Wat is zona of gordelroos en voor wie is het besmettelijk?
Zona of gordelroos wordt uitgelokt door hetzelfde virus dat windpokken veroorzaakt. Een besmetting leidt eerst tot windpokken, waarna het virus jaren later opnieuw kan opflakkeren als zona. Heb je zona, blijf dan uit de buurt van personen die nooit windpokken hebben doorgemaakt.
Wat is de oorzaak van zona?
Zona of gordelroos (herpes zoster) is een tweedelijnsziekte die wordt uitgelokt door het varicella-zostervirus, dat behoort tot de familie van de herpesvirussen. Bij een eerste aanval veroorzaakt het de windpokken (ook wel waterpokken genoemd). Negen op de tien Belgen hebben de ziekte als kind doorgemaakt.
Na genezing blijft het virus (vaak decennialang) sluimeren in zenuwknopen zonder enig probleem te veroorzaken. 25 à 30 % van de mensen die ooit windpokken hebben gehad, krijgt echter later in het leven een zona-uitbraak.
Waarom het virus bij sommige mensen opnieuw de kop opsteekt, is nog niet helemaal duidelijk. We weten wel dat dat gebeurt wanneer onze weerstand verlaagd is, zij het door ouderdom, stress, ziekte of medische behandelingen die de immuniteit aantasten zoals chemo.
Is zona dodelijk?
Dat je zou doodgaan als de uitslag een volledige cirkel vormt rond je lijf, is pure quatsch. Toch is zona niet altijd onschuldig. Hoewel de ziekte in de meeste gevallen ongevaarlijk is en na een paar weken spontaan verdwijnt, heeft een minderheid langere tijd last van ernstige complicaties.
Is zona besmettelijk?
Wie nooit windpokken heeft doorgemaakt, kan via een persoon met zona besmet raken en alsnog een eerste keer windpokken krijgen. En hoewel dat bij kleine kinderen meestal onschuldig is, lopen volwassenen een veel groter risico om in het ziekenhuis te belanden. In zeldzame gevallen kun je er zelfs aan overlijden.
Wie ooit al windpokken heeft gehad, heeft niets te vrezen, maar alle anderen komen liever niet in de buurt van personen met windpokken of zona. Vooral zwangere vrouwen, pasgeboren baby’s en personen met een verzwakt immuunsysteem zijn kwetsbaar.
Het is het vocht binnenin de blaasjes dat besmettelijk is. Hou dus afstand en was de handen telkens je de blaasjes hebt aangeraakt. Zodra de blaasjes uitgedroogd zijn, na ongeveer een week, zijn ze niet langer besmettelijk.
Zona uit zich in een pijnlijke rode huiduitslag aan één kant van het lichaam, meestal op de buik, borst of rug, maar soms ook op de nek of in het gezicht. De getroffen zone doet ook pijn.
Wie zona krijgt in de buurt van de ogen, neus of oren, gaat maar beter zo snel mogelijk langs de huisarts. Die kan aan de hand van je symptomen vrij gemakkelijk een diagnose stellen.
Verzorging van de huid en pijnbehandeling staan centraal, maar bij risicopersonen of ernstige gevallen kan medicatie nodig zijn. Gebruik zeker geen ibuprofen tegen de pijn, dat kan huidcomplicaties veroorzaken. Gewone paracetamol is prima.
In de meeste gevallen blijft zona gelukkig beperkt tot een ongemak, dat na drie tot vier weken spontaan verdwijnt. Bij mensen met een gezonde weerstand zullen de blaasjes snel openbreken, uitdrogen en genezen. Pechvogels, vooral ouderen en mensen met een verzwakt immuunsysteem, kunnen last hebben van complicaties zoals postherpetische neuralgie, lang nadat de uitslag is verdwenen.
Hou je natuurlijke weerstand op peil met evenwichtige voeding, veel lichaamsbeweging en zo min mogelijk stress. Kwetsbare personen met een verzwakt immuunsysteem kunnen eventueel ook gevaccineerd worden, maar deze vaccins worden in België niet terugbetaald.
Wat is de oorzaak van zona?
Zona of gordelroos (herpes zoster) is een tweedelijnsziekte die wordt uitgelokt door het varicella-zostervirus, dat behoort tot de familie van de herpesvirussen. Bij een eerste aanval veroorzaakt het de windpokken (ook wel waterpokken genoemd). Negen op de tien Belgen hebben de ziekte als kind doorgemaakt.
Na genezing blijft het virus (vaak decennialang) sluimeren in zenuwknopen zonder enig probleem te veroorzaken. 25 à 30 % van de mensen die ooit windpokken hebben gehad, krijgt echter later in het leven een zona-uitbraak.
Waarom het virus bij sommige mensen opnieuw de kop opsteekt, is nog niet helemaal duidelijk. We weten wel dat dat gebeurt wanneer onze weerstand verlaagd is, zij het door ouderdom, stress, ziekte of medische behandelingen die de immuniteit aantasten zoals chemo.
Is zona dodelijk?
Dat je zou doodgaan als de uitslag een volledige cirkel vormt rond je lijf, is pure quatsch. Toch is zona niet altijd onschuldig. Hoewel de ziekte in de meeste gevallen ongevaarlijk is en na een paar weken spontaan verdwijnt, heeft een minderheid langere tijd last van ernstige complicaties.
Is zona besmettelijk?
Wie nooit windpokken heeft doorgemaakt, kan via een persoon met zona besmet raken en alsnog een eerste keer windpokken krijgen. En hoewel dat bij kleine kinderen meestal onschuldig is, lopen volwassenen een veel groter risico om in het ziekenhuis te belanden. In zeldzame gevallen kun je er zelfs aan overlijden.
Wie ooit al windpokken heeft gehad, heeft niets te vrezen, maar alle anderen komen liever niet in de buurt van personen met windpokken of zona. Vooral zwangere vrouwen, pasgeboren baby’s en personen met een verzwakt immuunsysteem zijn kwetsbaar.
Het is het vocht binnenin de blaasjes dat besmettelijk is. Hou dus afstand en was de handen telkens je de blaasjes hebt aangeraakt. Zodra de blaasjes uitgedroogd zijn, na ongeveer een week, zijn ze niet langer besmettelijk.
Zona uit zich in een pijnlijke rode huiduitslag aan één kant van het lichaam, meestal op de buik, borst of rug, maar soms ook op de nek of in het gezicht. De getroffen zone doet ook pijn.
Wie zona krijgt in de buurt van de ogen, neus of oren, gaat maar beter zo snel mogelijk langs de huisarts. Die kan aan de hand van je symptomen vrij gemakkelijk een diagnose stellen.
Verzorging van de huid en pijnbehandeling staan centraal, maar bij risicopersonen of ernstige gevallen kan medicatie nodig zijn. Gebruik zeker geen ibuprofen tegen de pijn, dat kan huidcomplicaties veroorzaken. Gewone paracetamol is prima.
In de meeste gevallen blijft zona gelukkig beperkt tot een ongemak, dat na drie tot vier weken spontaan verdwijnt. Bij mensen met een gezonde weerstand zullen de blaasjes snel openbreken, uitdrogen en genezen. Pechvogels, vooral ouderen en mensen met een verzwakt immuunsysteem, kunnen last hebben van complicaties zoals postherpetische neuralgie, lang nadat de uitslag is verdwenen.
Hou je natuurlijke weerstand op peil met evenwichtige voeding, veel lichaamsbeweging en zo min mogelijk stress. Kwetsbare personen met een verzwakt immuunsysteem kunnen eventueel ook gevaccineerd worden, maar deze vaccins worden in België niet terugbetaald.
Wanneer het "slapende" virus wakker wordt, veroorzaakt het een ontsteking van de zenuwknoop waarin het zich bevindt. De ontsteking tast geleidelijk de zenuwbanen aan die naar een welbepaald huidoppervlak (dermatoom) lopen.
Zona uit zich in een pijnlijke rode huiduitslag aan één kant van het lichaam, meestal op de buik, borst of rug (50 % van de gevallen), maar soms ook op de nek (10 à 20 %) of in het gezicht (15 %). De uitslag vormt een streep of gordel op de huid, vandaar dat zona in de volksmond vaak gordelroos wordt genoemd.
Typische plaatsen van gordelroos
De ontsteking van de zenuwen brengt in de getroffen huidzone pijn teweeg. Dat kan gaan van een branderig gevoel tot een zeurende of kloppende pijn of plotselinge pijnscheuten. Soms is een simpele aanraking van de aangetaste plek of het contact met lakens, kleren en water onder de douche al pijnlijk.
Raadpleeg meteen een dokter als de uitslag in de buurt van de ogen, neus of oren opduikt. Ook 60-plussers en mensen met een verzwakt immuunsysteem zoeken het best zo snel mogelijk medisch advies.
Een dokter zal zelden een analyse uitvoeren op de blaasjes, meestal volstaat een simpel onderzoek. Aan de hand van de klassieke symptomen kan vrij gemakkelijk de diagnose worden gesteld. Een bloedonderzoek kan definitief uitsluitsel brengen, al is dat doorgaans niet nodig.
Hoe sneller je met je symptomen naar de huisarts gaat, hoe beter. Als je een behandeling met antivirale middelen nodig hebt, moet die binnen de 72 uur na de eerste huiduitslag worden opgestart om effect te garanderen.
Bij risicopersonen of in ernstige gevallen kan de dokter gedurende een week een antiviraal middel voorschrijven, en ook huidzorg en pijnbehandeling zijn belangrijk.
Antivirale middelen
Als je weerstand fel is verzwakt of als de zona zich in het gezicht ontwikkelt, kan de (snelle) inname van antivirale middelen het virus in de kiem smoren. Je start bij voorkeur binnen de 72 uur na het verschijnen van de vochtblaasjes met deze behandeling. Die bestaat traditioneel uit pillen met de werkzame stoffen aciclovir, valaciclovir of brivudine.
Bij uitzonderlijk zware vormen van zona, bijvoorbeeld als de oogstreek is aangetast of als patiënten ernstig verzwakt zijn, kunnen virusbestrijders ook intraveneus worden toegediend. De antivirale medicatie gaat de vermenigvuldiging van het virus tegen zodat de zenuwbeschadiging tot een minimum beperkt blijft. Ze remt bovendien de uitbreiding van de blaasjes af en doet de pijn sneller weggaan.
Ontsmetting en verzorging van de huid
Hou de geïnfecteerde huid schoon, steriel en droog. Raak de wondjes zo min mogelijk aan en krab ze niet open. Het vocht binnenin is besmettelijk. Een goede handhygiëne is ook aangewezen om te vermijden dat je anderen besmet. Was je handen telkens je de blaasjes of wondjes hebt aangeraakt of verzorgd.
Opengehaalde wondjes kunnen gaan ontsteken en permanente littekens veroorzaken. Opengebarsten blaasjes moet je ’s ochtends en ’s avonds ontsmetten zodat ze niet ontstoken raken.
Neem geen lange baden of douches. Ook zwembaden en sauna’s zijn uit den boze.
Pijnbestrijding
De acute pijn kun je verzachten met een eenvoudige pijnstiller uit de huisapotheek, bij voorkeur paracetamol. NSAID’s zoals ibuprofen zijn uit den boze, ze kunnen immers huidcomplicaties in de hand werken.
In het zeldzame geval van postherpetische neuralgie, een aanslepende zenuwpijn die nog lang na de infectie kan blijven aanslepen, zal je arts zwaardere pijnbestrijdingsmiddelen inzetten. Eerste keuze zijn hier lage doses van antidepressiva zoals amitriptyline. Als alternatief komen de anti-epileptica gabapentine of pregabaline in aanmerking, of eventueel sterkere pijnstillers (opioïden) die kortdurend, in lage dosis en onder medisch toezicht ingenomen kunnen worden.
Voor wie niet gebaat is met orale geneesmiddelen kunnen verdovende lidocaïnepleisters verlichting bieden. Ook zalf of pleisters met capsaïcine kunnen onder medisch toezicht worden gebruikt. Deze middelen kunnen postzonale zenuwpijn wel wat onderdrukken, maar ze volledig verhelpen lukt vooralsnog helaas niet.
Versterking van het afweersysteem
Vaak schrijft de arts ook vitaminen en rust voor om de natuurlijke afweer van het lichaam te versterken.
Op het internet krioelt het van de alternatieve middelen om zona te voorkomen of te verlichten, maar wetenschappelijk bewijs dat die therapieën iets uithalen, is er niet. Met kruidenmengsels en vitaminepreparaten is het overigens altijd oppassen voor ongewenste reacties door gebruik in combinatie met medicatie.
In de meeste gevallen blijft zona gelukkig beperkt tot een ongemak, dat na drie tot vier weken spontaan verdwijnt. Enkele dagen voor de uitslag opduikt, veroorzaakt zona al lokale jeuk, tintelingen, pijn of een brandend gevoel aan één kant van het lichaam. Soms komt er ook koorts, vermoeidheid, hoofdpijn of algemene malaise bij kijken. Een grieperig gevoel en een laag energiepeil dus.
Na één à drie dagen verschijnen ten slotte de rode blaasjes in het typische gordelpatroon. Het vocht binnenin is besmettelijk. Bij mensen met een gezonde weerstand zullen de blaasjes snel openbreken, uitdrogen en genezen. Zodra de blaasjes uitgedroogd zijn, na ongeveer een week, zijn ze niet langer besmettelijk.
De uitslag (en de pijn) verdwijnt doorgaans na drie tot vier weken. Op langere termijn kunnen er wel littekens of huidverkleuringen overblijven.
Soms nog maanden pijn
Pechvogels, vooral ouderen en mensen met een verzwakt immuunsysteem, kunnen last hebben van complicaties, lang nadat de uitslag is verdwenen. Zogenaamde postherpetische neuralgie, aanslepende zenuwpijn ter hoogte van het eerder geïnfecteerde gebied, komt het meest voor.
Tot één op de vijf zonalijders krijgt hiermee te maken. De kans neemt toe met de leeftijd; 70-plussers lopen zelfs vier keer zoveel risico. De pijn verbetert meestal na verloop van tijd, maar kan maandenlang aanhouden en heeft een negatief effect op slaap, eetlust en algemene levenskwaliteit.
Wie zona krijgt in de buurt van de ogen, loopt dan weer risico op een beschadigd net- of hoornvlies of zelfs een verminderd zicht. Ook een bacteriële infectie is een veelvoorkomende complicatie wanneer de wondjes niet goed worden verzorgd of bij mensen met een verzwakt immuunsysteem.
Deze laatste groep heeft sowieso een grotere kans op zeldzame maar ernstige complicaties, zoals longontsteking, meningitis of hepatitis. Bovendien kan zona bij hen uitbreiden en zich als windpokken gaan manifesteren, met alle gevaren vandien.
Aangezien het zonavirus kan opflakkeren wanneer het immuunsysteem verzwakt, komt het erop aan je natuurlijke weerstand zo hoog mogelijk te houden. Een gezonde levensstijl met een evenwichtige voeding, veel lichaamsbeweging en zo min mogelijk stress is sowieso een goed idee, ook om andere gezondheidsproblemen op afstand te houden.
100 oefeningen om lichaam en geest te ontspannen
Vaccin mogelijk voor risicopersonen
Wie een hoger risico loopt om zona te krijgen, dus 50-plussers en personen met een verzwakt immuunsysteem, kan eventueel ook gevaccineerd worden, wat de kans op zona en aanslepende zenuwpijn kan verminderen.
Er zijn twee vaccins beschikbaar: Zostavax, met levende verzwakte virussen (€ 137,40 voor één dosis) en Shingrix, een recombinant vaccin (€ 170,26 per dosis, nog eens te herhalen na twee à zes maanden).
Zostavax is op de Belgische markt sinds 2014 en is geïndiceerd voor personen ouder dan 50 jaar, terwijl Shingrix sinds eind 2020 beschikbaar is en ook vanaf 18 jaar gebruikt kan worden bij mensen met een verzwakt immuunsysteem.
Beide vaccins blijken (in verschillende mate) werkzaam en veilig, maar de duur van bescherming is nog niet helemaal duidelijk. Shingrix beschermt alvast beter, maar geeft iets vaker milde en tijdelijke bijwerkingen (bv. hoofdpijn, vermoeidheid, spierpijn en koorts) én is aanzienlijk duurder.
In België niet terugbetaald
Helaas is het advies over vaccinatie tegen zona wereldwijd verschillend. In de Verenigde Staten en in een aantal Europese landen is vaccinatie tegen zona al redelijk ingeburgerd.
In België luidde het advies van de Hoge Gezondheidsraad (HGR) in 2017 over Zostavax nog dat vaccinatie op individuele basis “kan overwogen worden” voor personen tussen 65 en 79 jaar (of vanaf 50 jaar bij personen met een immunosuppressieve behandeling zoals chemo) en bij personen met chronische aandoeningen (bv. diabetes, chronisch nierfalen, enz.).
Nu er sinds kort ook een tweede vaccin beschikbaar is, heeft de HGR in augustus haar aanbevelingen aangepast: Shingrix is nu aanbevolen voor iedereen vanaf 60 jaar. Ook wie 16 jaar en ouder is en ernstige immuunstoornissen heeft, laat zich volgens de HGR het best vaccineren tegen zona.
Het vaccin wordt voorlopig echter niet terugbetaald en is relatief duur. Daarom stelt de HGR voor om rekening te houden met studies over de kosteneffectiviteit van het vaccin en met de resultaten van een evaluatie door het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE). De resultaten van die evaluatie worden later dit jaar verwacht.