Steunzolen vaak onnodig voorgeschreven bij kinderen met platvoeten

Waarom deden we dit onderzoek?

Voor kinderen met flexibele platvoeten die daar geen dagelijks ongemak van ervaren, is het nut van orthopedische of podologische steunzolen niet overtuigend bewezen. In ons land stellen wetenschappelijke richtlijnen dat zo'n onnodige behandeling niet alleen duur kan zijn, maar dat het gezonde kinderen ook onnodig het gevoel kan geven dat ze aan een ziekte lijden.

Wij wilden dan ook nagaan of steunzolen inderdaad te vaak en onnodig worden voorgeschreven. Daarvoor gingen we undercover langs bij orthopedisch chirurgen, kinderartsen en podologen. Deze zorgprofessionals onderzochten kinderen met flexibele platvoeten zonder dagelijkse klachten.

Hoewel het hier slechts om een steekproef gaat, een momentopname die geen definitieve conclusies oplevert, geeft het wel trends op dit domein weer.

Wat zijn platvoeten?

We spreken van platvoeten als we bij een persoon een verzakking van de voetboog opmerken. Normaal gesproken zit aan de binnenkant van de voet een kromming (ongeveer 1,3 cm) wanneer deze op de grond staat. Maar bij sommige mensen is dit deel van de voet slechts heel licht of helemaal niet gebogen: zij hebben daarom wat wij platvoeten noemen.

Tot de mogelijke gevolgen van platvoeten behoort vooral valgus, waarbij de hiel naar binnen zakt. Platvoeten kunnen in het dagelijks leven ongemak of klachten veroorzaken, maar dit is niet altijd het geval. Bij mensen die platvoeten hebben, maar geen dagelijkse klachten of pijn melden, is daarom geen behandeling nodig.

Er zijn verschillende vormen van platvoeten (flexibel of rigide, aangeboren of verworven), die op verschillende leeftijden en om verschillende redenen ontstaan.

Lees meer over platvoeten

Verschillende soorten steunzolen, orthopedisch of podologisch

Orthopedische steunzolen

Zoals hun naam doet vermoeden, worden orthopedische steunzolen gemaakt door een orthopedisch technoloog. Deze steunzolen worden enkel (gedeeltelijk) terugbetaald door het ziekenfonds met een voorschrift van een gespecialiseerd arts (zoals een specialist in fysische geneeskunde of fysiotherapie, een specialist in orthopedie, een (neuro)chirurg, een neuroloog, een kinderarts, een reumatoloog of zelfs een neuropsychiater).

Podologische steunzolen

Podologische steunzolen worden dan weer gemaakt door een podoloog. Dit is een paramedische professional die patiënten met voetaandoeningen (huid, spieren, gewrichten of zelfs teennagels) behandelt. Hij behandelt ook aandoeningen van de onderste ledematen van het lichaam met een oorsprong in de voet, en zoekt naar de oorzaken.

Voor podologische steunzolen heb je geen medisch voorschrift nodig. De podoloog is verantwoordelijk voor zowel de diagnose als de productie van de steunzolen. Hoewel sommige zorgverzekeraars zulke steunzolen gedeeltelijk vergoeden, is dat enkel in het kader van een aanvullende verzekering.

Wanneer worden steunzolen terugbetaald?

Methodologie van ons onderzoek

Hoe hebben wij onze undercoverbezoeken uitgevoerd?

Twee kinderen van zes en acht jaar oud met flexibele platvoeten maar zonder klachten werden geselecteerd voor onze undercoverbezoeken. Ze werden op voorhand onderzocht door een expert in kinderorthopedie. Hij stelde vast dat ze inderdaad flexibele platvoeten hadden maar dat steunzolen voor hen geen meerwaarde hadden, omdat ze dagelijks weinig ongemak hadden.

In de overgrote meerderheid van de gevallen gaat het bij kinderen met platvoeten om flexibele platvoeten. Meestal verdwijnt de aandoening vanzelf met de leeftijd. Orthopedische of podologische steunzolen versnellen het proces niet.

Bovendien hebben kinderen met flexibele platvoeten geen verhoogd risico om spier- of gewrichtspijn te ontwikkelen naarmate ze ouder worden, een hardnekkige mythe die niet wetenschappelijk bewezen is. Steunzolen zijn alleen nuttig voor kinderen met dagelijks ongemak of pijn. In dat geval kunnen steunzolen extra ondersteuning en comfort bieden.

Daarna ging elk kind langs bij:

• Twee orthopedisch chirurgen;
• Twee podologen;
• Twee kinderartsen.

In totaal werden er twaalf zorgverleners geconsulteerd.

De ouders van de kinderen kregen de volgende instructies voor het vastleggen van een afspraak: "Ik denk dat mijn kind platvoeten heeft. Het CLB adviseerde ons om hem te laten onderzoeken, moet ik me hier zorgen over maken?". Voor de rest moesten ouders eerlijk antwoorden en dezelfde informatie geven als tijdens het controlebezoek bij onze deskundige.

Resultaten van ons undercoveronderzoek

Na ons onderzoek moesten we helaas vaststellen dat slechts vier van de twaalf geraadpleegde professionals aangaven dat steunzolen geen meerwaarde hadden voor de onderzochte patiëntjes.

Geen steunzolen aanbevolen

Tijdens slechts vier van de twaalf visites werden steunzolen niet aanbevolen:

• drie op de zes voor kind A
• één op de zes voor kind B

Het is ook interessant dat vooral de jongste zorgverleners geen steunzolen aanbevelen. De 40-plussers onder de zorgverleners adviseerden wél allemaal steunzolen. Ook waren de bezoekjes over het algemeen korter bij zorgverleners die geen steunzolen aanbevelen.

Drie van de vier ondersteunden hun beslissing met wetenschappelijk relevante argumenten. Zo legden ze uit dat steunzolen niet nodig zijn als het kind geen ongemak in het dagelijks leven ervaart, en dat het probleem van platvoeten meestal spontaan verdwijnt naarmate het kind ouder wordt. Ze verduidelijkten ook dat zulke kinderen geen groter risico lopen op het ontwikkelen van pijn in de knieën, rug, heupen of nek.

Wel steunzolen aanbevolen

Acht van de twaalf bezochte professionals waren daarentegen wél voorstander van steunzolen. Zeven van hen beweerden dat steunzolen het risico zouden verminderen om pijn in de knieën, rug, heupen of zelfs nek te ontwikkelen. Twee professionals zeiden dat steunzolen de vorm van platvoeten konden corrigeren. Allebei claims die niet door de wetenschap worden ondersteund.

Bovendien benadrukten zes van hen dat steunzolen het huidige ongemak konden verminderen en extra ondersteuning konden bieden, ook al gaven de kinderen (en hun ouders) aan dat ze in het dagelijks leven vrijwel geen ongemak ondervonden.

Wat de duur van de behandeling betrof, liepen de meningen uit elkaar. De geschatte duur varieerde van "meerdere jaren" en "tijdens de groei van het kind" tot "zijn hele leven". Sommigen adviseerden om elke zes maanden of elk jaar op controle te komen om de noodzaak van steunzolen opnieuw te beoordelen. 

Prijzen van steunzolen, bezoeken en kosten voor de patiënt

Hoeveel moeten ouders uiteindelijk betalen voor bezoeken en aanbevolen steunzolen?

Een consultatie kost gemiddeld € 55. Orthopedisch chirurgen vroegen stelselmatig een supplement boven op hun ereloon (van € 18 naar € 36,17). Bij kinderartsen lagen de supplementen (maximaal € 8) lager.

Voor de prijs van de steunzolen moeten we het onderscheid maken tussen de twee types. Voor orthopedische steunzolen variëren de prijzen tussen € 130 en € 200 (bron: Belgische Beroepsvereniging voor Orthopedische Technologieën), met een gemiddelde van € 165, en een terugbetaling van € 54,18. Voor podologische steunzolen kregen we drie offertes, met een gemiddelde van € 163 (prijzen tussen € 150 en € 190).

Uiteindelijk bedroegen de totale kosten per kind:

€ 218 bij een orthopedisch chirurg en vervolgens een orthopedisch technoloog, waarvan € 146 zelf te betalen
€ 212 bij een kinderarts en vervolgens een orthopedisch technoloog, waarvan € 123 zelf te betalen
€ 227 bij podoloog, waarvan € 227 zelf te betalen

Onze conclusies en eisen voor steunzolen bij kinderen met platvoeten

Onze twaalf undercoverbezoeken stellen ons niet in staat conclusies te trekken over alle professionals die platvoeten behandelen. Ze tonen echter een duidelijke en zorgwekkende trend: acht van de twaalf bezochte professionals raadden steunzolen aan, ook al waren ze niet noodzakelijk. Dit heet overbehandeling.

Overbehandeling kan verschillende nadelen hebben, zowel voor het kind (onnodig gevoel "een probleem te hebben"), de ouders (kosten van steunzolen, problemen bij het vinden van geschikte schoenen voor steunzolen) of zelfs voor de samenleving als geheel. Deze steunzolen brengen immers kosten met zich mee die gedeeltelijk door de gemeenschap worden gedragen via terugbetalingen. In 2022 gaf het RIZIV bijna € 1,2 miljoen uit aan orthopedische steunzolen voor kinderen van 5 tot 14 jaar.

Waarom worden inlegzolen onnodig voorgeschreven?

Verschillende factoren kunnen de beslissing van zorgverleners beïnvloeden. Onderstaande lijst is speculatief. Deze suggesties komen voort uit observaties en wetenschappelijke literatuur over dit onderwerp, maar waarschijnlijk gaat het om een combinatie van factoren:

• Gebrek aan kennis: de zorgverlener beschikt mogelijk niet over voldoende wetenschappelijke kennis over platvoeten bij kinderen. Zo hebben verschillende (voornamelijk oudere) zorgverleners in ons onderzoek hun beslissing niet onderbouwd met wetenschappelijke argumenten;
• Om de patiënt gerust te stellen: het is een bekend fenomeen. Sommige zorgverleners willen de patiënt (of zijn ouders niet met lege handen naar huis sturen en voelen zich daarom verplicht iets voor te schrijven;
• De makkelijke uitweg: aangezien veel mensen geloven dat steunzolen een positieve invloed hebben op de ontwikkeling van platvoeten, is het moeilijk en tijdrovend om zulke mensen van het tegendeel te overtuigen. Sommige patiënten gaan zelfs zo ver dat ze een voorschrift "eisen". Het is dan ook eenvoudiger en sneller om hier gewoon op in te gaan;
• Financieel belang: zeven van de twaalf bezochte zorgverleners hadden direct of indirect baat bij zo'n voorschrift voor steunzolen. Het is dan ook niet zo verwonderlijk dat vijf van hen inderdaad steunzolen voorschreven. Zij adviseerden ook regelmatige controles, wat de rekening nog verder zou verhogen.

*argumenten niet wetenschappelijk bewezen

Ons advies voor jouw kind met platvoeten

Als je kind geen dagelijkse klachten of pijn ervaart, is het niet nodig om met platvoeten naar een specialist of podoloog te gaan. Wil je toch gaan, hou dan rekening met:

• Duur van het bezoek: een consultatie voor platvoeten mag niet bijzonder lang duren. Het is niet omdat het onderzoek lang duurt dat het oordeel van de zorgverlener automatisch betrouwbaarder is. Tijdens onze bezoeken voerden enkele podologen en kinderartsen onderzoeken uit die niet nodig waren om de juiste diagnose te stellen;
• Financieel belang: sommige zorgverleners hebben financieel belang bij het voorschrijven van steunzolen aan patiënten, zelfs als die niet nodig zijn;
• Dring niet aan op steunzolen: leg zelf geen druk op de zorgverlener;
• Stel het echte nut van de steunzolen in vraag: vraag tijdens een controle duidelijk of steunzolen (nog) nodig zijn. Omdat flexibele platvoeten zichzelf vaak vanzelf corrigeren, is de kans groot dat de steunzolen na een tijdje niet meer bruikbaar zijn.

Eisen van Testaankoop rond voorschriften voor steunzolen

Gezien de resultaten van onze undercoveronderzoek (acht van de twaalf zorgverleners adviseerden steunzolen terwijl dit niet nodig waren), zou Testaankoop graag willen dat de beroepsverenigingen van orthopedisch chirurgen, kinderartsen en podotherapeuten de opleiding over platvoeten bij kinderen evalueren, en deze herzien indien nodig.

In een recente campagne om burgers bewust te maken van paramedische beroepen suggereert de FOD Volksgezondheid dat kinderen met platvoeten behandeling nodig hebben. Het nut van steunzolen voor kinderen met platvoeten zonder klachten is echter niet wetenschappelijk bewezen. De uitspraken van de FOD zijn dus misleidend. Daarom hebben wij gevraagd deze video's over de beroepen van podoloog en orthopedisch technoloog aan te passen.
 
Bovendien geven sommige podologen op hun website aan dat het dragen van podologische inlegzolen tijdens de kindertijd platvoeten permanent kan corrigeren en kan voorkomen dat je als volwassene inlegzolen moet dragen. Ook voor deze redenering is er geen wetenschappelijk bewijs. Wij hebben de Belgische Vereniging van Podologen daarom gevraagd om in te grijpen en hun leden te vragen deze informatie van hun websites te verwijderen.