Dit moet je weten over de herfstbooster
Wie kan zich laten vaccineren?
Elke volwassene die minstens drie maanden geleden een laatste coronaprik kreeg, kan vanaf september 2022 een afspraak maken voor de herfstbooster in een vaccinatiecentrum in zijn buurt.
Voor minderjarigen zonder risicofactoren is in principe geen boosterprik voorzien. Minderjarigen die door gezondheidsproblemen meer risico lopen op ernstige covid of stage lopen in de zorgsector, worden wel aanbevolen zich te laten inenten met de herfstbooster. Kinderen (jonger dan 12) die nog geen basisvaccinatie kregen en jongeren (12 tot 17 jaar) zonder basisvaccinatie of booster kunnen zelf contact opnemen met het vaccinatiecentrum.
Zij krijgen dan het oorspronkelijke mRNA-vaccin van Pfizer. Als ze wachten tot het einde van de vaccinatiecampagne, wanneer de rest van de bevolking gevaccineerd is, kunnen ook zij een aangepast, bivalent vaccin krijgen.
Booster of geen booster? Wij helpen je beslissen
Hoe maak ik een afspraak in mijn vaccinatiecentrum?
In Vlaanderen mag elke volwassene een uitnodiging verwachten, in Wallonië en Brussel worden enkel bepaalde risicogroepen gecontacteerd. Wie niet tot zo’n risicogroep behoort en toch een extra prik wil, kan die krijgen, maar moet zelf een afspraak maken.
Wie in een zorginstelling werkt of verblijft, kan zich daar laten vaccineren.
Hoe beslis ik of ik mij extra laat vaccineren?
In tegenstelling tot het basisvaccin en de eerste booster, geldt voor de herfstbooster geen uitdrukkelijke aanbeveling voor de algemene bevolking. De keuze is dus individueel en vrijblijvend. Veel gezonde volwassenen twijfelen daardoor of zo'n boosterprik voor hen nuttig is. Volgende vier vragen zijn daarbij zinvol:
Je risico op een ernstig verloop van covid, ziekenhuisopname en overlijden is de allerbelangrijkste factor waar je rekening mee moet houden. Heb je een verhoogd risico, dan is de herfstbooster aanbevolen, liefst vóór eind september, dus vóór de verwachte herfstgolf.
Dit is het geval als je:
- 65 jaar bent of ouder;
- Een verzwakte immuniteit hebt;
- In een zorginstelling verblijft;
- Zwanger bent;
- Tussen 50 en 64 jaar oud bent en rookt, veel alcohol gebruikt of aan obesitas lijdt;
- Onderliggende gezondheidsproblemen hebt.
De booster krikt je bescherming tegen ernstige symptomen en ziekenhuisopname − die drie tot zes maanden na je laatste prik begint te dalen − weer op.
Bovendien zorg je door een extra prik niet alleen voor extra persoonlijke bescherming, maar verlaag je ook de kans op overbelasting van de ziekenhuizen. Onderzoekers berekenden dat, als in ons land zelfs maar de helft van alle 65-plussers die een derde prik kregen, ook een vierde prik zou halen, het verwachte aantal ziekenhuisopnames in de herfst met meer dan de helft zal dalen, van ongeveer 500 naar zo'n 200 opnames per dag.
Ook als je nauw contact hebt met personen met een verhoogd risico op ernstige symptomen, ziekenhuisopname of overlijden, is het aanbevolen om een boosterprik te halen. Denk dan aan huisgenoten van risicopersonen, of mensen die in de zorgsector werken.
Met een extra prik loop je minder kans om besmet te raken en zo kwetsbaren in je omgeving te besmetten. Zorgverleners die een vierde prik kregen, liepen de eerste maand bijna drie keer minder kans om besmet te raken dan collega's die slechts drie prikken kregen, zo blijkt uit een Israëlische studie. Bovendien lopen ze op die manier ook minder kans om uit te vallen wegens covid-19.
Let op, de bescherming tegen besmetting begint enkele weken na de vierde prik terug af te nemen. Kom je regelmatig in contact met kwetsbare personen, dan neem je beter ook andere maatregelen (bv. ventilatie, FFP2-masker).
Wie op de vorige twee vragen negatief kon antwoorden, moet zich vooral afvragen hoe erg hij of zij het zou vinden om in de herfst of winter covid-19 te krijgen. Heb je de basisvaccinatie en één extra prik gekregen, dan loop je een half jaar later al bijna evenveel kans om besmet te worden als wie niet gevaccineerd is. De kans op ernstige symptomen, ziekenhuisopname of overlijden blijft door de vorige prikken echter klein.
Bovendien valt het niet te voorspellen hoeveel last je van een coronabesmetting zal ondervinden. Sommigen ervaren geen of nauwelijks symptomen, terwijl anderen een week met koorts, vermoeidheid of keelpijn in bed liggen, en nog anderen last hebben van langdurige symptomen ("long covid").
Daarnaast blijft het ook koffiedik kijken of er deze herfst of winter nieuwe varianten van het coronavirus zullen opduiken, wat de symptomen hiervan zullen zijn en in welke mate de huidige vaccins hiertegen bescherming zullen bieden.
Hoe erg het zou zijn om mogelijk ziek te worden, is natuurlijk ook erg persoonlijk bepaald. Wie dit najaar een belangrijk feest, project of reisje op de agenda heeft, zal wellicht sneller kiezen voor de extra bescherming van een herfstbooster.
Weet wel dat een vierde prik slechts tijdelijk de kans op besmetting en bijhorende symptomen verkleint. Na enkele weken begint het beschermend effect al terug af te nemen . Wil je besmetting echt voorkomen, neem dan zeker ook andere maatregelen (bv. ventilatie, FFP2-masker).
Momenteel zijn er geen aanwijzingen dat de herfstbooster met de nieuwe, bivalente vaccins meer of andere bijwerkingen zou veroorzaken dan eerdere boosterdosissen. De bijwerkingen zijn dus gelijkaardig als bij de derde prik.
In de studies bij proefpersonen waren de meest voorkomende bijwerkingen na een vierde prik met het bivalente BioNTech/Pfizer of Moderna vaccin: pijn ter hoogte van de injectieplaats, vermoeidheid, hoofdpijn, spierpijn, rillingen en gewrichtspijn. Zulke bijwerkingen kwamen voor bij meer dan één op de tien personen, maar waren meestal mild of matig en bovendien van korte duur. Ze kwamen iets meer voor bij 18- tot 55-jarigen dan bij ouderen.
Over de kans op zeldzame bijwerkingen, zoals ontsteking van de hartspier of het hartzakje (komt bij het originele vaccin voor bij minder dan één op de 10 000 personen), of bijwerkingen die pas op lange termijn optreden, kunnen we nog geen uitspraken doen over de nieuwe vaccins. Momenteel zijn hier nog onvoldoende gegevens over.
Weet dat je als gezonde "jonge" volwassene, geen vierde prik moet nemen om de druk op de ziekenhuizen te verminderen. Het zijn immers de 65-plussers die het meeste risico lopen op ziekenhuisopname door covid. De extra prikken in die leeftijdscategorie hebben dus het meeste impact.
Volgens de huidige modellen zouden de herfstboosters bij 18- tot 64-jarigen het aantal ziekenhuisopnames nauwelijks beïnvloeden. Bovendien krijgt deze groep hun vierde prik pas wanneer de voorspelde herfstgolf waarschijnlijk al volop aan de gang is. Let op, deze modellen houden geen rekening met eventuele nieuwe varianten.
Ik kreeg al een vierde prik. Is een herfstbooster dan nog nuttig?
Als je 85 jaar bent of ouder, of een verzwakte immuniteit hebt, zou het kunnen dat je al een twee keer een extra prik kreeg omdat je een hoger risico loopt op ernstige symptomen, ziekenhuisopname en overlijden door covid. Als die extra prik al drie maanden geleden is, is je bescherming ondertussen alweer aan het afnemen. Dus is het nuttig om ook nu een herfstbooster te nemen.
Beïnvloedt de herfstbooster de werking van mijn griepvaccin en omgekeerd?
Uit ervaring weten we dat ons afweersysteem niet overbelast raakt door veel vaccinaties op korte tijd. Ook de bijwerkingen zullen gelijkaardig zijn. Jonge kinderen krijgen daarom in het basisvaccinatieschema al jaren meerdere vaccins op hetzelfde moment.
Het is dus perfect mogelijk om je herfstbooster en je griepvaccin gelijktijdig te krijgen, zonder dat dit de werkzaamheid van beide vaccins zal beïnvloeden of zal leiden tot meer bijwerkingen.
Let wel op, want als je tot een risicogroep behoort, is de optimale timing voor de herfstbooster niet dezelfde als voor een griepvaccin. Risicogroepen krijgen kun herfstbooster tegen covid-19 bij voorkeur vóór het einde van september, voor de verwachte herfstgolf. Voor het griepvaccin beveelt de Hoge Gezondheidsraad echter aan om te vaccineren vanaf midden oktober, ruim voor de verwachte start van de griepepidemie.
De herfstbooster zal gebeuren met een zogenaamd "bivalent" mRNA vaccin, dat de pijlen richt op twee coronavarianten tegelijk. Momenteel zijn er geen aanwijzingen dat deze extra prik meer of andere bijwerkingen zou veroorzaken. Zowel BioNTech/Pfizer (Comirnaty®) als Moderna (Spikevax®) hebben hun oorspronkelijke vaccins aangepast.
Een herfstbooster met een bivalent vaccin verkleint je kans op een nieuwe besmetting en ernstige symptomen, maar biedt ook ditmaal geen 100 % zekerheid. Ook voor wie reeds natuurlijke immuniteit heeft opgebouwd na een covid-19-besmetting, kan hij nuttig zijn.
Welke vaccins kan ik krijgen?
De herfstbooster – voor velen de vierde prik – zal gebeuren met een zogenaamd "bivalent" mRNA vaccin, dat de pijlen richt op twee coronavarianten tegelijk. Zowel BioNTech/Pfizer (Comirnaty®) als Moderna (Spikevax®) hebben hun oorspronkelijke vaccins aangepast.
Bij aanvang van de vaccinatiecampagne wordt er geprikt tegen subtype BA.1, enkele weken later worden bivalente vaccins verwacht tegen de subtypes BA.4 en BA.5, die op dit moment dominant zijn in ons land.
Hoe de verdeling van beide soorten vaccins zal gebeuren, is niet duidelijk. Het lijkt ons onwaarschijnlijk dat je zelf mag kiezen.
Waarom zijn er nieuwe vaccins?
De bivalente vaccins werden ontwikkeld omdat de recentere omikronvariant sterk veranderd was tegenover het oorspronkelijke virus. Daardoor kon het virus gedeeltelijk ontsnappen aan de bescherming die we hadden opgebouwd door vaccinatie en natuurlijke infectie. De aangepaste vaccins lokken een reactie uit van het immuunsysteem tegen zowel de oorspronkelijke variant als tegen één of meerdere subtypes van de omikronvariant.
Zijn de nieuwe vaccins veilig?
Momenteel zijn er geen aanwijzingen dat de herfstbooster met de bivalente vaccins meer of andere bijwerkingen zou veroorzaken dan eerdere boosterdosissen. De bijwerkingen zijn dus gelijkaardig als bij de derde prik.
In de studies bij proefpersonen waren de meest voorkomende bijwerkingen na een vierde prik met het bivalente BioNTech/Pfizer of Moderna vaccin: pijn ter hoogte van de injectieplaats, vermoeidheid, hoofdpijn, spierpijn, rillingen en gewrichtspijn. Zulke bijwerkingen kwamen voor bij meer dan één op de tien personen, maar waren meestal mild of matig en bovendien van korte duur. Ze kwamen iets meer voor bij 18- tot 55-jarigen dan bij ouderen.
Over de kans op zeldzame bijwerkingen, zoals ontsteking van de hartspier of het hartzakje (komt bij het originele vaccin voor bij minder dan één op de 10 000 personen), of bijwerkingen die pas op lange termijn optreden, kunnen we nog geen uitspraken doen over de bivalente vaccins. Momenteel zijn hier nog onvoldoende gegevens over.
Is er in de toekomst voor elke nieuwe variant een nieuw vaccin nodig?
Experts geven aan dat het waarschijnlijk belangrijker is dat je tijdig een booster krijgt dan tegen welke variant je wordt gevaccineerd. Het achterliggende idee van de bivalente vaccins is immers niet zozeer om te beschermen tegen specifieke subtypes of varianten, maar eerder om onze immuniteit te verbreden in vergelijking met het oorspronkelijke vaccin.
Hopelijk zijn we op die manier ook beter beschermd tegen toekomstige varianten en subtypes, en is er in de toekomst dus niet voor elke nieuwe variant een aangepast vaccin nodig.
Zullen we ons jaarlijks moeten laten vaccineren tegen covid-19?
Dit wordt momenteel nog volop onderzocht. Mogelijk zal er in de toekomst een jaarlijkse covidprik worden gegeven aan bepaalde risicogroepen, net zoals er jaarlijks een griepprik wordt aanbevolen aan risicopatiënten.
Moet ik me nog laten vaccineren als ik al covid-19 heb gehad?
Wie een basisvaccin en booster kreeg, én ooit besmet raakte met het coronavirus, zal inderdaad extra beschermd zijn. Zo suggereert een recente studie uit Portugal dat wie ondanks vaccinatie besmet raakte met de BA.1- of BA.2-subtypes van de omikronvariant nadien ongeveer vier keer minder kans had op besmetting met de BA.5-variant dan wie geen natuurlijke besmetting doormaakte.
De bescherming na natuurlijke infectie verschilt echter sterk van persoon tot persoon en neemt bovendien af na verloop van tijd. Hoe recenter je besmetting, hoe kleiner dus de meerwaarde van een booster. Hoe goed je momenteel nog beschermd bent, is echter heel moeilijk te voorspellen.
Daarom besliste de overheid dat je als volwassene sowieso in aanmerking komt voor een herfstbooster als er minstens drie maanden verstreken zijn sinds je laatste prik én er minstens 14 dagen verstreken zijn sinds het einde van je covid-symptomen of (indien je geen symptomen had) de positieve PCR-test.
Ik ben volledig gevaccineerd en geboosterd, maar werd afgelopen voorjaar toch besmet met de omikronvariant. Dat bewijst toch dat zo’n extra prik niet werkt?
Het klopt dat vaccins geen waterdichte garantie bieden tegen besmetting of ernstige symptomen. Je kunt dus nog steeds besmet raken ondanks vaccinatie, maar je kans wordt wel een stuk kleiner.
Bovendien neemt de bescherming van de vaccins af met de tijd, en dan vooral de bescherming tegen besmetting. Wie de basisvaccinatie en één extra prik kreeg, loopt een half jaar na die laatste prik bijna evenveel kans om besmet te worden als wie niet gevaccineerd is.
Daarnaast kregen we sinds eind 2021 te maken met de omikronvariant van het coronavirus, die gedeeltelijk kon ontsnappen aan de opgebouwde bescherming. Dat verklaart waarom veel mensen afgelopen voorjaar besmet raakten met de omikronvariant, ondanks drie coronaprikken.
Een herfstbooster met een bivalent vaccin verkleint je kans op een nieuwe besmetting en ernstige symptomen, maar biedt ook ditmaal geen 100 % zekerheid.