Slaapapneu: oorzaken, symptomen en behandeling voor een betere slaap

Wat is slaapapneu?

Slaapapneu betekent een tijdelijke onderbreking van de ademhaling tijdens de slaap. 

Iedereen kan wel eens een korte apneu-episode doormaken. Tijdens de nacht kan de ademhaling soms bemoeilijkt worden door een vertraging (hypopneu) of een onderbreking (apneu). Deze pauzes kunnen enkele seconden tot meer dan een minuut duren en zich meerdere keren per nacht voordoen, wat de kwaliteit van je slaap en je gezondheid beïnvloedt.

Onderbrekingen veroorzaken niet altijd problemen of zijn niet altijd gevaarlijk voor de gezondheid. Een paar apneus per nacht zijn niet problematisch en zelfs normaal. Er is pas sprake van een slaapapneusyndroom als 

• je ademhaling minstens vijf keer per uur stopt
• je ademhaling minstens tien seconden stopt
• je overdag klachten ervaart door de verstoorde slaap.

Om de ernst van iemands slaapapneu te bepalen, gebruiken artsen soms de apneu-hypopneu-index (AHI):

• tussen 5 en 15 apneus of hypopneus per uur is de slaapapneu mild;
• tussen 16 en 30 is de slaapapneu matig;
• boven 30 is de slaapapneu ernstig. 

Welke soorten slaapapneu bestaan er?

Slaapapneu kan twee vormen aannemen: obstructief of centraal. 

Obstructieve slaapapneu 

De meest voorkomende vorm is het obstructieve slaapapneu-syndroom (OSAS). Bij patiënten stopt de ademhaling tijdelijk door een gedeeltelijke of volledige obstructie van de luchtwegen. 

Tijdens de slaap ontspannen de spieren en zachte weefsels zich. Zo kunnen als je neerligt de tongbasis, het zachte deel van het gehemelte, de huig of vergrote amandelen de luchtpijp blokkeren. Te nauwe neusgangen, te grote neusschelpen, een te dikke tong en afwijkingen aan de kaakbeenderen kunnen ook de oorzaak zijn. 

Wanneer de ademhaling op deze manier wordt onderbroken, neemt de hoeveelheid zuurstof in het bloed af. Om zichzelf te beschermen sturen je hersenen een alarmsignaal uit om je keelspieren te laten samentrekken en je luchtwegen weer te openen. Dit mechanisme wekt je kort, bewust of onbewust. In beide gevallen worden je slaapcycli verstoord. Je kunt dan overdag last hebben van slaperigheid. 

Apneu kan ook snurken veroorzaken. 

Obstructieve slaapapneu kan bij iedereen voorkomen, maar treft vooral mannen van middelbare leeftijd en vrouwen na de menopauze. 

Centraal slaapapneu 

Het centraal slaapapneusyndroom (CSAS) komt veel minder vaak voor dan obstructieve slaapapneu. De twee varianten kunnen echter ook samen voorkomen (“gemengde slaapapneu”). 

Bij CSAS worden ademhalingsonderbrekingen veroorzaakt door de hersenen, die tijdelijk stoppen met het sturen van signalen naar het ademhalingssysteem. Het stopt met werken en je stopt met ademen. Hierdoor daalt het zuurstofgehalte, waardoor je hersenen een alarmsignaal moeten afgeven, wat uiteindelijk je slaap verstoort. 

Er is meestal geen onderliggende oorzaak voor het ontstaan van CSAS. Het kan optreden tijdens een verblijf in hooggebergte, als je bepaalde medicijnen gebruikt (zoals opioïden) of als een teken van een onderliggende aandoening (hartfalen, beroerte, nierinsufficiëntie). 

Wat zijn de symptomen van slaapapneu?

Of het nu gaat om centrale of obstructieve slaapapneu, de symptomen zijn vergelijkbaar. 

Bij mensen met apneu is de slaap verstoord. De diepe slaap en droomslaap kunnen onvoldoende zijn en je wordt te vroeg wakker. Slaperigheid overdag is het meest voorkomende symptoom van slaapapneu. 

In de loop van de nacht kun je ook andere symptomen ervaren zoals: 

• (Luid) snurken 
• Nachtmerries 
• Slapeloosheid 
• Vaak wakker worden tijdens de nacht 
• Kortademigheid en het gevoel dat je stikt 
• Zweten 
• Rusteloze benen 
• Regelmatig moeten plassen 

Slaapapneu kan aanzetten tot snurken.

Wanneer je ademhaling wordt onderbroken, zal het lichaam vaak gaan bewegen. Voor de één is dit een lichte beweging van de benen, voor de ander een plotselinge beweging van armen en benen. Dit kan vervelend zijn voor wie bij je slaapt. 

Omdat je slaap verstoord is, voel je je vaak niet uitgerust als je 's ochtends opstaat. Je kunt wakker worden met hoofdpijn, keelpijn of een droge mond. Overdag kun je last hebben van vermoeidheid, (ernstige) slaperigheid, geheugen- en concentratieproblemen, prikkelbaarheid en stemmingswisselingen. 

In het geval van ernstige slaperigheid kun je tijdens een gesprek, bij het eten of zelfs achter het stuur in slaap vallen. Sommige mensen vertonen tekenen van depressie, angst of spierpijn. Het libido kan afnemen en mannen kunnen last krijgen van impotentie. Kortom, je levenskwaliteit wordt ernstig aangetast. 

Waarom wordt slaapapneu vaak laat vastgesteld?

Meestal merk je niet dat je ademhaling stopt terwijl je slaapt, en ook overdag merk je de tekenen van slaperigheid misschien niet onmiddellijk op. Sommige patiënten zijn zich er zelfs niet van bewust dat ze niet goed slapen. Andere klachten zijn dan weer zo gevarieerd dat ze soms aan andere aandoeningen doen denken of zo onbeduidend zijn dat je er zelfs niet aan denkt.

Om deze redenen wordt slaapapneu meestal pas vrij laat gediagnosticeerd. 

Wat zijn de oorzaken van slaapapneu?

Gedeeltelijke of volledige obstructie van de bovenste luchtwegen kan optreden als: 

• je een abnormale anatomische structuur in deze zone hebt (kaak, gehemelte, tong, huig, amandelen)
• je neus verstopt is (allergie, verkoudheid, sinusitis, enz.)
• je keelspieren, die je luchtwegen openhouden, verzwakken
• de spieren van je tong verslappen zodat je tong naar achteren kantelt (vooral als je op je rug ligt)
• je strottenhoofd zich sluit.

De belangrijkste risicofactor voor slaapapneu is overgewicht/obesitas. Naar schatting heeft 50-70% van de patiënten overgewicht. Overtollig vetweefsel wordt immers opgeslagen rond de buik, nek en keel. Dit kan de ademhaling bemoeilijken en de luchtwegen vernauwen. 

De belangrijkste risicofactor voor slaapapneu is overgewicht/obesitas.

Andere vastgestelde risicofactoren zijn  

• Geslacht (mannen vaker dan vrouwen) 
• Leeftijd (het risico neemt toe met de leeftijd) 
• Anatomie (zeer dunne nek, nauwe keelholte, te ver naar achteren geplaatste kaak, vergroot volume van zachte weefsels zoals de tong en de amandelen, enz.) 
• Snurken (dezelfde mechanische oorzaken als apneu) 
• Alcoholgebruik, vooral voor het slapengaan  
• Gebruik van bepaalde medicijnen (slaappillen, kalmeringsmiddelen, enz.) 
• Roken 
• Op de rug slapen 
• Hormonen (het risico is hoger bij vrouwen na de menopauze) 
• Erfelijkheid 

Obstructieve slaapapneu gaat vaak gepaard met een andere aandoening zoals obesitas, hypertensie, hartfalen, hartritmestoornissen, een hoge bloedsuikerspiegel of een hoog cholesterolgehalte. 

Bij kinderen is apneu vaak het gevolg van gezwollen amandelen in de neus- of keelholte of neuspoliepen. 

Hoe wordt slaapapneu vastgesteld?

Als je de hierboven beschreven symptomen ervaart, kan een bezoek aan de dokter aangewezen zijn. Vaak is het je partner die de nachtelijke verschijnselen opmerkt die wijzen op mogelijke slaapapneu en daarom is het raadzaam dat jullie samen naar het doktersbezoek gaan. 

Naast praktische vragen over de symptomen en de frequentie ervan, kan de arts ook een lichamelijk onderzoek uitvoeren of je bevragen over de Epworth slaperigheidsschaal, een vragenlijst die al tientallen jaren wordt gebruikt. Deze test meet de mate van slaperigheid die iemand overdag ervaart. 

Als je arts het slaapapneusyndroom vermoedt, zal hij of zij je doorverwijzen naar een slaapcentrum of slaapkliniek. Deze gespecialiseerde centra zijn uitgerust om een slaaptest (polysomnografie) uit te voeren, waarbij verschillende parameters van je slaap worden geregistreerd. Deze test is belangrijk omdat hij volledig en nauwkeurig is:  

• Het is de enige test die de diagnose slaapapneu kan bevestigen en de ernst ervan kan bepalen. 
• De test is essentieel voor de terugbetaling van bepaalde behandelingen. 

Een slaapcentrum of slaapkliniek is uitgerust om een slaaptest (polysomnografie) uit te voeren.

Patiënten kunnen deze tests ondergaan in een kliniek of thuis (maar let op, in dit geval is geen vergoeding mogelijk). Gedurende een of meer nachten worden de volgende parameters gecontroleerd:  

• Ademhaling en aantal apneu-episodes 
• Hartslag 
• Bloeddruk 
• Zuurstofgehalte in het bloed 
• Hersenactiviteit 
• Spieractiviteit 
• Oogbewegingen 
• Slaapfasen 
• Positie tijdens de slaap 
• Snurken (indien aanwezig) 

Al deze gegevens worden gebruikt om een diagnose te stellen en te bepalen of behandeling nodig is en welke behandeling het meest geschikt is. 

Wat zijn de gevolgen van slaapapneu voor jouw gezondheid?

Zoals eerder uitgelegd, kan (onbehandelde) slaapapneu gevolgen hebben voor je levenskwaliteit. 

Gevolgen voor je functioneren in het dagelijks leven 

De gevolgen hangen af van de ernst van je vermoeidheid. De alertheid en aandacht kunnen verminderd zijn, waardoor je bijvoorbeeld minder rijvaardig bent. Als je lijdt aan een vrij ernstige vorm van slaapapneu, neemt het risico op een verkeersongeval aanzienlijk toe. Daarnaast is je kortetermijngeheugen minder goed, en kunnen het leerproces en denkvermogen verminderen. 

Ook je langetermijngeheugen en je stemming kunnen worden beïnvloed. Je kunt verschijnselen van prikkelbaarheid, (extreme) vermoeidheid en zelfs depressie vertonen. 

Gevolgen voor je gezondheid 

Slaapapneu heeft ook een invloed op je bloeddruk en hartslag: je spieren moeten hard werken om de obstructie in je luchtwegen op te heffen, het zuurstofgehalte in je bloed daalt, je wordt herhaaldelijk wakker, enz. 

Deze factoren kunnen leiden tot de ontwikkeling van hart- en vaatziekten. Onbehandelde slaapapneu verhoogt het risico op hypertensie (aanvankelijk alleen 's nachts, daarna ook overdag), hartritmestoornissen en hart- en vaatziekten (hartinfarct, hartfalen en beroerte, enz.). 

Slaapapneu zou ook de ontwikkeling van diabetes type 2 kunnen bevorderen. Het herhaaldelijke gebrek aan zuurstof in het bloed zou het vetgehalte in het bloed verhogen en de lever vervetten. Hoewel obesitas een belangrijke risicofactor is voor slaapapneu, lijkt het omgekeerde dus ook misschien waar te zijn: obstructieve slaapapneu zou ook kunnen leiden tot obesitas en meer buikvet. Er is echter verder onderzoek nodig om deze bevindingen te staven. 

Impact op je rijvaardigheid 

In België geldt een Koninklijk Besluit dat de rijvoorschriften regelt voor mensen met slaapapneu. 

Mensen met een matig of ernstig slaapapneusyndroom worden niet geschikt geacht om een voertuig te besturen. De slaperigheid die het veroorzaakt, verhoogt het risico op een verkeersongeval aanzienlijk. Als je gediagnosticeerd bent met slaapapneusyndroom, moet je bewijzen dat je een aangepaste behandeling ondergaat om te mogen rijden. Alle informatie hierover vind je hier.

Het is belangrijk dat zowel patiënten als artsen op de hoogte zijn van deze wetgeving. 

Welke behandelingen zijn er tegen slaapapneu?

Welke behandeling het meest geschikt is, hangt af van de persoon en de oorzaak en ernst van de slaapapneu.

Hoewel een verandering van levensstijl altijd de eerste stap is, is er een heel scala aan behandelingen beschikbaar om slaapapneu tegen te gaan. Elke behandeling heeft voor- en nadelen. Bespreek ze daarom altijd met je arts. Behandelingen kunnen ook gecombineerd of gewijzigd worden na verloop van tijd. Medicatie wordt momenteel niet standaard gebruikt om slaapapneu te behandelen. 

Interesse in de bestaande behandelingen voor slaapapneu? Je vindt ze hier.

Welke behandeling kies je best tegen slaapapneu?

Is slaapapneu te genezen?

Alle behandelingen voor slaapapneu hebben hetzelfde doel: het vrijmaken van de luchtwegen zodat je normaal kunt ademen en een goede slaap krijgt. 

Geen van deze behandelingen kan slaapapneu echter genezen of een terugval voorkomen als je stopt met de behandeling. 

Uitzonderlijk is bij bepaalde milde vormen van slaapapneu significant gewichtsverlies of, in het geval van ernstig overgewicht of obesitas, een gastric bypass-operatie, voldoende om de slaapapneu te verhelpen. Er is echter geen garantie, omdat andere factoren vaak een rol spelen. Het bewijs voor gewichtsverlies door medicatie (bijv. tirzepatide) is beperkt. 

Hoewel slaapapneu over het algemeen niet te genezen is, is het in de meeste gevallen wel mogelijk om weer een goede slaapkwaliteit en een optimale ademhaling te verkrijgen. 

Wat kan je doen tegen slaapapneu?