lage temperatuur verwarmt (waarbij het water onder 35°C blijft). 

Maar, een lagetemperatuurverwarming kan alleen worden overwogen als het huis geïsoleerd (of zo goed als geïsoleerd) is volgens de nieuwbouwvoorschriften. De woning moet ook voldoende oppervlakte hebben zodat de warmte kan ontsnappen, idealiter via de vloer. Anders zullen onvoldoende geïsoleerde muren de verwarmde ruimte afkoelen, wat een onaangenaam gevoel geeft.

De 50-gradentest om te weten of je huis geschikt is voor een lage temperatuurverwarming

Je kunt beginnen met zelf de 50-gradentest uit te voeren voor het water dat in je radiatorencircuit circuleert met je huidige ketel: verlaag de temperatuur naar 50°C (in plaats van bijvoorbeeld 70°C) en controleer of het nog steeds warm genoeg is in huis, vooral op een erg koude dag.

• Als de test mislukt, is het huis nog niet geschikt voor een lagetemperatuurverwarming.
• Als de test overtuigend is, moet je nog bepalen of de bestaande radiatoren volstaan, uitgebreid moeten worden of zelfs dienen te worden vervangen door lagetemperatuurradiatoren of ventiloconvectoren. Deze berekening moet gebaseerd zijn op een zogenaamde dimensioneringsnota van de installateur.

Als je huis onvoldoende geïsoleerd is

Als je isolatie momenteel onvoldoende is, maar je van plan bent om dit aan te pakken, kun je kiezen voor een hybride warmtepomp als tussenoplossing. Terwijl je wacht tot de isolatie verbeterd is, kun je vaak je huidige radiatoren aan een lagetemperatuursysteem aanpassen door radiatoren of convectoren toe te voegen.

Alternatieven voor lagetemperatuurverwarming

Je woning is goed geïsoleerd maar praktische of financiële obstakels belemmeren je om op lange termijn over te schakelen op lagetemperatuurverwarming? In dat geval zou je kunnen kiezen voor een lucht-luchtwarmtepomp die verwarmde omgevingslucht in huis blaast (geen verse lucht, want het is geen ventilatiesysteem). In elk geval moeten een warmteverliesberekening en een dimensioneringsnota je naar de juiste keuzes leiden.

Dimensionering van het warmteafgiftesysteem

De aanvoer- en retourtemperaturen voor het verwarmen van een ruimte worden bepaald aan de hand van een dimensioneringsnota over het emissiesysteem. Deze moet een kort overzicht bevatten van de dimensionering en technische specificaties van de gekozen verwarmingselementen. De nota moet aantonen dat de afgiftecapaciteiten voldoende zijn voor het geplande temperatuurregime teneinde het berekende warmteverlies te compenseren.

Hoe vaak de compressor van de warmtepomp opstart 

Ongeacht het warmtepompsysteem is het belangrijk om het systeem zo te dimensioneren en te gebruiken dat de compressor niet te vaak opstart.

De opdracht is moeilijker in woningen met onvoldoende isolatie. Die woningen ervaren immers meer temperatuurschommelingen door een groter warmteverlies, waardoor de compressor moet heropstarten om de ruimtes opnieuw te verwarmen.

Soms moet de compressor continu draaien om de comforttemperatuur te bereiken, wat de verbruikskosten verhoogt.

Oplossingen om te voorkomen dat de compressor te vaak opnieuw opstart

Het starten en stoppen van de compressor wordt ook wel "pompen" genoemd. Een warmtepomp met een zogenaamde inverter of modulerende compressor kan zijn toerental aanpassen aan de warmtebehoefte. Dit voorkomt veel stoppen/starten en verbetert de efficiëntie van de installatie.

Het kan ook worden gecombineerd met een vat om water op te warmen en op te slaan wanneer kamers niet verwarmd moeten worden, waardoor de compressor minder vaak hoeft te starten. Houd echter rekening met de extra kosten en de extra ruimte die nodig zijn.

Er zijn tal van systemen in verschillende vormen en kleuren om de warmte in je woning te verspreiden. De emissie- en distributiesystemen zijn vaak van verschillende merken. Dus wat je ook kiest, het belangrijkste is om te controleren of alle onderdelen van je verwarmingssysteem compatibel zijn.

Radiatoren

Het belangrijkste criterium voor het kiezen van de juiste radiator is de warmteafgiftecapaciteit (uitgedrukt in watt). De installateur moet het warmteverlies, en dus de caloriebehoefte in je woning berekenen, rekening houdend met de grootte van de kamers, de oppervlakte van de ramen, de isolatiewaarde, de ligging enz. 

Dankzij de isolatievoorschriften van vandaag, met hogere vereisten, zijn de energiebehoeften lager en zijn radiatoren compacter geworden.

Paneelradiator 

De keuze van een paneelradiator wordt bepaald door drie kenmerken: de hoogte, de breedte en het type. Het type geeft aan hoeveel panelen en lamellen er zijn. Het eerste getal geeft het aantal panelen aan, het tweede het aantal lamellen. Type 21 betekent bijvoorbeeld 2 panelen en 1 lamel.

Er zijn twee soorten paneelradiatoren: met en zonder bekleding. De radiatoren zonder bekleding geven meer warmte af en de radiatoren met bekleding zijn voorzien van een decoratief rooster en zijpanelen. Ze zijn iets duurder en mooier met afgeronde hoeken en kindveilige randen. 

Decoratieve radiatoren

Decoratieve radiatoren bieden een enorme keuze aan met betrekking tot de vorm, de kleur en het materiaal. Vroeger waren ze duur, maar het prijsverschil met traditionele radiatoren is aanzienlijk kleiner geworden. Let op de energie-efficiëntie: sommige radiatoren zijn alleen geschikt als bijverwarming of handdoekrek, niet als hoofdverwarming. 

Oppervlakteverwarming

Deze systemen zijn in de vloer, de muur of het plafond ingebouwd en werken op lage temperaturen. Vloerverwarming staat bekend om de zachte warmte die je voeten lekker warm houdt. De afgegeven warmte wordt over een groter oppervlak verspreid. Merk op dat harde vloerbedekkingen betere warmtegeleiders zijn dan zachte vloerbedekkingen en parket. De laatste twee zullen de warmteafgifte van de vloer meer vertragen dan tegels, wat de efficiëntie van het systeem beïnvloedt.

Hetzelfde geldt voor wand- en plafondverwarming. 

Ventiloconvectoren

De ventiloconvectoren zuigen lucht aan die door een warmtewisselaar gaat, en verspreiden de warmte vervolgens af.  

Premies in Vlaanderen

De hoogte van de premie is niet forfaitair en kan je berekenen met behulp van een simulator op de energiewebsite van de Vlaamse Overheid. 

Premies in Wallonië

De warmtepompen voor verwarming of combinaties ervan kunnen een premie ontvangen van € 1 500 tot € 9 000.

De premies variëren met een factor van 1 tot 6 afhankelijk van het inkomen, maar ze zullen altijd worden beperkt tot 90 % van het bedrag incl. BTW van de in aanmerking komende kosten op de facturen.

Zie de toestellen die in aanmerking komen en de voorwaarden en formulieren op de website van het Waalse Gewest.

Premies in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

Voor residentiële woningen verschillen de premies afhankelijk van je inkomenscategorie (laag, gemiddeld en standaard categorie) en variëren ze van € 4 500 tot € 5 000 voor een lucht-waterwarmtepomp.

Merk op dat deze premies nog verhoogd kunnen worden door de Bonus beëindiging stookolie en kolen en door de Bonus meerdere werken.

Meer details over de premies bij aankoop van een lucht-waterwarmtepomp

Raadpleeg ons artikel Welke premies voor een warmtepomp?

In bepaalde gevallen heb je een vergunning nodig om een warmtepomp te installeren. In andere gevallen zal er een meldingsplicht zijn. Dat is afhankelijk van het type warmtepomp, het vermogen, de hoeveelheid koelvloeistof en de ligging.

Meer info over de eventuele vergunningen vind je in ons dossier Een warmtepomp voor jouw verwarming

Welke geluidshinder door een lucht-waterwarmtepomp?

Het geluidsvermogen is een belangrijk gegeven bij de aerothermische warmtepompen. Het stemt overeen met het geluidsniveau, uitgedrukt in decibels, dat bereikt wordt door de interne en externe units van de warmtepomp. 

Met deze waarde, die gemiddeld tussen 50 en 65 decibel ligt voor de buitenunit, kun je de stilste warmtepomp kiezen en overlast voor jou en je buren voorkomen. 

Het belang van de locatie van de externe unit

Vermijd bij voorkeur plaatsen waar het geluid weerkaatst, zoals hoeken of binnenplaatsen. Plaats de ventilator niet in de richting van je buren, en nog minder in de richting van een van hun ramen. 

Een plat dak is een goede locatie als mogelijke oplossing voor geluidhinder, net als het benutten van natuurlijke obstakels die de verspreiding van het geluid beperken.

Oplossingen tegen lawaai

Als jij (of je buurman) nog steeds last hebt van het lawaai, kun je een geluiddempende kast rond het apparaat plaatsen. Volgens tests uitgevoerd door onze Nederlandse collega's van de Consumentenbond kan dit het geluidsniveau met 5 tot 9 dB(A) verminderen, wat niet onaanzienlijk is. De externe unit moet wel altijd op flexibele silent-blocks geplaatst worden om lawaai en trillingen op te vangen.

Hoe plaats je een lucht-waterwarmtepomp?

Voor dit type warmtepomp zijn er geen boringen of grondwerken nodig, maar de installatie is iets ingewikkelder dan bij een lucht-luchtwarmtepomp.
Om de haalbaarheid van je project te controleren en een offerte op te stellen op basis van de specifieke kenmerken van je woning, vraag je altijd vooraf een technisch bezoek aan om onaangename verrassingen op de werf te vermijden. 

In principe wordt de installatie in de volgende stappen uitgevoerd:

• De externe unit wordt geïnstalleerd.
• Het oude verwarmingssysteem en de aansluitingen worden verwijderd.
• De nieuwe externe unit wordt geplaatst.
• Het circuit wordt gevuld met koelvloeistof en het systeem wordt aangesloten als het niet om een monoblock gaat. Indien wel, wordt het circuit met water gevuld.
• De installatie wordt in dienst gesteld met de nodige parameterinstelling en jij, de klant, krijgt een volledige uitleg over de werking van de installatie. 

Hoe onderhoud je je lucht-waterwarmtepomp?

Op dit moment is er geen wettelijke onderhoudsplicht, maar dat zal waarschijnlijk worden opgenomen in de regionale EPB-regelgeving.

In Frankrijk is dit bijvoorbeeld al sinds 2020 het geval, met een onderhoud om de twee jaar.

Hoeveel kost het onderhoud van een lucht-waterwarmtepomp?

Helaas zien we weinig prijzen voor het onderhoud, zelfs niet op de websites van de grote merken. Om je een idee te geven: Vaillant heeft drie formules voor onderhoudscontracten waarvan de goedkoopste begint bij € 265 (incl. BTW) voor een basisonderhoud en een connectiviteitspack (maandelijks verbruiksrapport, energieverbruiksmonitoring).

Het onderhoud bestaat uit het reinigen van de externe unit, het controleren van de werking van het apparaat en zijn rendement, en de waterdichtheid van het koelcircuit. Op het reinigen na is het onderhoud het werk van een vakman.

Voordelen

• Kan worden gecombineerd met een bestaande centrale verwarming of vloerverwarming, waardoor het ideaal is bij renovatie.
• Verwarming met veel inertie en comfort.
• Algemene jaarprestaties liggen veel hoger dan bij een klassieke ketel.
• Eén systeem voor de verwarming en de koeling.

Nadelen

• Kan momenteel niet concurreren met de verwarmingssystemen op fossiele brandstoffen vanwege de elektriciteitsprijs. 
• Het rendement is gevoeliger voor schommelingen in de buitentemperatuur dan bij bodem-waterwarmtepompen.
• Het relatieve lawaai van de externe unit naar de buren toe in de zomer (met open ramen).

Conclusie

Op het vlak van prestaties en dus energiebesparing is het duidelijk dat warmtepompen op termijn alle verwarmingsketels in België zouden moeten vervangen. Twee factoren houden de uitrol van deze technologie voorlopig tegen: 

• Het huidige gebrek aan isolatie in het woningpark dat een absolute prioriteit blijft om over te schakelen op het meest efficiënte apparaat tegen de laagste aankoopprijs.
• De prijs van elektriciteit in vergelijking met gas of stookolie, die de voordelen van deze verbruiksvermindering volledig ondermijnt.

Deze twee elementen worden elk jaar geanalyseerd in ons dossier over de kosten van verwarmingssystemen. Deze vaststelling, die we al enkele jaren doen, werd onlangs bevestigd in juli 2024 in een studie uitgevoerd door de federale regulator voor energie, de CREG. Deze studie vergeleek de kosten van verwarming door een lucht-waterwarmtepomp met de kosten van verwarming door fossiele brandstoffen. Er werd rekening gehouden met de kosten voor investering, onderhoud, BTW en energie (referentie tussen januari 2018 en januari 2024).

Het onderzoek wees uit dat een warmtepomp rendabel is in vergelijking met een gasketel, zowel qua investering als qua gebruikskosten, als de prijsverhouding tussen elektriciteit en gas maximaal tussen 1,73 en 2,06 ligt. In de onderzochte periode lag de gemiddelde verhouding echter tussen 4,15 en 6. Met andere woorden, elektriciteit was twee tot drie keer te duur om de balans positief te maken. 

Investeren in een dergelijk systeem in dit stadium is alleen zinvol voor supergeïsoleerde nieuwe woningen, en voor anderen blijft isolatie prioriteit nummer 1.