Wat te doen bij een koortslip (herpes)?
Tintelingen, jeuk, een brandend gevoel, pijn, ... Wie wel eens last heeft van een koortslip, herkent de waarschuwingssignalen en weet dat er binnen de 24 uur een vervelende koortsblaas zal opduiken.
Hoe krijg je een koortsblaas snel(ler) weg?
Producten zoals Compeed en Zovirax willen je doen geloven dat als je op dat moment ingrijpt, je het tij nog kunt keren, maar daar is weinig van aan. Wat kun je dan wel doen? Afwachten, en voorkomen dat je iemand anders besmet.
Herpesvirus veroorzaakt koortsblaasjes
Twee op de drie mensen (66 %) zijn drager van het herpesvirus. De meesten raken al als kind besmet. Eens besmet, verschuilt het virus (voluit herpes simplex virus type 1, of kortweg HSV-1) zich levenslang in onze zenuwknopen, waar het maanden of jaren kan sluimeren.
In de meeste gevallen merk je helemaal niets van die eerste besmetting, tot er een tijd later een koortsblaas opduikt. Een enkeling heeft wel symptomen: koorts, keelpijn, opgezwollen tandvlees, zweertjes in de mond en slechte adem. Dit noemt men herpetische gingivostomatitis, en duurt gewoonlijk één à twee weken.
De meeste besmette mensen krijgen echter nooit symptomen. Ook zij kunnen echter anderen aansteken. Naar schatting 25 tot 50 % van de dragers heeft last van terugkerende koortsblazen. Slechts een minderheid heeft frequente uitbraken.
Stress en vermoeidheid kunnen koortslip uitlokken
Hoe vaak het virus de kop opsteekt, hangt af van persoon tot persoon. De ene heeft er nooit last van, de andere een paar keer per jaar, en de echte pechvogels voortdurend.
Triggers zoals zonlicht, koorts, stress, menstruatie, het gebruik van corticosteroïden, letsel of verminderde weerstand kunnen een opstoot uitlokken.
Niet alleen op de mond
Hoewel er in de volksmond vaak wordt gesproken over een koortslip (zie ook de benaming herpes labialis), kunnen koortsblazen evenzeer voorkomen in het gezicht, op de handen, de vingers en de billen, en - na besmetting via orale seks - rond de genitaliën (niet te verwarren met herpes genitalis of type 2, de seksueel overdraagbare variant).
Wél keren de koortsblazen altijd terug op dezelfde plek: daar waar de oorspronkelijke besmetting plaatsvond.
Gevaarlijk voor de ogen
Let op, in de buurt van de ogen is herpes wél gevaarlijk. Het virus kan een pijnlijke oogontsteking veroorzaken en je oog beschadigen. In dat geval moet je zo snel mogelijk naar een arts.
Raak je koortslip dus niet aan en wrijf zeker niet in je ogen nadien, je kunt het herpesvirus immers via je handen overdragen.
In dit artikel
Bij personen met een gezond immuniteitssysteem verdwijnt de infectie na één à twee weken spontaan, zonder littekens of andere blijvende gevolgen. Doorgaans is er geen behandeling nodig.
Een koortsblaas is erg herkenbaar: rood en goed afgelijnd met kleine blaasjes. Een dokter heeft doorgaans geen extra onderzoeken nodig. In geval van twijfel kan hij of zij wel een viruskweek doen, om andere huidaandoeningen uit te sluiten.
Omdat koortsblazen doorgaans mild en van korte duur zijn, moeten ze bij gezonde personen niet per se worden behandeld. Voor personen met een verminderde weerstand of bij vaak terugkerende infecties kan een arts antivirale medicatie voorschrijven.
Een koortslip is het meest besmettelijk tijdens de actieve fase, wanneer de blaasjes "nat" staan. Dit is zo'n 24 à 48 uur na de eerste tekenen. Vermijd lichamelijke affectie met anderen en deel geen glas, bestek, lippenstift of handdoek, vooral niet met kleine kinderen. Voor hen is herpes gevaarlijk.
Hoewel herpes simplex type 1 via orale seks kan worden overgedragen op de genitaliën, is het geen seksueel overdraagbare ziekte. Genitale herpes, type 2, is dat wél. Het verschil kan enkel worden vastgesteld met een viruskweek.
Een koortsblaas ontwikkelt zich steeds volgens een vast patroon. Vooraleer er zichtbare symptomen optreden, zijn er al voorbodes: pijn, jeuk, of een tintelend of brandend gevoel rond de plek waar je doorgaans koortblaasjes krijgt. Dat is altijd opnieuw op de plaats van de originele besmetting.
Binnen enkele dagen verschijnt de huiduitslag zelf. Zodra de blaasjes vochtig zijn en openbarsten, ben je op je besmettelijkst. Dit noemt men dan ook de actieve fase.
Na vijf à acht dagen drogen de blaasjes uit. Er komt een korstje op, en de blaasjes genezen vanzelf. Bij wie een gezond immuniteitssysteem heeft, verdwijnt de infectie na één à twee weken spontaan, zonder littekens of andere blijvende gevolgen.
Mensen met een vermindere weerstand, zoals hiv- of kankerpatiënten, kunnen echter uitgebreide letsels krijgen. Bij hen kan medicatie aangewezen zijn.
Doorgaans zijn er geen speciale onderzoeken nodig om herpes vast te stellen: het uitzicht is genoeg. Een koortsblaas is immers erg herkenbaar: rood en goed afgelijnd met kleine blaasjes. Het vocht in die blaasjes is zeer besmettelijk.
Viruskweek bij twijfel
In geval van twijfel kan een arts een viruskweek doen van dat vocht om andere huidaandoeningen zoals gordelroos (herpes zoster) of eczeem, bacteriële of schimmelinfecties uit te sluiten.
Ook als het gaat om een uitbraak in de schaamstreek, kan de dokter een viruskweek uitvoeren om te kijken of het gaat op herpes simplex type 1 of 2.
De arts doorprikt dan een blaasje en wrijft met een speciaal wattenstaafje over het blaasoppervlak om zoveel mogelijk virusmateriaal te verzamelen. Dat wordt vervolgens in het labo opgekweekt en onderzocht.
Niet altijd antistoffen
Een bloedonderzoek biedt daarentegen weinig soelaas, omdat niet alle besmette personen antistoffen in hun bloed ontwikkelen.
Eens besmet, kun je van het herpesvirus helaas niet genezen. Je kunt je er evenmin tegen beschermen; er zijn geen vaccins.
Maximaal een dag sneller genezen
Omdat koortsblazen doorgaans mild en van korte duur zijn, moeten ze bij gezonde personen niet per se worden behandeld. Heb je er toch veel last van, dan kun je bij de apotheker een zalf halen, bv. aciclovir, die je elke twee à vier uur aanbrengt.
Het is belangrijk om de zalf te gebruiken zodra je tintelingen of een branderig gevoel krijgt, maar verwacht geen wonderen: zelfs als je er op tijd bij bent, zal de koortsblaas hoogstens 12 à 24 uur sneller genezen. De crème krijgt in onze databank dan ook de evaluatie "beperkt nut".
Naar onze databank geneesmiddelen
Verminderde weerstand: antivirale medicatie
Voor personen met een verminderde weerstand of bij vaak terugkerende infecties kan een arts antivirale medicatie voorschrijven. Die bestaat in pilvorm, of, in ernstige gevallen, als injecties.
Aciclovir moet je vijf keer per dag innemen, valacivlovir slechts twee keer. In het geval van een uitbraak duurt de behandeling vijf dagen; bij een ernstige opstoot zeven à tien dagen.
Combinatiepreparaten met corticosteroïden zijn absoluut te vermijden. Zij kunnen de infectie juist verergeren.
Frequente uitbraken: preventieve medicatie
Wie last heeft van frequente opstoten, kan ook een langere periode preventief medicatie nemen. In andere situaties is het effect van deze medicatie beperkt en dus niet aangewezen.
Wat kun je dan wél doen tegen die ongewenste bezoeker op je lip? Niet zoveel, behalve geduldig je tijd uitzitten tot de koortsblaas spontaan geneest. In de tussentijd blijf je er maar beter zoveel mogelijk af.
Hoe verzorg je een koortsblaas?
Het vocht binnenin koortsblaasjes is ontzettend besmettelijk. Vermijd eraan te pulken, krabben of de blaasjes open te prikken, zo geef je het virus vrij spel.
Je kunt het virus immers gemakkelijk overdragen naar andere delen van je lichaam, of iemand anders besmetten. Bovendien riskeer je een secundaire infectie als er bacteriën in het wondje komen.
Hou de koortsblaas dus schoon, en was je handen telkens je de blaasjes hebt aangeraakt. Zodra de blaasjes opgedroogd zijn en er een korstje op komt, ben je veel minder besmettelijk.
Gebruik tot slot geen alcohol of tandpasta op een koortsblaas, ze zal er niet sneller door uitdrogen.
Dure middeltjes zijn geen meerwaarde
In de apotheek en de drogisterij zijn allerlei medische hulpmiddelen verkrijgbaar tegen koortsblazen: Compeed Koortsblaasjes, Herpatch Serum, Urgo Filmogel Koortslip, ...
Ze beweren je sneller te verlossen van je koortsblaas, de pijn te verlichten of zelfs om de blaas minder besmettelijk te maken door er een barrière over te leggen.
Mooie beloftes, maar er is geen overtuigend wetenschappelijk bewijs voor, en deze producten zijn vaak duur. In studies doen ze het niet beter (of sneller) dan aciclovir in crèmevorm.
Het bekende Zovirax is overigens niet meer dan een duurdere merkversie van deze zalf, die overigens weinig meerwaarde biedt.
Het herpesvirus is erg besmettelijk. Heb jijzelf of iemand anders een koortsblaas, dan ga je (in)direct contact met het vocht in de koortsblaasjes maar beter uit de weg.
Vermijd:
- knuffelen
- zoenen
- seksueel contact
En deel geen:
- handdoeken
- zakdoeken
- tandenborstel
- glazen
- bestek
- lippenstift
- lippenbalsem
Gevaarlijk voor kleine kinderen
Zeker met kleine kinderen is extra voorzichtigheid geboden. Vooral baby’s onder de vier maanden, wiens afweersysteem nog niet op punt staat, zijn extra kwetsbaar.
Als een baby besmet raakt met het herpesvirus zonder dat hij of zij antistoffen heeft, kan dit ernstige gevolgen hebben, zoals een hersenvliesontsteking.
De meeste baby's krijgen gelukkig tijdens de zwangerschap al antistoffen van de moeder via de placenta. Zij lopen minder kans om zwaar ziek te worden.
Hoe lang ben je besmettelijk?
Tijdens de actieve fase, wanneer de blaasjes zich vormen en openbarsten, ben je het meest besmettelijk. Dit is zo'n 24 à 48 uur na de eerste tekenen.
De blaasjes drogen uit en verdwijnen vanzelf na 5 à 8 dagen. Dan ben je minder besmettelijk.
Let op, tot een kwart van de dragers is ook besmettelijk zonder dat ze zelf symptomen, dus een koortsblaas, vertonen. Zij geven het virus door via speeksel.
Hoewel "gewone" herpes, dus herpes simplex type 1, zich via orale seks kan verspreiden naar de genitaliën of de aars, is het geen seksueel overdraagbare ziekte.
Genitale herpes, type 2, is dat wél. Hoewel herpes genitalis soortgelijke klachten geeft als herpes labialis, is het een andere variant van het virus. Over het algemeen is herpes niet gevaarlijk.
Gewone of genitale herpes?
Dat het gaat om herpes, is meestal op het zicht duidelijk. Om zeker te weten met welk type je besmet bent, moet de dokter een viruskweek doen.
Hij of zij doorprikt een blaasje en wrijft er met een speciaal wattenstaafje over om zoveel mogelijk virusmateriaal te verzamelen. Dat wordt vervolgens in het labo opgekweekt en onderzocht.
Gelijkaardige symptomen
Als je wordt besmet met herpes, kun je pijnlijke blaasjes krijgen op de penis, vagina en anus. Deze blaasjes zijn gevuld met vocht en zijn erg besmettelijk. Het herpesvirus blijft levenslang in je lichaam aanwezig, dus je kunt herhaaldelijk klachten krijgen.
Bij een eerste besmetting kun je ook last hebben van koorts en spierpijn, meestal binnen de week na besmetting. Andere mogelijke symptomen zijn:
- pijn of een branderig gevoel tijdens het plassen;
- opgezwollen lymfeklieren in de lies;
- pijn of jeuk aan de geslachtsdelen;
- (bij vrouwen) meer of andere vaginale afscheiding.
De eerste uitbraak is meestal de ergste, en het duurt ook iets langer voor de blaasjes genezen (zo'n drietal weken tegenover twee weken). Latere opstoten kunnen uitgelokt worden door een verminderde weerstand, zoals bij stress, ziekte, zware medicatie of tijdens je menstruatie.
De meeste mensen merken er echter niets van.
Besmetting via seks
Herpes genitalis is een soa, je krijgt het dus via seks, in de brede zin van het woord. Dat betekent dus niet enkel geslachtsgemeenschap, orale of anale seks, maar ook door elkaar intiem aan te raken, naakt tegen elkaar aan te liggen of seksspeeltjes te delen.
Doorgaans raak je besmet via het vocht in de blaasjes. Dragers zonder symptomen kunnen ook anderen besmetten, maar het risico is kleiner.
Een condoom verkleint de kans om besmet te raken, maar het is geen waterdichte garantie. Het kan natuurlijk ook dat je seks hebt met iemand die herpes heeft zonder zelf besmet te raken.
Breng je bedpartners altijd op de hoogte van het feit dat je herpes hebt, en bescherm hen door:
- Altijd een condoom te gebruiken, ook als je geen klachten hebt. De kans op besmetting (ook van andere soa's) is dan veel kleiner;
- Niet te zoenen of vrijen met een koortslip. Vermijd ook zeker orale seks;
- Seks te vermijden als je "natte" blaasjes hebt; je bent dan het meest besmettelijk (ook voor het genezingsproces is het beter om seks en wrijving te vermijden);
- De blaasjes zo weinig mogelijk aan te raken en telkens je handen te wassen.
Verzorging: zelden medicatie nodig
Net zoals bij herpes labialis is een medicamenteuze behandeling bij de meeste mensen niet nodig, omdat een uitbraak doorgaans kort en mild is. De klachten gaan vanzelf weer over na een week of twee-drie. Tegen de pijn kun je eventueel paracetamol nemen.
Je kunt de blaasjes wel behandelen met een zalf zoals aciclovir-crème, te koop in de apotheek. Verwacht echter geen wonderen, de blaasjes zullen hoogstens 12 à 24 uur sneller genezen. Het is bovendien belangrijk om meteen bij de eerste tekenen te starten.
Hou de blaasjes bovenal schoon, zodat je geen secundaire bacteriële infectie krijgt. Raak de blaasjes zo min mogelijk aan, om verdere besmetting (bij jezelf en anderen) te vermijden.
Heb je ernstige symptomen of vaak terugkerende opstoten, dan kan je arts pillen (aciclovir of valaciclovir) voorschrijven. Bij zwangere vrouwen of personen met een verminderde weerstand is een speciale aanpak vereist.
Herpes en zwangerschap
Voor zwangere vrouwen, en dan met name het ongeboren kind, kan herpes wel gevaarlijk zijn. De baby kan immers besmet raken tijdens de bevalling, met mogelijk een huid-, oog- of hersenvliesontsteking tot gevolg.
Uit voorzorg wordt vrouwen die aan het eind van de zwangerschap besmet raken met herpes dan ook aangeraden om via een keizersnede te bevallen. In alle andere gevallen zullen zwangere vrouwen pillen voorgeschreven krijgen om het risico op overdracht van moeder op kind te beperken.
Ben je zwanger en raak je besmet met herpes, breng dan onmiddellijk je arts of gynaecoloog op de hoogte. Als je al vóór de zwangerschap besmet was met herpes, is het doorgaans geen probleem om normaal te bevallen.
Genitale herpes heeft overigens geen impact op je vruchtbaarheid. Vrouwen die drager zijn, hebben dezelfde kans om zwanger te raken als vrouwen die geen herpes hebben gehad.