Eczeem

Eczeem gaat gepaard met huidontsteking met bijhorende uitslag, rode vlekjes, blaasjes, felle jeuk en een droge huid. De symptomen kunnen sterk variëren van persoon tot persoon en ook de ernst kan verschillen. Meestal verloopt de aandoening in golfbewegingen, met afwisselend opstoten en periodes waarbij de symptomen achterwege blijven.

We overlopen alle symptomen in detail:

• Jeukende huid is het meest kenmerkende symptoom. De aangetaste huid jeukt heel erg en krabben kan tijdelijk verlichting brengen, maar kan de aandoening verergeren.
• Droge huid is samen met jeuk het belangrijkste teken van atopische dermatitis. De huid voelt ruw, schilferig of strak aan en kan sneller barsten of kloven vertonen.
• Roodheid en ontsteking van de aangetaste huidzones. Sommige mensen zullen een milde roodheid ervaren, terwijl anderen een ernstigere ontsteking hebben. De ernst kan dus variëren per persoon.
• Huiduitslag kan verschijnen in de vorm van kleine verhoogde bultjes, blaasjes, schilfertjes of korstjes. Ook hier kan de ernst variëren. Acuut eczeem wordt gekenmerkt door intens jeukende rode puistjes, blaasjes waar vocht uit komt en korstvorming. Bij een minder ernstige variant gaat het om chronische wonden die eruitzien als droge, schilferige puistjes. Bij veel patiënten kunnen wonden in verschillende stadia tegelijkertijd aanwezig zijn.
• Een verdikte of leerachtige huid kan een gevolg zijn van langdurig krabben of wrijven aan de aangetaste plaatsen.
• Na verloop van tijd kunnen de aangetaste huidzones donkerder of lichter van kleur worden dan de omringende huid.
• Nachtelijke jeuk die de slaap kan verstoren en kan bijdragen tot verdere huidirritatie.

Leeftijd bepaalt de gevoelige plekken

Waar eczeem juist opduikt en hoe ernstig de symptomen zijn, verschilt van de ene persoon tot de andere en is ook afhankelijk van de leeftijd.

• Zuigelingen: eerst de hoofdhuid, het voorhoofd en het gezicht (vooral de wangen). Vervolgens de buitenkant van de armen en benen. Minder frequent is eczeem op de rug, de buik en de borstkas.
• Kinderen: vooral ter hoogte van de plooien van de ellebogen en de knieën, maar ook aan de polsen, handen en enkels.
• Volwassenen: vooral in de lichaamsplooien (ellebogen, knieën, hals), maar ook op de handen. Op het gezicht komt eczeem minder vaak voor.

Alhoewel de precieze oorzaak nog niet gekend is, lijken er wel verschillende factoren te spelen. We zetten de voornaamste gekende oorzaken op een rijtje:

• Genetische aanleg vormt de belangrijkste oorzaak: bij het merendeel van de patiënten kampen ook familieleden met atopische aandoeningen, zoals astma of allergieën.
• Verstoorde beschermingsfunctie van de huid: de huid fungeert als eerste verdedigingslinie die het lichaam beschermt tegen irriterende stoffen en allergenen. Bij mensen met atopische dermatitis kunnen die beschermende eigenschappen aangetast of beschadigd zijn. Hierdoor kan vocht uit de huid ontsnappen, wat leidt tot een droge huid, en kunnen irriterende en allergene stoffen de huid makkelijker binnendringen, waardoor ontstekingen ontstaan.

• Verstoorde werking van het immuunsysteem: bij personen met atopische dermatitis is er een overdreven immuunrespons op bepaalde triggers, wat leidt tot ontstekingen en jeuk.
• Omgevingsfactoren: verschillende omgevingsfactoren kunnen atopische dermatitis-symptomen uitlokken of verergeren. Daartoe behoren allergenen (zoals huisstofmijt, pollen, huidschilfers van huisdieren), irriterende stoffen (zoals zeep, wasmiddelen, ruwe stoffen), weersveranderingen (extreme hitte of kou), bepaalde bacteriën of virussen en bepaalde voedingsmiddelen. Hoewel voedselallergieën over het algemeen niet de voornaamste oorzaak van atopische dermatitis zijn, kunnen zij de symptomen wel uitlokken of verergeren.
• Onevenwicht in het huidmicrobioom: het evenwicht van micro-organismen op de huid, bekend als het huidmicrobioom, kan een rol spelen bij de ontwikkeling van atopische dermatitis. Verstoringen in de normale samenstelling van het microbioom zijn waargenomen bij mensen met atopische dermatitis.

Atopische dermatitis is een chronische aandoening die langdurige behandeling en verzorging vereist. De behandeling van atopische dermatitis is erop gericht de symptomen te verlichten, de ontsteking te verminderen en opflakkeringen te voorkomen. De specifieke behandelingsopties kunnen variëren afhankelijk van de ernst van de aandoening, de leeftijd van de patiënt en individuele factoren.

De optimale behandeling vereist een gecombineerde aanpak met herstel van de beschermingsfunctie van de huid door hydratatie, vermijden van triggers en medicamenteuze behandeling.

Hoe kun je jezelf tegen eczeem beschermen?

Om je huid te herstellen en een droge huid tegen te gaan, moet je dagelijks meerdere keren vochtinbrengende middelen aanbrengen (ook wel “emolliënten” genoemd). Dit zowel wanneer eczeem opspeelt als tijdens eczeemvrije periodes.

Vochtinbrengende middelen zijn er in verschillende vormen, waaronder crèmes, zalven, lotions, oliën en gels. De meeste zijn verkrijgbaar als cosmetische of vrij verkrijgbare producten. Ze bestaan hoofdzakelijk uit vetachtige stoffen en water die helpen om de huidbarrière en vochtbalans te herstellen. Sommige hebben een dikkere consistentie dan andere, afhankelijk van de hoeveelheid en de soorten vetachtige stoffen. Meer waterige formules (bv. lotions) zijn daarentegen gemakkelijker aan te brengen en kunnen een verkoelend effect hebben omdat het water verdampt.

Welk vochtinbrengend middel je gebruikt hangt af van je persoonlijke voorkeur. Het kan dus wat uitproberen zijn om het meest geschikte product te vinden dat goed werkt voor je huidtype. Er is echter geen bewijs dat bepaalde producten beter zijn dan andere. Wat wel belangrijk is, is het mijden van stoffen die mogelijk irriterend of allergeen kunnen zijn. Het is dus raadzaam producten te kiezen die vrij zijn van geurstoffen en bewaarmiddelen.

Medicamenteuze behandeling

Wanneer een goede huidverzorgingsroutine niet voldoende blijkt, kan een lokale (of “topische”) behandeling met speciale crèmes of zalven van pas komen.

Om jeuk tegen te gaan en de ontsteking af te remmen kun je bijvoorbeeld een beroep doen op lokale behandeling met corticosteroïden. Cortisonecrèmes dienen als eerstelijnsbehandeling en werken ontstekingswerend, verzachten de jeuk en verminderen de letsels. Deze crèmes moeten worden aangebracht op de aangetaste huidzones tijdens opstoten van eczeem. Cortisonepreparaten bestaan in verschillende sterktes. Het is belangrijk om een steroïdenzalf of -crème te kiezen waarvan de sterkte is aangepast aan de ernst van het eczeem, de getroffen plek en de leeftijd van de patiënt. Ook moet de plek net zo lang worden behandeld tot de symptomen gevoelig verbeteren. Welke soort je best gebruikt hangt af van de leeftijd, de ernst en de locatie van de huidletsels. Tussen de cortisonebehandelingen door, blijf je best vochtinbrengende crèmes dagelijks verder gebruiken.

Veel patiënten staan negatief tegenover corticosteroïden, die een slechte naam hebben. Niet alleen werden deze vroeger veel te lang gebruikt, maar vooral te frequent en in te hoge doses. Bij correct gebruik treden er echter zelden bijwerkingen (zoals atrofie van de huid) op en reageert de huid over het algemeen goed. 

Indien lokale corticosteroïden niet aangewezen zijn of wanneer deze geen effect hebben, worden immunomodulatoren zoals tacrolimus-zalfjes (Protopic) en crèmes met pimecrolimus (Elidel) voorgeschreven bij gematigde of ernstige atopische dermatitis. Ze kunnen ook als proactieve onderhoudstherapie voorgeschreven worden om verdere opflakkeringen te voorkomen. Ze zijn ook effectief in het verminderen van jeuk, ontsteking en roodheid van de huid, maar alhoewel ze in het algemeen weinig bijwerkingen hebben, heerst er nog onduidelijkheid over de veiligheid op lange termijn. Ze zijn pas geschikt vanaf de leeftijd van twee jaar.

Bij personen met ernstige atopische dermatitis die geen baat hebben bij de klassieke lokale behandelingen kunnen orale corticosteroïden of immuunonderdrukkende middelen ook van nut zijn. Ook lichttherapie (met ultraviolette stralen) kan in sommige gevallen een oplossing bieden. Deze methode kan echter niet toegepast worden bij zuigelingen of bij jonge kinderen.

Andere behandelingen zoals voedingssupplementen (waaronder pro- en prebiotica), fytotherapie (planten- of kruidenmiddeltjes) of acupunctuur hebben geen bewezen effect of zijn nog onvoldoende bestudeerd. Antihistaminica worden vaak gebruikt als therapeutische aanvulling tegen jeuk, al zijn ze niet altijd even efficiënt.

Tegen genetische aanleg valt weinig te beginnen, dus het volledig voorkomen van atopische dermatitis is quasi onmogelijk. Wel zijn er bepaalde maatregelen die het risico op eczeem of de ernst ervan kunnen beperken.

Enkele goede gewoontes:

• Huidverzorging: een goede huidhygiëne en een goede dagelijkse huidverzorgingsroutine kunnen symptomen helpen beheersen en mogelijk voorkomen. Dit omvat zachte reiniging met milde zeep of reinigingsproducten, regelmatige hydratatie met geschikte vochtinbrengende middelen en het vermijden van frequent en langdurig douchen of baden met te warm water. 
• Hydratatie: regelmatige en adequate hydratatie is essentieel voor mensen met atopische dermatitis om de huid gehydrateerd te houden en een gezonde huidbarrière in stand te houden. Het gebruik van vochtinbrengende middelen onmiddellijk na het baden en gedurende de dag kan helpen om droogheid te verminderen en opflakkeringen te voorkomen.
  Veel vochtinbrengende middelen in de apotheek vermelden termen als “geschikt voor atopische huid”, voor “huid met neiging tot atopie”, “hypoallergeen”... maar dat zijn vaak vooral marketingtechnieken. Toch controleer je het best de ingrediëntenlijst zodat je allergene of irriterende bestanddelen kunt vermijden. Een uitgebreide lijst met zulke te vermijden ingrediënten vind je in ons dossier Ingrediënten van cosmetica: een analyse.
  Studies suggereren dat dagelijks gebruik van vochtinbrengende middelen tijdens de eerste levensmaanden de kans op atopische dermatitis kan verkleinen bij kinderen met een verhoogd risico (zoals kinderen met een ouder of broer of zus die atopische dermatitis heeft).
• Triggers vermijden: het is van cruciaal belang de triggers die de symptomen van atopische dermatitis verergeren te identificeren en te vermijden. Veel voorkomende triggers zijn bepaalde kledingstoffen (zoals wol), irriterende stoffen (zoals agressieve zeep, wasmiddelen, parfums, chloorwater, sigarettenrook, enz.), allergenen (zoals huisstofmijt of huidschilfers van huisdieren) en extreme weersomstandigheden. Het minimaliseren van blootstelling aan deze triggers kan opflakkeringen helpen voorkomen.
• Kleding en stoffen: het dragen van zachte, ademende stoffen, zoals katoen, kan huidirritatie en zweten, die symptomen kunnen uitlokken, helpen verminderen. Het vermijden van nauwsluitende kleding en het kiezen van kleding zonder irriterende naden of labels kan ook nuttig zijn.
• Blootstelling aan allergenen vermijden: als allergieën een rol spelen bij iemands atopische dermatitis, kan het beheersen van allergenen de symptomen helpen voorkomen of minimaliseren. Dit kan maatregelen inhouden om de blootstelling aan veel voorkomende allergenen, zoals huisstofmijt, pollen of huidschilfers van huisdieren, te verminderen.
• Stressmanagement: stress en emotionele factoren kunnen de symptomen van atopische dermatitis verergeren. De toepassing van stressbeheersingstechnieken, zoals ontspanningsoefeningen, meditatie of activiteiten die het emotionele welzijn bevorderen, kan de impact van stress op atopische dermatitis helpen verminderen.
• Borstvoeding (voor zuigelingen): exclusieve borstvoeding gedurende de eerste 4-6 maanden van het leven wordt gesuggereerd als een mogelijke preventieve maatregel voor atopische dermatitis bij zuigelingen met een hoger risico vanwege een familiegeschiedenis van atopie.

Voor de rol van voedingssupplementen (waaronder vitamine D, pro- en prebiotica) in de preventie van atopische dermatitis bestaat momenteel geen overtuigend bewijs, net zoals voor het elimineren van bepaalde voedingsmiddelen bij personen zonder vastgestelde voedselallergie.