Tetanus

Tetanus is een ernstige, en vaak dodelijke infectieziekte waarvoor je naar het ziekenhuis moet. Een giftige stof ("tetanospasmine") verspreidt zich in je lichaam en blokkeert de werking van bepaalde zenuwen.

Aan de oorsprong ligt een sporenvormende bacterie die voorkomt in de darmen van dieren zoals koeien en paarden, de Clostridium tetani. Die sporen geraken via de uitwerpselen van die dieren in de omgeving (de aarde, het straatvuil …). En ze kunnen daar vele jaren in leven blijven aangezien ze zeer resistent zijn (bestand tegen grote hitte, extreme koude, chemische stoffen allerhande enz.). Het probleem rijst pas wanneer ze bij de mens in een wonde geraken: dan kan de bacterie actief worden en de giftige stof produceren die tetanus veroorzaakt.

Anders dan in de ontwikkelingslanden is tetanus in onze streken zeer zeldzaam geworden: er doet zich per jaar vaak niet meer dan één geval voor per 5 miljoen inwoners.

In ons land heeft bijna iedereen in zijn jeugdjaren een vaccinatie gekregen tegen tetanus. Die biedt een goede bescherming tegen de ziekte. Maar de bescherming neemt in de loop der jaren af. Daarom beveelt men aan dat volwassenen regelmatig een "rappel" of "booster" (herhalingsvaccin) zouden krijgen. In de praktijk wordt dat wel eens vergeten, waardoor veel senioren in feite niet meer afdoende beschermd zijn.

Het risico op tetanus is daardoor het hoogst bij 65-plussers en ook vrouwen maken meer kans dan mannen.

Kenmerkend voor de tetanusbacterie is dat ze alleen kan groeien in de afwezigheid van zuurstof. Als er bij een verwonding sporen van de bacterie in de wonde geraken, kunnen ze zich dus alleen ontwikkelen en je ziek maken als de wonde zich daartoe leent omdat er geen zuurstof meer aanwezig is. Daardoor schuilt er bij een diepe wonde in principe veel meer gevaar dan bij een oppervlakkige schaafwonde: er kan weefselschade optreden waardoor de bloedtoevoer vermindert en er kunnen zich bacteriën ontwikkelen die de overblijvende zuurstof opgebruiken.

Dat kan bv. het geval zijn als je jezelf verwondt bij het tuinieren of bij een valpartij en er aarde in de wonde terechtkomt. Of wanneer je op een spijker trapt en er zich een diepe wonde vormt.

In zulke omstandigheden is de kans dat de tetanusbacterie zich in de wonde gaat vermenigvuldigen en dat je tetanus krijgt, een stuk groter.

Weet dat de bacterie soms al weken eerder in je lichaam kan zijn geraakt, de incubatieperiode bij tetanus ligt namelijk veelal tussen 3 en 21 dagen.

Maar het moet gezegd dat tetanus evenmin uitgesloten is na een simpele schram opgelopen bij het tuinieren (krassen, snijwonden of een prik van een rozenstruik) of na een krab van een kat.

Net zoals niet elke diepe wonde tot tetanus leidt: de weefsels halen vaak toch nog voldoende zuurstof uit het bloed om de groei van de bacterie onmogelijk te maken.

De populaire overtuiging die waarschuwt tegen roestige spijkers is niet correct, omdat niet de roest zelf verantwoordelijk is voor tetanus, maar de eventuele aanwezigheid van de bacterie en het feit dat de wond diep is. Zelfs een gloednieuwe nagel kan een toegangspoort zijn voor Clostridium tetani.

Hoewel de meeste tetanusgevallen zich bij een "gewone" verwonding voordoen zoals bij het tuinieren, vormen personen met een chronische wonde, bv. een open been, een specifieke risicogroep: bij hen biedt de wonde altijd een openstaande toegangspoort voor de tetanusbacterie.

Eens de bacteriën die tetanus veroorzaken met succes het lichaam zijn binnengekomen en hun toxine hebben verspreid, zal dit zeer krachtige gif de zenuwen die de spieren aansturen, aantasten. De spieren zullen samengetrokken blijven en "verlamd" worden.

Meestal zijn stijve kaakspieren de eerste symptomen, waardoor je je mond niet meer kunt openen – vandaar ook de naam "klem" – en slikken moeilijk wordt.

Daarna kunnen steeds meer spieren aangetast geraken en kun je last krijgen van een stijve nek, een sardonische glimlach (kramp in de gezichtsspieren waardoor men permanent lijkt te glimlachen), de rug of de buik die in een kramp wordt getrokken ...

De spierkrampen veroorzaken erg veel pijn en kunnen leiden tot breuken, ademhalingsproblemen en zelfs verstikking, doordat de ademhalingsspieren samentrekken.

Heel je lichaam spant zich op: gebalde vuisten, een hoge rug, armen en benen opengespreid.

In het begin is er ook een zekere mate van geïrriteerdheid, rusteloosheid, zweten en hartkloppingen, en dat verergert alleen maar.

Wie tetanus heeft opgelopen, staat een zware behandeling te wachten: het gif moet worden geneutraliseerd door een inspuiting met zogenoemde immunoglobulines, de wonde moet grondig worden schoongemaakt om te voorkomen dat de bacterie het gif verder produceert, antibiotica zijn nodig om de bacteriegroei een halt toe te roepen, de spierkrampen moeten worden bestreden (bv. met benzodiazepines), mogelijke ademhalingshulp enz.

Het is dus beter om je gewoon op tijd te laten vaccineren.

Het herstel van een tetanusinfectie vergt veel tijd, het kan weken tot maanden duren vóór je je normale leven terug kunt opnemen.

Zelfs met de beste behandeling is de sterftekans al bij al vrij hoog: in de zogenoemde ontwikkelde wereld wordt het geraamd op één op de tien patiënten. Daarom is het beter om de ziekte te voorkomen met een inenting.

• In sommige landen, bv. Frankrijk, is het bij wet verplicht om baby's tegen tetanus in te enten. Niet zo in België. Toch wordt inenting tegen tetanus bij ons sterk aanbevolen door de overheid, bij monde van de Hoge Gezondheidsraad. Dankzij het Belgische vaccinatiebeleid is tetanus in ons land zo goed als verdwenen. Sporadisch komen er nog gevallen voor. Als vaccinatie wordt verwaarloosd, kan het aantal gevallen opnieuw stijgen.
• De vaccinatie verloopt in zes fases, de laatste rond de leeftijd van 14-15 jaar. Volgens de aanbeveling laat men zich daarna bij voorkeur om de tien jaar opnieuw inenten als men optimaal beschermd wil blijven. Bespreek het met je huisarts als je met vragen zit over je vaccinatiestatus.
• Bij een risicowonde zal een arts in de eerste plaats een herhalingsvaccin toedienen als blijkt dat je vaccinatiestatus aan vernieuwing toe is. Hij zal je dat ook voorstellen als niet met zekerheid kan worden uitgemaakt of je al dan niet nog beschermd bent tegen tetanus, om geen risico te nemen. Alleen treedt de bescherming niet onmiddellijk in werking. Daarom kan de arts, als hij oordeelt dat het om een risicowonde gaat en ze dus tetanussporen kan bevatten waardoor je de kans loopt om de ziekte te ontwikkelen, beslissen om ook preventief zogenaamde immunoglobulines in te spuiten. Dat is hetzelfde product als dat wat, in hogere dosis, bij de behandeling van tetanus wordt gebruikt; het voordeel is dat het meteen bescherming biedt. Ook thuis is het belangrijk om wonden goed te verzorgen om tetanus te voorkomen.

Naar ons dossier wondverzorging