Cataract

De ooglens, die de beelden op het netvlies scherp stelt, wordt bij cataract geleidelijk aan minder doorzichtig. Daardoor ga je steeds minder goed zien. Doorgaans is dit een gevolg van het verouderingsproces: één op de tien Belgische 65-plussers krijgt ermee te maken. Bij mensen ouder dan 75 jaar meer dan de helft.

Wereldwijd is zowat de helft van de gevallen van blindheid te wijten aan cataract, ook (grijze of grauwe) staar genoemd.

Waarom de ooglens in de loop der jaren verandert, is niet bekend. Wel vermoedt men dat bepaalde factoren het ontstaan van cataract in de hand kunnen werken, zoals langdurige blootstelling van de ooglens aan zonlicht en roken. De aandoening kan ook aangeboren zijn. Daarnaast kan ze het gevolg zijn van andere ziektes (bijvoorbeeld diabetes), een trauma of blootstelling aan straling.

Helaas bestaat er geen behandeling of medicatie om de evolutie van cataract te remmen of te stoppen. De enige oplossing is een operatie, waarbij de vertroebelde lens wordt vervangen door een synthetisch exemplaar. Gelukkig is dit een courante ingreep met relatief weinig risico's.

In een gezond oog valt het licht doorheen de kristalheldere ooglens op het netvlies (waar het wordt omgezet in zenuwsignalen die naar de hersenen worden gestuurd). De doorzichtige ooglens staat, net als de lens in het objectief van een fototoestel, in voor de scherpstelling. Wordt de ooglens ondoorzichtig (cataract), dan wordt het beeld troebel.

De ernst van de symptomen en de hinder die ze veroorzaken, verschillen van persoon tot persoon. Typische verschijnselen zijn:

• een troebel zicht
• de indruk dat er een soort van sluier over het oog ligt
• hinder van fel licht
• verblinding door de zon, kunstlicht en autolampen
• een doffe waarneming van kleuren
• soms dubbel zicht

Door deze evolutie neemt de patiënt doorgaans zijn toevlucht tot almaar sterkere brilglazen of lenzen, zonder dat hij daardoor echter beter gaat zien.

Doffe waarneming van kleuren

Hinder van fel licht, lichthalo's bij verblinding (bv. door autokoplampen).

Troebel zicht

Het is belangrijk dat je geregeld je ogen laat controleren: minstens om de tien jaar tussen 20 en 40 jaar, minstens om de vijf jaar, tussen 40 en 55 jaar, minstens om de drie jaar tussen 55 en 65 jaar en om de twee jaar zodra u de 65 voorbij bent. Maar vooral wanneer je vaststelt dat je zicht ernstig achteruitgaat, moet je absoluut naar de oogarts. Met behulp van gespecialiseerde instrumenten zal hij je ogen dan grondig onderzoeken.

Zo meet hij de oogdruk, wat eveneens van belang is voor andere aandoeningen, zoals glaucoom (verzamelnaam voor oogaandoeningen waarbij de oogzenuw beschadigd is door een verhoogde oogdruk of onvoldoende doorbloeding). Hij onderzoekt ook het netvlies en de gele vlek (macula). Voorts bepaalt hij je gezichtsscherpte en onderzoekt hij de buitenkant van je oog en je pupil. Zodoende kan hij uitmaken of het om cataract gaat en andere diagnoses zoals diabetische retinopathie (netvliesafwijking bij suikerziekte), glaucoom of maculadegeneratie (aantasting van gele vlek of macula) uitsluiten.

Om te beslissen of een cataractoperatie noodzakelijk is, verricht de oogarts bijkomende tests. Een biometrie, bijvoorbeeld, om te bepalen hoe sterk de kunstlens moet zijn. Hierbij meet hij de kromming van het hoornvlies en de lengte van je ogen. Eventueel onderzoekt hij ook de staat van het hoornvlies.

Over het algemeen is een cataractoperatie niet dringend. Je kunt ze dus altijd enkele weken, maanden of zelfs jaren uitstellen. De beslissing om je te laten opereren neem je in overleg met je arts. Dit zijn de vragen die je je moet stellen:

• Word ik tijdens het autorijden verblind door de zon of door de koplampen van andere voertuigen?
• Zie ik nog goed genoeg om te werken of te klussen?
• Zie ik nog goed genoeg om te lezen, televisie te kijken, te naaien, kaart te spelen enz.?
• Kan ik mij nog verplaatsen zonder voortdurend bang te zijn om te struikelen of te vallen?
• Ben ik door mijn slechte zicht afhankelijk van anderen?

Uit onderzoek blijkt dat de levenskwaliteit van patiënten er na een ingreep over het algemeen op vooruit gaat omdat ze weer beter kunnen zien. Stel een operatie dus ook niet te lang uit. 

De conventionele manier om cataract te verwijderen is met behulp van de faco-emulsificatietechniek. Via een kleine incisie van minder dan 3 mm brengt men in het oog een minuscule sonde in. Die verpulvert een deel van de ooglens met behulp van ultrasone trillingen. De brokstukjes van de ooglens worden afgezogen. Het lenskapselzakje, waar de lens in zat, blijft bewaard.

Sinds kort maken sommige oogchirurgen gebruik van computergestuurde lasertechnologie om bovenstaande stappen zo nauwkeurig mogelijk uit te voeren. Of dat leidt tot betere resultaten, is niet bewezen.

Als de troebele lens is verwijderd, plaatst de chirurg de kunstlens waarvan hij de sterkte voor de ingreep heeft berekend. Die bestaat uit een plooibaar materiaal en wordt via de kleine incisie geïmplanteerd. Eens op haar plek, ontvouwt ze zichzelf. Het hechten van de wond is overbodig. 

De operatie vindt meestal plaats onder lokale verdoving, gewoonlijk via druppels. Eventueel kun je een kalmeermiddel krijgen voor de ingreep. Volledige verdoving wordt enkel toegepast in specifieke gevallen (wanneer de patiënt onvoldoende kan meewerken).

Tijdens de ingreep neem je wel het licht van de microscoop en globale bewegingen waar, maar zie je niet wat de chirurg doet.

Een cataractoperatie duurt doorgaans minder dan een halfuur. Als beide ogen aangetast zijn, wacht men vaak enkele weken alvorens ook het tweede oog te opereren. Als er een infectie optreedt, riskeert men immers een aantasting van beide ogen en daardoor eventueel blindheid.

Je kunt kiezen tussen verschillende soorten kunstlenzen.

Monofocale kunstlenzen zijn de goedkoopste. Ze worden volledig terugbetaald door het ziekenfonds. Ze breken het licht maar op één punt. Ze kunnen niet van vorm veranderen naargelang van de afstand tot het bekeken voorwerp. Je zult dus nooit in alle omstandigheden scherp kunnen zien. Voorde ingreep moet je kiezen tussen een prima vertezicht of een prima nabijzicht. De meesten kiezen voor dat eerste en dragen na de operatie een leesbril.

Bij een operatie aan beide ogen is weliswaar “monovision” mogelijk (het ene oog wordt ingesteld om goed ver en het andere om goed dichtbij te zien), maar niet iedereen kan hieraan wennen.

Je kunt ook kiezen voor “premium” kunstlenzen, zoals multifocale kunstlenzen. Hiermee zie je na de operatie even goed veraf als dichtbij en kun je bij degelijke verlichting dus lezen zonder leesbril. Maar deze kunstlenzen kosten een pak meer en worden niet terugbetaald. Bovendien geven ze soms aanleiding tot halovorming (kleine lichtpuntjes worden grote vlekken) en een minder contrastrijke waarneming. Overigens blijken sommige mensen toch nog een leesbril nodig te hebben.

Er bestaan ook accommoderende kunstlenzen die kunnen vervormen (door gebruik te maken van de oogspieren). Die worden echter nog volop onderzocht. Het is te vroeg om ze te beoordelen. 

Een aantal patiënten met cataract heeft astigmatisme. Hierbij is de cornea niet rond maar eerder ovaal van vorm. Dit geeft een onscherp beeld. Om astigmatisme te corrigeren, kunnen torische kunstlenzen worden gebruikt.  Deze worden vanaf een bepaalde graad van astigmatisme terugbetaald.

Doorgaans mag je nog dezelfde dag naar huis. Zorg wel voor vervoer, want autorijden wordt sterk afgeraden. De eerste uren kun je de indruk hebben dat alles roze verkleurt. Het oog kan geïrriteerd en ontstoken zijn, maar dat verdwijnt normaal gezien snel. Meestal doet het geen pijn, al kun je een tijdje het gevoel hebben dat er een zandkorreltje in zit. 

De dag van je operatie kun je in principe al weer gewoon stappen, lezen, tv kijken ...

Vaak vertrek je met een oogschelp. Dat harde plastic kapje belet dat je in je oog wrijft. Je moet het de eerste week na de ingreep ’s nachts dragen en wanneer je rust.

Voorts volstaat het om je oog te verzorgen met oogdruppels. Hoe gebruik je die?

• Was je handen.
• Buig je hoofd naar achteren en trek met je vinger het onderste ooglid naar beneden zonder je oog zelf aan te raken.
• Laat één enkele druppel in de binnenste ooghoek vallen. De flacon mag het oog niet raken (om besmetting te vermijden).
• Kijk naar beneden en duw het onderste ooglid naar boven om het oog te sluiten zonder te duwen. Leg een vinger op het traankanaal in de binnenste ooghoek: zo vermijd je afvoer van het middel via tranen en ook neveneffecten.

Eén of twee dagen na de ingreep moet je op controle. Ook in de daaropvolgende weken moet je je ogen nog meermaals laten controleren. In de meeste gevallen kan een aangepaste corrigerende bril worden voorgeschreven zodra het oog voldoende genezen is.

Volgens een Britse studie maakt iemand die geen andere oogaandoening had, 95 % kans om na de ingreep een zicht te hebben waarbij de meeste sociale activiteiten mogelijk zijn.

Complicaties zijn zelden ernstig. Secundaire cataract of nastaar is de meest voorkomende complicatie. Hierbij vertroebelt het kapsel waarin de kunstlens zit, vaak meerdere jaren na de ingreep. Nastaar kan met de laser worden verwijderd. Andere mogelijke complicaties zijn een oogontsteking, loslating van het netvlies, toegenomen oogdruk enz. Een bloeding of infectie kunnen het zicht blijvend verminderen. De kans hierop is echter erg klein (1 à 2 gevallen per 1000 operaties).

De CM voerde een grootschalig onderzoek uit bij haar leden die zich in een ziekenhuis hadden laten opereren. De helft had voor de plaatsing van een standaardlens maximaal € 212 uit eigen zak moeten betalen bij de keuze voor een meerpersoonskamer, de andere helft méér (telkens zonder het vooronderzoek en de nacontroles).

In een eenpersoonskamer lag het mediaanbedrag op € 1 153, dus 50 % van de leden betaalde hooguit zoveel, de andere 50 % méér. Die zware meerprijs is te wijten aan de supplementen voor het ereloon én voor de kamer. Terwijl je die kamer niet eens te zien krijgt, normaliter mag je immers dezelfde dag naar huis ...

Je kunt je ook in een privékliniek laten opereren. Daar kan de prijs van de ingreep per oog oplopen tot meer dan € 1000, uit eigen zak te betalen. Mogelijk word je daar ook sneller geholpen, althans volgens ons eigen onderzoek uit 2013. Wel is weinig gekend over de kwaliteit van de zorg en de veiligheid doordat er in privéklinieken voorlopig geen enkele overheidscontrole wordt uitgevoerd (iets wat we al lang aanklagen). Ook is er, anders dan in een ziekenhuis, geen eigen ombudsdienst voor klachtenbemiddeling.

Voor een multifocale lens moet je grosso modo op € 800 à € 1 000 extra rekenen.

Dankzij een hospitalisatieverzekering kun je soms een tegemoetkoming krijgen. In bepaalde gevallen evenwel ook alleen als het een standaardlens betreft.

Een aantal factoren zouden een rol spelen bij het ontstaan en de evolutie van cataract. Door een aantal preventieve maatregelen zou u de kans dus kunnen verkleinen: 

• Zeg de sigaret vaarwel, want roken verhoogt het risico op oogziektes.
• Draag in de zon een bril die uw ogen tegen uv A- en uv B-stralen beschermt.
• Gun uw ogen geregeld rust. Tuur voor het computerscherm bijvoorbeeld om de 20 minuten gedurende 20 seconden in de verte.
• Laat uw ogen geregeld grondig onderzoeken.
• Wees extra alert als er in uw familie oogziektes voorkomen.
• Eet veel groenten en fruit.