Diabetes type 2 en zijn oorzaken, symptomen en behandeling
Volgens een rapport van de Internationale Diabetes Federatie uit 2021 heeft ongeveer 1 op de 10 volwassenen wereldwijd diabetes. De meerderheid (meer dan 90 %) lijdt aan diabetes type 2. Helaas komt diabetes type 2 steeds vaker voor, ook bij kinderen. Die trend is vooral te wijten aan het feit dat er steeds meer mensen met overgewicht of obesitas zijn.
Definitie van diabetes type 2
Diabetes is een chronische ziekte die gekenmerkt wordt door te veel suiker (glucose) in het bloed. Dit noemt men hyperglycemie. Bij diabetes type 2 is het suikergehalte te hoog door:
- insulineresistentie (de cellen reageren niet goed meer op insuline);
- een afname van de insuline-aanmaak.
De rol van insuline bij diabetes type 2
Om diabetes type 2 te begrijpen, moeten we beginnen bij de werking van de alvleesklier. Heel eenvoudig gezegd moet dit orgaan het suikergehalte in het bloed regelen door hormonen af te scheiden. Dit zijn onder andere insuline (dat de bloedsuikerspiegel verlaagt) en glucagon (dat de bloedsuikerspiegel verhoogt).
Insuline wordt aangemaakt door de bètacellen in de alvleesklier en stimuleert onder andere de lever en de spieren om glucose uit het bloed op te nemen en om te zetten in energie. Als je cellen niet meer goed reageren op insuline, hoopt de suiker zich op in het bloed.
Resultaat: de alvleesklier produceert nog meer insuline om de bloedsuikerspiegel te verlagen. Artsen vermoeden dat de bètacellen na verloop van tijd uitgeput raken en minder van dit essentiële hormoon produceren.
Wat is het verschil met ouderdomsdiabetes?
Diabetes type 2 werd vroeger vaak "ouderdomsdiabetes" genoemd. Deze term is echter misleidend, omdat jonge mensen er evengoed aan kunnen lijden.
Wat is het verschil tussen diabetes type 1 en type 2?
Mensen met diabetes type 1 hebben ook last van een te hoge bloedsuikerspiegel, maar in tegenstelling tot diabetes type 2 heeft dit niets te maken met overgewicht of de levensstijl: hier komt dit door een auto-immuunziekte.
Bij diabetes type 1 zijn de bètacellen die insuline produceren (bijna) allemaal vernietigd door het afweersysteem. Mensen met diabetes type 1 maken dus geen insuline meer aan en moeten insuline injecteren om te overleven. Ze worden met andere woorden insulineafhankelijk. Mensen met diabetes type 2, daarentegen, kunnen hun ziekte onder controle houden door hun levensstijl aan te passen of andere medicatie te nemen tot ze eventueel moeten overstappen op insuline-injecties (zie verder).
In eerste instantie bestaat de behandeling uit een aanpassing van je voeding en je levensstijl om complicaties te voorkomen. In sommige gevallen kan de ziekte hierdoor zelfs in "remissie" gaan. Dit betekent dat je bloedsuikerspiegel gedurende minstens drie maanden weer normaal is, zonder gebruik van medicatie. Helaas betekent dit niet dat je genezen bent: het risico op een terugval blijft hoog.
Als een aanpassing van je levensstijl niet volstaat om je bloedsuikerspiegel te reguleren, wordt medicatie voorgeschreven (zie hieronder). In sommige gevallen kan het nodig zijn om over te schakelen op insuline-injecties.
Een gezonde levensstijl ter behandeling van diabetes type 2
Mensen met overgewicht hebben er alle belang bij om enkele kilo’s af te vallen. Je oorspronkelijke gewicht met ongeveer 5 tot 10 % verminderen kan al helpen om je bloedsuikerspiegel in toom te houden en complicaties te voorkomen.
Ook als je een normaal gewicht hebt, is gezond en evenwichtig eten heel belangrijk. Kies dus voor gezonde voeding en probeer op vaste tijden te eten om je bloedsuikerspiegel zo stabiel mogelijk te houden. Meer daarover kan je lezen in ons dossier over voeding en diabetes. Wist je trouwens dat diabetici in bepaalde gevallen recht hebben op gratis consultaties bij een diëtist?
Voldoende bewegen is eveneens cruciaal bij de behandeling van diabetes type 2, omdat:
- het de gevoeligheid van de spieren voor insuline verbetert;
- het complicaties van diabetes helpt te voorkomen, zoals hart- en vaatziekten.
Het is ideaal om zowel aan cardiotraining (wandelen, fietsen enz.) als aan krachttraining te doen.
Let op: diabetici die medicijnen nemen waarvan bekend is dat ze de bloedsuikerspiegel aanzienlijk verlagen, moeten een aantal belangrijke aandachtspunten in acht nemen vooraleer ze meer gaan bewegen.
Experts zijn het erover eens dat het ook belangrijk is om lang stilzitten te vermijden. Sta bijvoorbeeld om de 30 minuten op om wat te bewegen.
Ons advies voor lichaamsbeweging voor diabetici
Rokers doen er tot slot goed aan om te stoppen met roken. Dat kan misschien leiden tot een gewichtstoename, maar experts zijn het erover eens dat dit nadeel niet opweegt tegen de voordelen.
Medicatie voor diabetes type 2
Er zijn bestaan verschillende medicijnen ter behandeling van diabetes type 2. Welke de arts voorschrijft, hangt af de richtlijnen die deze volgt en van de individuele kenmerken, doelstellingen en situatie van de patiënt.
Metformine in tabletvorm blijft de eerste keuze voor veel diabetici. Dit geneesmiddel verhoogt de gevoeligheid van de cellen voor insuline. In tegenstelling tot andere stoffen leidt het niet tot gewichtstoename en houdt het weinig risico in op hypoglykemie (te lage bloedsuikerspiegel). Het kan echter wel bijwerkingen opleveren, zoals maag- en darmklachten en een tekort aan vitamine B12.
Diabetici met hart- en vaatziekten of nieraandoeningen krijgen nu vaak gliflozines voorgeschreven. Dit zijn tabletten die de uitscheiding van glucose verhogen.
Let op: als je gliflozines neemt, volg dan geen ketogeen dieet (met extreem weinig koolhydraten). Doe je dat wel, dan loop je meer risico op "diabetische ketoacidose", een verzuring van het bloed die levensbedreigend is.
Insuline-injecties
Bij de behandeling van diabetes type 2 volgen artsen over het algemeen een stapsgewijze aanpak. Als een bepaald medicijn niet volstaat, wordt een ander toegevoegd en indien nodig een derde.
Blijken tabletten onvoldoende doeltreffend om je bloedsuikerspiegel onder controle te houden? Dan kan je arts voorstellen om van start te gaan met insuline-injecties of semaglutide (Ozempic).
Een gastric bypass ter behandeling van diabetes type 2?
Voor mensen met obesitas die diabetes type 2 hebben, is een bariatrische operatie of maagverkleining ook het overwegen waard. Zo’n operatie blijkt bij veel patiënten een gunstig effect op de bloedsuikerspiegel heeft. Heel wat van deze patiënten zijn na de operatie zelfs van hun diabetes verlost. Althans tijdelijk (in remissie), want ook hier blijft het risico op een terugval groot.
Uiteraard moet je dit voordeel afwegen tegen de risico's van deze medische ingreep. Ongeveer 2 tot 6 % van de patiënten krijgt nadien te maken met een ernstige complicatie, zoals een infectie of bloeding. En ongeveer 0,1 tot 0,5 % overlijdt als gevolg van de operatie. Houd ook rekening met mogelijke bijwerkingen, zoals maag-darmproblemen en vitamine- en mineralentekorten.
Neem deze beslissing dus enkel met kennis van zaken na overleg met je arts.
Waarom krijgt de ene persoon diabetes en de andere niet? Dat is niet helemaal duidelijk. Waarschijnlijk verhogen genetische en omgevingsfactoren het risico.
Verband met overgewicht en obesitas
Het is inmiddels algemeen bekend dat overgewicht of obesitas het risico op diabetes type 2 aanzienlijk verhoogt, vooral als het vet rond de buik zit.
Onderzoek toont aan dat mensen met obesitas (met een Body Mass Index van 30 of meer) maar liefst 7 keer meer risico lopen op diabetes dan gezonde personen. Als je overgewicht hebt (een BMI tussen 25 en 30), loop je naar schatting 3 keer meer risico.
Het is echter nog niet duidelijk hoe obesitas diabetes kan veroorzaken. Het zou kunnen dat bepaalde vetcellen ontstekingsbevorderende chemische stoffen afgeven die het lichaam minder gevoelig maken voor insuline.
Maar let op, diabetes type 2 kan je ook krijgen als je mager bent. Niet alle diabetici wegen namelijk te veel: tot 20 % heeft een normaal gewicht.
Verband met passieve levensstijl
Te weinig beweging verhoogt de kans op de ontwikkeling van diabetes type 2, ongeacht je gewicht. Langdurig zitten (sedentair gedrag) is eveneens een risicofactor.
Erfelijke aanleg
Niet alleen de levensstijl speelt een rol bij de ontwikkeling van diabetes type 2. Sommige mensen hebben een erfelijke aanleg en lopen daardoor meer kans op diabetes type 2.
In tegenstelling tot mensen met diabetes type 1 vertonen mensen met diabetes type 2 aanvankelijk vaak weinig of geen symptomen. Je kunt er dus jarenlang mee rondlopen zonder het te beseffen.
Veel voorkomende symptomen
Herhaaldelijke urineweginfecties en infecties van de penis of de vagina kunnen een eerste teken zijn. Na een tijdje kun je last krijgen van andere symptomen, zoals vaak plassen, abnormaal veel dorst en constante vermoeidheid.
Op lange termijn kunnen te hoge bloedsuikerwaarden bovendien de zenuwen en de bloedvaten beschadigen. Dit kan leiden tot symptomen zoals:
- een slechte wondgenezing
- erectieproblemen
- verminderd zicht
- tintelingen in de armen en benen
- gevoelsverlies in de voeten
- enz.
Opsporing door middel van bloedonderzoek
Als het vermoeden bestaat dat je diabetes hebt, zal je arts een bloedonderzoek laten uitvoeren om je bloedsuikerspiegel (het suikergehalte in je bloed) te meten.
Er zijn verschillende manieren om dit te doen, bijvoorbeeld:
- nuchter bloed prikken
Heb je minstens 8 uur niets gegeten en bedraagt je bloedsuiker 126 mg/dl of meer? Dan wijst dat op diabetes. Een tweede nuchtere bloedafname moet dit bevestigen. - niet-nuchter bloed prikken
Heb je een bloedsuiker van minstens 200 mg/dl en symptomen die wijzen op hyperglykemie (abnormaal veel dorst, veel plassen enz.)? In dat geval bestaat er geen twijfel. - een orale glucosetolerantietest
Bij deze test wordt je bloedsuikerspiegel eerst nuchter gemeten. Daarna moet je een vloeistof met 75 g glucose drinken. Twee uur later wordt je bloedsuiker opnieuw gemeten. Een waarde van meer dan 200 mg/dl wijst op diabetes.
Hoe onderscheiden artsen diabetes type 1 van type 2?
Ten eerste op basis van de symptomen van de patiënt: mensen met diabetes type 1 vertonen gewoonlijk al vanaf het begin uitgesproken symptomen die op een hoge bloedsuiker wijzen (veel dorst, veel plassen, afvallen ...).
In geval van twijfel kunnen andere bloedonderzoeken (bijvoorbeeld voor de opsporing van antistoffen) worden uitgevoerd om de diagnose te bevestigen.
Men spreekt wel eens van “prediabetes” wanneer iemands bloedsuikerspiegel na een nuchter bloedonderzoek hoger is dan normaal (100 mg/dl volgens de American Diabetes Association, 110 mg/dl volgens de WGO), maar lager dan 126 mg/dl (de drempelwaarde om van diabetes te spreken).
Mensen met prediabetes worden (nog) niet beschouwd als diabetici, maar hebben wel een verhoogd risico op de ontwikkeling van diabetes. Volgens een recente studie zal tot 25 % van de mensen met prediabetes die een bloedsuiker van meer dan 110 mg/dl hebben, binnen tien jaar diabetes krijgen.