Belgische wijnen

Het succes en economisch belang van de Belgische wijnbouw mag echter ook niet overroepen worden. Ondanks de sterke groei van de afgelopen jaren blijft het Belgische wijnareaal en de wijnproductie in absolute termen een bescheiden sector in vergelijking met de wijnbouwoppervlakte en de productievolumes die in traditionele wijnproducerende landen als Frankrijk, Italië of Spanje worden gerealiseerd.

Relatief lage opbrengsten op Belgische wijndomeinen

België balanceert op de rand van de meest noordelijke grens waar wijn kan worden geproduceerd. De gemiddelde opbrengsten zijn met 30 tot 50 hectoliter per hectare relatief laag en de meerderheid van de wijndomeinen zijn erg klein (gemiddeld 30 are).

Bovendien hebben we in België niet (altijd) de gunstige weersomstandigheden die ze in Italië of Spanje kennen, waardoor die landen veel hogere productie-opbrengsten kunnen halen.

Belgische wijnbouw geholpen door de klimaatopwarming

Anderzijds zorgt de klimaatopwarming wel voor een stevige duw in de rug. Een Amerikaanse studie stelt dat bij opwarming van de aarde met twee graden meer dan de helft van de huidige wijngebieden zou kunnen verdwijnen. De grens waar aan wijnbouw kan gedaan worden, schuift stilaan naar het noorden op, waardoor het gemakkelijker wordt om in onze regio’s op de juiste locatie kwalitatief goede wijn te produceren. Lokale microklimaten en de geografie van de regio spelen hierbij een belangrijke rol. Zo is druiventeelt op zuidelijk georiënteerde hellingen perfect mogelijk in regio’s die heel wat noordelijker liggen.

De verwachting is dat het areaal wijngaarden de komende jaren in België gestaag zal toenemen. Al blijven grillige weersomstandigheden zoals late voorjaarsvorst, periodes van droogte, overvloedige regen en hagelstormen belangrijke risico’s voor de Belgische wijnbouw.

Lage consumptie van Belgische wijnen

De productie is dus vooralsnog relatief beperkt in omvang, ook als je kijkt naar de binnenlandse wijnconsumptie. Hoewel de Belgen zeggen open te staan voor lokaal geproduceerde wijn, drinkt slechts 3% van hen geregeld wijn van eigen bodem. Een drempel die de Belgische wijnliefhebber daarbij nog wat tegenhoudt, is - naast het beperkte aanbod van Belgische wijnen in de supermarkt - de hogere kostprijs. Voor wijnen van €10 tot €15 per fles zal men vaak teruggrijpen naar een klassieke Franse of Italiaanse wijn. Ook onze schuimwijnen flirten met eenzelfde prijs als champagne.

Toch zal het prijskaartje niet snel zakken. Enerzijds moeten de Belgische wijnbouwers er iets aan kunnen verdienen (met de hoge accijnzen en arbeidskosten in gedachten), en anderzijds is de schaalgrootte van de Belgische wijnbouw te beperkt. Een grotere productie die tot een lagere verkoopprijs zou kunnen leiden en tegelijk voldoende winstmarge oplevert voor de wijnbouwer, kan enkel als het wijnareaal fors kan groeien. En een oneindige bron van potentiële ruimte voor wijnbouw is er in België nu ook weer niet.

Pistes voor verdere groei van de Belgische wijnbouw

Belgische wijnproducenten zullen erover moeten waken om een eigen identiteit te ontwikkelen en zich in hun marketing niet te spiegelen aan de grotere Franse of Italiaanse wijnen. Als de kwaliteit en het verhaal achter de wijn aanspreken (bv. een kwalitatief hoogstaand streekproduct), zal de Belgische wijnbouw blijven kunnen groeien. De door de overheid en belangenorganisaties gesponsorde roep om offline en online liefst 'lokaal' te kopen zal zeker een boost geven aan de populariteit van Belgische wijnen.

De Belgische wijnbouw is verspreid over alle provincies (op Luxemburg na), maar Henegouwen en Limburg domineren de wijnproductie. Zij zijn goed voor ongeveer de helft van de Belgische wijnproductie, terwijl Luik, West-Vlaanderen en Vlaams-Brabant op een afstand volgen.

Ons land is door de Europese Unie sinds 1997 officieel als wijnproducerend land erkend. In België kent men de wijnclassificatie VQPRD («Vin de Qualité Produit dans une Région Déterminée» of « Kwaliteitswijn met Gecontroleerde Oorsprongsbenaming»). Deze verdeelt de Belgische wijnbouwgebieden volgens de Europese regels in kwaliteitsgebieden met een beschermde oorsprongsbenaming (BOB) en een beschermde geografische aanduiding (BGA). Dat heeft eenzelfde doel als het Franse AOP (Appellation d'Origine Protégée) en IGP (Indication Géographique Protégée), namelijk de benamingen van kwaliteitsvolle landbouwproducten en levensmiddelen te promoten en te beschermen.

De BOB’s zijn het equivalent van de AOP in Frankrijk en moeten voldoen aan uiterst strikte voorwaarden: herkomst uit afgebakend gebied, welke druiven er gebruikt mogen worden, de maximale opbrengst per hectare, snoeiwijze, vinificatiemethoden enz. Het tweede niveau zijn de BGA’s, die vergelijkbaar zijn met IGP in Frankrijk, die aan iets minder strikte eisen moet voldoen. Deze benaming duidt op een product waarvan de eigenschappen nauw verbonden zijn aan de geografische zone waar op zijn minst de productie, verwerking of bereiding ervan plaatsvindt.

In België zijn er momenteel 9 door de EU erkende BOB/BGA’s voor wijn, namelijk:

• BOB’s: Hagelandse wijn (1997), Haspengouwse wijn (2000), Côtes de Sambre et Meuse (2004), Heuvellandse wijn (2005) en Maasvallei Limburg (2017; de enige grensoverschrijdende (België en Nederland) oorsprongsbenaming in Europa). Voor mousserende wijnen bestaan de Vlaamse mousserende kwaliteitswijn (2005) en Crémant de Wallonie / Vin mousseux de qualité de Wallonie (2008)
• BGA’s: Vin de Pays des Jardins de Wallonie (2004) en Vlaamse Landwijn (2005).

Hageland

Het Hageland is een heuvelachtige streek in Vlaams-Brabant tussen Leuven, Aarschot, Diest en Tienen. Het is één van de eerste echte wijnstreken in België, met een zand-ijzer ondergrond en glooiende heuvels. Voorbeelden van wijndomeinen zijn Kluisberg, Meerdael en Ten Kapittelberg.

Haspengouw

Deze regio is gelegen in het zuiden van Limburg in de zogenaamde fruitstreek rond Sint-Truiden en Borgloon. De grond bestaat uit leem en mergel op een kalkhoudende ondergrond. De wijngaarden liggen relatief verspreid, dus lokale verschillen zijn belangrijk. Voorbeelden van wijndomeinen zijn Clos d’Opleeuw, Wijnkasteel Genoels-Elderen en Gloire de Duras.

Heuvelland

De wijngaarden in West-Vlaanderen bevinden zich vooral op de steile flanken van de Monteberg, Kemmelberg, Vidaigneberg, Rodeberg en Zwarteberg. De bergen staan redelijk geïsoleerd in het landschap, wat betekent dat ze invloed hebben op weer en wind. De grond bestaat uit een afwisseling van zand en klei op een ijzerhoudende ondergrond. Wellicht het bekendste wijndomein is Entre-Deux-Monts.

Côtes de Sambre et Meuse

De wijngaarden liggen hier in een erg ruime geografische regio in de valleien rond de Samber en de Maas. De steile oeverhellingen en de warmte, die de rivieren afgeven, zijn ideaal voor wijngaarden. De grond bestaat uit een ondiepe klei- of leemlaag met een ondergrond van kalk, zand of leisteen. Voorbeelden van wijndomeinen zijn Château Bon Baron, Domaine du Chenoy en Domaine du Ry d’Argent.

Maasvallei Limburg

Maasvallei Limburg is de meest recente oorsprongsbenaming in België (2017). Ze is uniek in Europa omdat ze grensoverschrijdend is. Ze omvat zowel Nederlands als Belgisch Limburg. Een bekend wijndomein is Aldeneyck.

Belangenorganisaties van de Belgische wijnsector

Er zijn in de sector ook twee belangenorganisaties actief. Aan Vlaamse zijde werd in 2009 de VZW Belgische wijnbouwers opgericht, terwijl aan Waalse zijde in 2012 de Association des Vignerons de Wallonie ontstond.

Eind 2016 werd door hen het label "100% Belgische wijn / Vin 100% belge" opgericht dat garandeert dat de wijn niet alleen in België gebotteld is, maar dat ook de druiven hier bij ons geteeld zijn, en het volledige productieproces in België heeft plaatsgevonden.

Ondanks dat alle druivensoorten wettelijk moeten afstammen van de vitis vinifera gebruikt men in België heel wat hybride of resistente druiven, die aangepast zijn aan ons klimaat. Het best aarden ze op kalkleemgrond of zandsteen met ijzer, die een goede waterhuishouding hebben.

In België worden de typische druivensoorten voor koele klimaatzones geteeld: auxerrois blanc, chardonnay, dornfelder, müller-thurgau (rivaner), pinot blanc, pinot gris, pinot noir en riesling.

Maar er worden dus ook hybride rassen verbouwd, die verkregen worden door de kruising van aangepaste resistente druivenrassen. Die zogenaamde hybriden zijn productiever, hebben een grotere resistentie tegen allerlei ziektes en plagen, en vragen dus minder bestrijdingsmiddelen. Regent is een voorbeeld van een veel gebruikt rood druivenras vanwege de goede opbrengst in een vochtig klimaat, maar er zijn ook heel wat andere kruisingen gemaakt.

Enkele voorbeelden van nieuwe gekweekte druivenrassen: de acolon, een kruising tussen de dornfelder en de lemberger. Dit is een vroeg rijpende druivensoort met veel kleurstof, die vaak wordt gebruikt voor blendwijnen. Ook de johanitter, solaris en pinotin zijn enkele voorbeelden van hybriderassen.

De recenter gekweekte divico is een resistente druivensoort die veelbelovend is voor ons klimaat. Deze is op de markt gekomen in 2015. Het is een kruising tussen de Zwitserse gamaret en de Duitse bronner, die er allebei om bekend staan dat ze weinig rot kennen en goed bestand zijn tegen ziekten.

Jonge Belgische wijncultuur met lange geschiedenis

Wijn is in België altijd al een verhaal van vallen en opstaan geweest, van de oudheid over de middeleeuwen tot de nieuwe tijd. De geschiedenis van de Belgische wijnbouw gaat waarschijnlijk terug tot de Romeinen die de wijncultuur in Gallië introduceerden. De wijnbouw zelf ontwikkelde zich pas echt verder tijdens de middeleeuwen, vanaf de 8e à 9e eeuw, onder invloed van de Frankische dynastie met Clovis en Karel de Grote. De eerste wijnbouwers waren bisschoppen en monniken, die vooral wijn verbouwden voor de erediensten. Zo was er bijvoorbeeld bij de Sint-Pietersabdij in Gent een wijngaard terug te vinden.

Vanaf de 12e eeuw werd de wijnbouw meer geprofessionaliseerd. Aanvankelijk werden de wijngaarden aangeplant rond kerken en kloosters, maar geleidelijk aan werden ze ook aangelegd op de zonnige oeverhellingen van de Maas, vooral in de regio rond Luik. Tegen de 14e eeuw had elke streek en elke stad haar eigen wijngaard: Brugge, Dinant, Gent, Huy, Leuven, Tongeren, Doornik, enz. Ook de adellijke kasteelheren ontdekten het prestige en het commercieel potentieel van wijn, die verkocht werd op jaarmarkten. Sommige wijnen (vooral mousserende) werden zelfs geëxporteerd.

Teloorgang van de wijngaarden in België

Vanaf het einde van de 16e eeuw ging het overgrote deel van de Belgische wijngaarden helaas teloor. Dat had meerdere oorzaken. In tijden van armoede gebruikte men de wijnranken als brandhout om te verwarmen en het vinificatieproces van de oogst tot de uiteindelijke wijn duurde te lang (3 jaar) om rendabel te zijn.

Bovendien kenden onze contreien te strenge winters (de “kleine ijstijd”) om een goede oogst voort te brengen. Daarom stapte men over op de groenten- en graanteelt. Terzelfdertijd ontdekte men hop, dat de smaak van bier kon verbeteren.

Al die factoren hebben ertoe geleid dat er maar enkele wijngaarden standhielden. De meeste overgebleven wijngaarden werden bovendien door verschillende godsdienstoorlogen of door een wereldwijde afkoeling door een vulkaanuitbarsting vernietigd. Latere pogingen om de wijnbouw te doen heropleven, waren weinig succesvol door de verspreiding van de druifluisziekte, daarna gevolgd door de twee Wereldoorlogen en de crisis van de jaren 1930.

Heropleving van de Belgische wijnbouw

Pas vanaf de jaren 1960 werd er hier en daar weer aan kleinschalige wijnbouw gedaan in ons land, eerst in Huy (met Charles Legot, Clos Bois Marie) en in Borgloon (Jan Bellefroid, Domein Cohlenberg). Daarna strekte de wijnbouw zich verder uit naar Brabant en de rest van Vlaanderen (bv. van Maurice Fol, Jos Boyen, senator Daems).

De crisis in de landbouw en de fruitteelt was voor enkele pioniers een belangrijke stimulans om zich in het wijnavontuur te storten. Dankzij hen kan ons land nu uitpakken met enkele gerenommeerde wijndomeinen.

De wijnsector in België is aan een stevige opmars bezig. Ons land is een jong maar continu groeiend wijnland. De reden waarom Belgische wijnen sinds het laatste decennia een stevige opmars maken, is onder andere te danken aan de gunstiger wordende klimatologische omstandigheden, de permanente toename van het wijnbouwareaal met geschikte “terroirs”, nieuwe gecultiveerde en beter bestande Belgische druivenrassen, en de expertise en professionalisering van het stijgend aantal Belgische wijnbouwers.

Spectaculaire groei van de Belgische wijnbouw

In een tiental jaren tijd kende de wijnbouwoppervlakte en de wijnproductie in ons land een spectaculaire groei, tot een recordproductie van 3 miljoen liter in 2022, een verdubbeling van het jaar voordien.

Bron: FOD Economie

Het gaat hierbij vooral om witte schuimwijn (45%) en witte wijn (35%). Rode wijn (12%), roséwijn (4%) en rosé schuimwijn (4%) nemen een kleiner aandeel in. Wil rode wijn echt groter en populairder worden  in België, dan zal de klimaatopwarming moeten doorzetten zodat rode druivenrassen hier nog beter gedijen.

Groeiend aantal wijnbouwers in België

Volgens cijfers van de FOD Economie verbouwden er in 2022 zo’n 259 wijnbouwers (zowel professionele als amateurwijnbouwers) in totaal 802 hectare aan wijngaarden in België. Terwijl Vlaanderen en Wallonië bijna evenveel produceren, ligt het aantal wijnbouwers in Vlaanderen hoger dan in Wallonië (157 tegen 102).

Behalve de professionele en semiprofessionele wijnbouwers telt ons land dus ook nog een heel aantal gepassioneerde amateurwijnbouwers. De Belgische wijnbouwers verkopen hun wijnen vooral lokaal en leven van het wijntoerisme. Niettemin vind je ondertussen al heel wat wijnen bij de wijnhandelaar of via webshops, en ook bij de grootwarenhuizen en restaurants sijpelen verschillende wijnflessen binnen.

Krijg je maar niet genoeg na dit dossier over wijn? Lees dan zeker onze dossiers over wijn, schuimwijn en biologische wijn.

Wat is de beste Belgische witte wijn?

Wij hebben 20 Belgische witte wijnen geanalyseerd en door een testpanel laten proeven. Welke de lekkerste zijn, lees je in onze vergelijker wijnen.

Naar onze vergelijker Belgische witte wijnen