Acne of puistjes: hoe voorkomen en behandelen?

Als we het hier over acne hebben, gaat het over de meest courante vorm, namelijk "acne vulgaris", in de volksmond "jeugdpuistjes". Specialisten onderscheiden nog andere vormen van acne, maar daar gaan we hier niet op in.

De typische letsels ontstaan in de haarzakjes. Die bestaan uit:

• een talgkliertje;
• een kanaal (strikt genomen het haarzakje);
• en de haar die eruit groeit (de opening waaruit ze groeit, is de porie).

Overal waar er haargroei is, zijn er talgkliertjes, maar ze zijn groter en talrijker in het gezicht. Die kliertjes maken talg aan, een soort van huidsmeer. Hormonale veranderingen tijdens de puberteit kunnen de talgproductie verhogen.

Als er te veel talg wordt aangemaakt, geraken de haarzakjes verstopt. Door de hormonale veranderingen kan ook de aanmaak van huidcellen op hol slaan, die zich dan in het haarzakje gaan opstapelen, waardoor dat nog meer verstopt raakt. Daardoor ontstaan de typische letsels, in eerste instantie doorgaans mee-eters (witte of zwarte puntjes).

Daarnaast wordt acne in de hand gewerkt door de bacterie Propionibacterium acnes, die zich met talg voedt. Deze bacterie is altijd aanwezig op onze huid en is normaal gezien onschadelijk. Maar in een verstopt haarzakje kan ze gaan woekeren en een ontsteking veroorzaken. Door die ontsteking kan het haarzakje scheuren en ernstigere letsels veroorzaken, zoals papels en pustels.

Aanvankelijk uit acne zich gewoonlijk door mee-eters, ook vetpuistjes of comedonen genoemd. Er zijn twee soorten:

• gesloten mee-eters of "witte puntjes": hierbij is de talgophoping bedekt met een dun membraan;
• open mee-eters of "zwarte puntjes": hierbij kleurt de talg zwart.

Sommige mensen hebben alleen mee-eters, maar de meesten hebben ook last van ontstoken letsels. De meest voorkomende zijn papels (rode bultjes) en pustels (lijken op papels, maar hebben een zichtbare kern gevuld met pus). Soms komen er ook noduli voor, die groter zijn dan pustels en dieper in de opperhuid dringen.

Specialisten onderscheiden nog meer soorten letsels. De ernst van de acne verschilt dus van persoon tot persoon.

Acne is heel eenvoudig vast te stellen, meestal gewoon door de tekenen te bekijken. Er zijn nog een aantal andere huidziekten die in eerste instantie aan acne doen denken. Normaal gezien weet de dokter die echter probleemloos te herkennen.

In ieder geval moet de dokter vragen welke geneesmiddelen je eventueel neemt tegen andere ziekten, want sommige kunnen acne in de hand werken.

Velen beschouwen acne als een weinig ernstig probleem, dat vanzelf overgaat. Het klopt dat het in ongeveer 60 % van de gevallen om een lichte vorm gaat, met vooral mee-eters en een beperkte hoeveelheid papels of pustels. Veel mensen verzorgen de acne dan zelf, zonder medicatie. Maar in de overige 40 % van de gevallen gaat het om een ernstigere vorm, waarvoor men eerder geneigd zal zijn om naar de dokter te stappen. Dat is bij zware acne zeker verantwoord, temeer omdat de letsels blijvende littekens en soms zelfs huidverkleuringen kunnen veroorzaken.

Bij milde acne is een medische behandeling niet noodzakelijk. Maar misschien wil je dat toch, omdat je er erg onder lijdt. In dat geval raadpleeg je het best je arts. De werkzaamheid van de geneesmiddelen tegen acne is bewezen. Dat geldt in veel mindere mate voor de talloze andere middelen die komaf zouden maken met acne. Als je met ernstige acne kampt en die wilt aanpakken, ga je het best naar de dokter. Hiervoor kun je gewoon terecht bij je huisarts. Indien nodig kan die je doorverwijzen naar een dermatoloog.

Houd er rekening mee dat het effect van geneesmiddelen tegen acne doorgaans pas na een aantal weken zichtbaar is. Heb dus geduld en laat de moed niet te snel zakken.
Weet ook dat er vandaag geen enkele medische behandeling bestaat die acne met zekerheid voorgoed doet verdwijnen. Meestal verdwijnt acne definitief na de puberteit, maar dat ligt dan aan de natuurlijke evolutie van de aandoening, niet aan de behandelingen. Kortom, zelfs als de basisbehandeling succesvol is gebleken, kan acne soms nog terugkeren. Om dat te voorkomen, stelt de dokter in sommige gevallen een onderhoudsbehandeling voor.

We vermelden hier enkel de voornaamste geneesmiddelen. De arts moet in overleg met je beslissen welke behandeling aangewezen is. We hebben het hier enkel over geneesmiddelen en niet over andere behandelingen die soms worden voorgesteld, zoals lichttherapie, laserbehandeling, chemische peeling enz.

Er bestaan twee soorten medicatie:

• uitwendige geneesmiddelen om op de huid te smeren (gel, crème…);
• orale middelen (pillen).

Indien mogelijk kiest men het best voor een geneesmiddel voor uitwendig gebruik (gel, crème…). Dat geeft namelijk minder kans op ernstige bijwerkingen. Sommige zijn vrij verkrijgbaar, maar niettemin is het aan te raden om eerst je arts te raadplegen, zeker bij vrij ernstige acne. Soms kan het immers beter zijn om verschillende geneesmiddelen te combineren om de kans dat de behandeling werkt, te vergroten.

Uitwendige geneesmiddelen

De voornaamste die bij ons verkrijgbaar zijn:

• adapaleen, bijvoorbeeld Differin crème of gel (op voorschrift);
• benzoylperoxide, bijvoorbeeld Benzac Gel, Benzac Wash of Pangel (vrij verkrijgbaar). Bestaat in een concentratie van 5 of 10%. De 5% concentratie is even doeltreffend en geeft minder kans op huidirritatie;
• azelaïnezuur, bijvoorbeeld Skinoren crème (op voorschrift). 

Voor milde acne met vooral mee-eters zou een behandeling met één enkel geneesmiddel moeten volstaan. In iets ernstigere gevallen met ook papels of pustels worden soms twee uitwendige geneesmiddelen gecombineerd. Er bestaan gecombineerde geneesmiddelen, zoals Epiduo Gel, een combinatie van adapaleen en benzoylperoxide. De arts kan echter ook twee afzonderlijke geneesmiddelen voor uitwendig gebruik voorstellen.

Middelen voor uitwendig gebruik bestaan in verschillende vormen. Een gel kan bijvoorbeeld meer geschikt zijn voor een vette huid, terwijl een crème beter hydrateert. Sommige middelen kun je in de douche aanbrengen, wat handig kan zijn als de acne (ook) op andere lichaamsdelen dan je gezicht voorkomt. Welke vorm het meest geschikt is, bespreek je het best met je arts of apotheker.

Orale middelen

Vanaf een bepaalde mate van ernst kan orale medicatie nodig zijn.

• Een mogelijkheid is een antibioticum, bijvoorbeeld doxycycline. Dat werkt dan in op de bacterie Propionibacterium acnes, die mee acne veroorzaakt. Daarnaast bestrijdt het ook de ontsteking. Vandaag wordt een behandeling met enkel een antibioticum afgeraden, vanwege de kans op het ontstaan van resistente bacteriën. Het is dan ook aanbevolen om de antibioticakuur te combineren met een uitwendig geneesmiddel (geen antibioticum). Dat zal het risico op resistente bacteriën aanzienlijk verkleinen.
• In de ernstigste gevallen van acne zijn isotretinoïne-tabletten het meest doeltreffend. Het meest bekende merk is Roaccutane, maar er bestaan  ook goedkopere. Isotretinoïne werkt in op alle factoren die verantwoordelijk zijn voor acneletsels. Dat maakt het middel zo doeltreffend. Vanwege de ernstige mogelijke bijwerkingen is dit middel echter ook riskanter. Daarom is het enkel aan te raden in de ernstigste gevallen. Isotretinoïne is helemaal uit den boze voor zwangere vrouwen, omdat de stof misvormingen van de foetus kan veroorzaken. Jonge vrouwen moeten ook nauwgezet een betrouwbare vorm van anticonceptie gebruiken tijdens de behandeling en nog een tijdje nadien. Isotretinoïne verzwakt bovendien de huid, zelfs in die mate dat ontharing met was is afgeraden, omdat je de huid zou kunnen meerukken! De stof kan ook spierpijn veroorzaken. Er zijn zelfs aanwijzingen dat ze het risico op een depressie of zelfdoding verhoogt (al blijft dit omstreden). En zo zijn er nog meer bijwerkingen mogelijk. Bovendien moeten er gedurende de behandeling bloedafnames gebeuren, zeker bij hoge dosissen.
• Voor meisjes en vrouwen met ernstige acne bestaat er nog een mogelijkheid: een anticonceptiepil. Die kan eventueel gecombineerd worden met een ander geneesmiddel, omdat de hormoonbehandeling vooral inwerkt op de talgproductie en minder op andere factoren. Als eerste keuze raden wij zogenaamde tweedegeneratiepillen aan. Die zijn even doeltreffend tegen acne als recentere pillen en bovendien zijn ze veiliger (minder kans op een veneuze trombose). Artsen schrijven soms pillen voor op basis van cyproteron en ethinylestradiol, zoals Diane. Deze middelen, met acne als officiële indicatie, werken ook contraceptief. Ze geven echter meer kans op een veneuze trombose, terwijl ze niet veel doeltreffender zijn tegen acne dan een klassieke anticonceptiepil. Daarom raden wij ze vandaag niet aan. 

Onderhoudsbehandeling

Na de basisbehandeling stelt de arts soms een onderhoudsbehandeling voor met een uitwendig geneesmiddel om te voorkomen dat de acne terugkeert, wat anders vrij vaak kan gebeuren.

Acne komt vooral voor bij tieners en gaat meestal na enkele jaren vanzelf over. Maar sommige mensen hebben er ook na de puberteit nog last van. Soms ontstaat acne zelfs pas op volwassen leeftijd. Het is dus niet alleen een probleem van de puberteit.

Vaak wordt gezegd dat er een verband is tussen acne en voeding, zoals chocolade, vetten, melk, suikers … Volgens sommigen zouden bepaalde diëten helpen tegen acne, bijvoorbeeld het zogenaamde paleodieet. Als we de wetenschappelijke gegevens echter kritisch bestuderen, moeten we besluiten dat het niet echt is bewezen dat voedingsmiddelen acne in de hand werken. Omgekeerd is het ook niet zeker dat ze geen enkele rol spelen. Er bestaan nu eenmaal te weinig onderzoeksgegevens om daar een uitspraak over te doen.

Uiteraard staat het je vrij om je voedingspatroon aan te passen en bijvoorbeeld minder melk te drinken, minder chocolade te eten enz. Maar wij raden af om jongeren een dieet te doen volgen om verlost te raken van hun acne. Er is te weinig bewijs voor het nut daarvan.

In tegenstelling tot wat de reclame laat uitschijnen (en zelfs artsen vaak beweren), is het ook lang niet zeker dat bepaalde cosmetica acne bevorderen. En het nut van zogenaamde niet-comedogene cosmetica is al helemaal niet aangetoond.

In feite zijn de heersende adviezen omtrent acne (kom niet aan de letsels, was je gezicht niet meer dan twee keer per dag, gebruik geen vette cosmetica …) gewoonlijk gebaseerd op een beperkt aantal onderzoeken waarvan men bovendien de resultaten slecht interpreteert.

Er bestaan hooguit aanwijzingen dat ouderwetse klassieke vaste zeep acne kan verergeren en dat je beter een moderne "zeep zonder zeep" gebruikt, die de huid minder irriteert. Zeepvrije zeep bevat synthetische detergenten en worden daarom ook wel "syndet" genoemd.

Maar dit alles betreft de vraag hoe om te gaan met bestaande acne. Wat echter preventie betreft, er is vandaag geen enkele bevestigde manier om acne met zekerheid te voorkomen.

In de apotheek vind je verschillende uitwendige geneesmiddelen tegen acne op basis van erythromycine, een antibioticum. Die zijn vrij verkrijgbaar, wat volstrekt onaanvaardbaar is.

Vroeger behoorde een uitwendig antibioticum als monotherapie tot de mogelijke behandelingen van acne. Dat is niet langer het geval, omdat dit het risico op resistente bacteriën verhoogt. Al in 2006 schreven wij dat antibiotica voor uitwendig gebruik ertoe kunnen leiden dat bacteriën resistent worden. Daarom vinden we dat ze enkel onder medisch toezicht en enkel indien absoluut nodig mogen worden gebruikt, en in dat geval is een correct gebruik uiterst belangrijk.

Omwille van een betere doeltreffendheid en een kleinere kans op antibioticaresistentie kun je bijvoorbeeld tegelijkertijd een ander middel gebruiken, zoals benzoylperoxide. Vandaag zijn crèmes op basis van erythromycine echter nog altijd verkrijgbaar zonder voorschrift, wat de kans op een verkeerd gebruik vergroot. De hoogste tijd om daar paal en perk aan te stellen.