Voet- en teennagelschimmels

Atletenvoet wordt veroorzaakt door microscopische schimmels die zich voeden met het eiwit keratine, een belangrijk bestanddeel van onze huid, nagels en haren. Terwijl ze daarvan smullen, infecteren zulke schimmels de opperhuid en veroorzaken ze een ontstekingsreactie. Dat zet vervolgens allerlei afweermechanismen in gang om te voorkomen dat diepere lagen van de huid worden aangetast. Deze keten leidt al snel tot jeuk, roodheid, schilfers, kloven en/of blaasjes.

Lekker knus tussen je tenen

Bij atletenvoet gaat het in de meeste gevallen om de schimmels Trichophyton rubrum, Trichophyton interdigitale en Epidermophyton floccosum. Schimmels dringen makkelijker binnen als je huid kwetsbaar, beschadigd of verweekt is, en ontwikkelen zich het best in een warm en vochtig microklimaat.

Tussen transpirerende tenen in gesloten schoenen voelen ze zich dus in hun element, en het is meestal tussen de kleine teen en zijn buur dat de eerste tekenen zich laten voelen. Omdat je schoenen de kleine teen naar binnen drukken, is de huid daar vaak wat vochtig door zweet en weinig verluchting. Van daaruit kan een onbehandelde schimmel zich snel uitbreiden naar andere tenen, de nagels of zelfs andere delen van de voet.

Eerste tekenen

De eerste tekenen zijn meestal merkbaar als een grijs-witte schilfering. Naast schilfering kunnen verweking (maceratie), roodheid en jeuk optreden, en kan je huid barsten tot een pijnlijk kloofje. De huid kan ook wit en dik worden en is dan vaak licht gezwollen. In de vochtige schilfers kunnen eventueel bacteriën groeien, met een vieze geur als vervelend extraatje. In ernstige gevallen kan zo’n bacteriële infectie leiden tot blaren en zweren.

Van tussen de tenen kan de infectie zich eventueel ook uitbreiden naar de onder- en bovenzijde van de voet. Er ontstaan rode, schilferende plekken die vooral aan de voetranden zichtbaar zijn, al dan niet vergezeld door jeukende blaasjes of puistjes op de voetzolen. De rode schilfering is scherp afgelijnd, omdat de schimmel vooral in de rand actief is en naar buiten toe groeit.

Laat je de dingen op hun beloop, dan bestaat het gevaar dat de schimmel uiteindelijk ook de voetzool of de teennagels besmet. Als de infectie zich over de voetzool uitbreidt, vormt zich “mocassin-atletenvoet”. De voetzolen, hielen en randen van de voeten zijn dan droog, schilferig en kunnen jeuken. Ook het eelt van de voeten kan dikker worden en er kunnen kloven ontstaan. Deze vorm wordt soms verward met andere huidaandoeningen zoals eczeem. 

Aangetaste teennagels

In drie op de tien gevallen gaat een voetschimmel gepaard met onychomycose, wat wil zeggen dat de schimmel ook de teennagel(s) aantast. De teennagels (vaak van de grote teen) worden dik en brokkelig, en kleuren witgeel, groen of bruin. Er kunnen eveneens witte vlekken verschijnen. In een later stadium kan de nagel (gedeeltelijk) loslaten, en dan kan ook de nieuwe nagel aangetast zijn.

Vooral nagels die slecht groeien of beschadigd zijn, bijvoorbeeld door sport of het dragen van te nauwe schoenen, zijn kwetsbaar. Let op, een verdikte kalknagel kan meerdere oorzaken hebben en is niet per se een schimmelnagel.

Meestal is de diagnose zelfs zonder doktersadvies duidelijk. Ben je er snel bij, dan kun je zelf een behandeling starten met producten uit de apotheek of de drogisterij. In hardnekkige gevallen kan echter medicatie op voorschrift aangewezen zijn.

Eerste hulp bij voetschimmels

Atletenvoet kan normaal gesproken doeltreffend worden behandeld met schimmeldodende crèmes, gels en sprays die vrij te koop zijn in de apotheek of bij de drogist. Volg daarbij de aanwijzingen goed op, behandel ruim genoeg rond de aangetaste plek (vaak is de schimmel uitgebreider dan je met het blote oog kunt zien) en hou vooral de aanbevolen behandelduur vol. Het is niet dat de huid er terug gezond uitziet, dat de schimmel al volledig verslagen is.

Op zich is er geen behandeling die duidelijk beter werkt, al lijkt terbinafine iets doeltreffender (maar helaas ook duurder) dan de lokale azoolderivaten. Bijwerkingen zijn zeldzaam, al kan een lichte huidirritatie optreden.

Contacteer je huisarts als er na drie weken zelfbehandeling geen beterschap is, als de symptomen zich uitbreiden naar andere delen van het lichaam of als de huid rond de voetschimmel rood, warm en pijnlijk wordt. In dat geval kan medicatie aangewezen zijn, al kan dit (meer) bijwerkingen en interacties met andere geneesmiddelen veroorzaken.

Voor huis- en tuinmiddeltjes zoals kruidenvoetbaden, appelciderazijn of tea tree-olie is er geen degelijk wetenschappelijk bewijs dat ze werken.

Schimmelnagels zijn hardnekkiger

Schimmelnagels zijn moeilijk te genezen. Omdat onze teennagels maar langzaam groeien, kan het maanden duren vooraleer er verbetering zichtbaar is. Bovendien is succes niet gegarandeerd en kan de schimmel altijd nog terugkeren.

Als ze je niet storen, moeten ze echter niet per se worden behandeld. Op zich zijn ze onschuldig. Toch willen mensen er vaak van af, omdat ze pijn kunnen doen en niet mooi zijn. Bovendien verhogen ze de kans op een bacteriële infectie van de omliggende huid.

Als enkel het uitzicht je stoort, kun je de nagel met een puimsteen of vijl regelmatig (laten) bijwerken. Ook een laagje gekleurde nagellak kan helpen. Voor alternatieve middelen zoals azijn, inhalatiemiddelen met eucalyptusolie, kamfer of methol en harslak van de fijnspar is er onvoldoende bewijs dat ze werken en is aanvullend onderzoek nodig. Ook van laserbehandelingen, waarmee de schimmels zouden worden gedood met infrarood of ultraviolet licht, is niet bewezen dat ze helpen.

Véél geduld

Wil je de schimmelnagel écht weg, dan zul je vooral veel geduld moeten hebben. Veel mensen proberen schimmelnagels eerst te behandelen met een kleurloze medicinale nagellak of speciale crèmes, nadat de aangetaste nagel zo goed mogelijk is afgeknipt en gevijld. Nagellak op basis van ciclopirox is de eerste keuze, maar het product moet 48 weken lang worden aangebracht en de resultaten zijn vaak teleurstellend.

Als de zelfbehandeling faalt, of als er een groot deel van de nagel of meerdere nagels zijn geïnfecteerd, kan medicatie een betere optie zijn. Zeker als de infectie is begonnen aan de basis van de nagel, zal alleen medicatie helpen. Maar ook dan zul je er wat voor over moeten hebben, want zo’n behandeling duurt maanden en is niet goedkoop. Bovendien is slechts de helft van de behandelde mensen uiteindelijk tevreden met het eindresultaat van een behandeling. Volledig teruggegroeide nagels kunnen namelijk nog steeds vervormd of verkleurd zijn. Spontaan herstel is er alleszins zelden tot nooit.

Wanneer de schimmel erg uitgebreid en hinderlijk is, en niet reageert op medicatie, wordt soms wel eens een chirurgische ingreep voorgesteld, waarbij de nagel gedeeltelijk of volledig wordt verwijderd. Bij patiënten met diabetes wordt dit echter afgeraden.

Voor- en nadelen per middel

Een goede voethygiëne kan vervelende schimmels helpen voorkomen, al hebben sommige mensen er sowieso meer aanleg voor dan anderen. Bepaalde groepen zoals sporters (bv. hardlopers en zwemmers), mensen met een staand beroep (bv. arbeiders en schoonmakers), ouderen, diabetici en patiënten met circulatieproblemen of verminderde weerstand hebben een verhoogd risico op (terugkerende) atletenvoet.

Ook herval is altijd mogelijk. Voetschimmel kan immers gemakkelijk terugkomen als je er eerder last van hebt gehad.

Met deze tips beperk je het risico tot een minimum:

• Was je voeten regelmatig, liefst zonder zeep. Gebruik je toch zeep, spoel je voeten dan goed af.
• Droog je voeten zorgvuldig af na het douchen of baden, of na het zwemmen. Gebruik altijd je eigen handdoek en droog ook nauwkeurig tussen de tenen.
• Draag katoenen of wollen sokken en niet-knellende schoenen van een natuurlijk materiaal. Je voeten zullen minder zweten.
• Ververs je sokken dagelijks en draag niet elke dag hetzelfde paar schoenen. Laat zeker na het sporten je schoenen goed drogen.
• Draag bij warm weer liefst open schoeisel zoals sandalen, en doe je schoenen uit wanneer het even kan.
• Draag slippers in openbare en vochtige ruimten zoals zwembaden of gemeenschappelijke douches en kleedkamers.
• Ververs sokken, beddengoed en handdoeken regelmatig en was ze op 60 graden of meer.
• Heb je gemakkelijk last van voetschimmel, dan kun je je schoenen en sokken behandelen met een schimmeldodend poeder of spray. Je kunt ook schimmelwerende producten toevoegen in je wasmachine als je wast op lagere temperaturen
• Gebruik aparte toiletspullen (zeker nagelgereedschap) en een aparte badmat om de besmetting van huisgenoten tegen te gaan.