Apenpokken: symptomen, gevaren en behandeling

Wat zijn apenpokken?

Apenpokken wordt veroorzaakt door een virus dat Mpox heet. Het is een zoönose, wat betekent dat het een ziekte is die van dieren op mensen kan worden overgedragen. Dit virus staat relatief dicht bij het variolavirus, dat pokken veroorzaakt. Deze ziekte werd in de jaren 1980 uitgeroeid dankzij vaccinatie.

De eerste gevallen van apenpokken dateren uit 1958, toen laboratoriumapen een ziekte kregen die leek op pokken, waardoor het de naam “apenpokken” kreeg. De eerste besmetting bij mensen dateert uit 1970, in de Democratische Republiek Congo.

Sinds enkele jaren neemt het aantal gevallen van besmetting met het Mpox-virus toe. Terwijl de infecties in het verleden meestal beperkt bleven tot Afrika, hebben ze zich nu verspreid naar bijna elke uithoek van de wereld, waardoor de bezorgdheid nog groter is geworden.

De belangrijkste varianten van apenpokken

Er zijn twee hoofdvarianten van apenpokken:

• Variant I (Centraal-Afrikaanse variant), die vooral voorkomt in de regenwouden van de Democratische Republiek Congo. Het virus werd vaak via knaagdieren van dieren op mensen overgedragen. Een variant (Ib) dook eind 2023 op in Oost-Congo. Het wordt het vaakst overgedragen van mens op mens, vooral tijdens geslachtsgemeenschap.
• Variant II (West-Afrikaanse variant), die zich sinds het begin van de epidemie in 2022 over de hele wereld heeft verspreid. Het wordt het vaakst overgedragen van mens op mens tijdens geslachtsgemeenschap.

Hoe wordt het apenpokkenvirus overgedragen?

Het Mpox-virus wordt voornamelijk overgedragen door nauw contact met een besmet dier of mens, of met een oppervlak dat besmet is met het virus. Overdracht kan daarom plaatsvinden door

• direct en langdurig huidcontact met een persoon met huidlaesies, of tijdens seksuele gemeenschap;
• lichaamsvloeistoffen, zoals speeksel, urine of sperma;
• druppels, hoewel deze manier van overdracht minder effectief is;
• contact met een besmet oppervlak.

In het geval van overdracht van dier op mens gebeurt dit meestal via bloed, lichaamsvloeistoffen of contact met de laesies van besmette dieren. In Afrika zijn verschillende knaagdieren (zoals eekhoorns en ratten) geïdentificeerd als primaire gastheren van het virus.

Bij overdracht tussen mensen wordt het virus verspreid door druppeltjes, via de luchtwegen (bij langdurig contact), door lichaamsvloeistoffen en door direct contact met huidlaesies of besmette voorwerpen zoals beddengoed of kleding. Het wordt het meest effectief verspreid door seksueel contact. Het risico is verhoogd voor mensen met meerdere seksuele partners.

Wat zijn de symptomen van apenpokken?

De symptomen van apenpokken lijken veel op die van klassieke pokken, maar zijn minder heftig. Ze verschijnen 5 tot 21 dagen na blootstelling aan het virus. Ze ontwikkelen zich in twee fasen:

• De prodromale fase, waarin de patiënt mogelijk last heeft van koorts, hoofdpijn, rugpijn, spierpijn, vermoeidheid en gezwollen lymfeklieren. Dit laatste symptoom is specifiek voor het apenpokkenvirus en onderscheidt het van de klassieke pokken;
• De acute fase, waarin huiduitslag verschijnt, aanvankelijk in het gezicht voordat het zich verspreidt naar de rest van het lichaam. Ze verlopen als volgt: vlekken (macules) worden bultjes (papules), dan blaasjes (vesicles) en ten slotte pustels. Ze drogen uit en genezen zonder blijvende letsels achter te laten. Sommige mensen hebben ook last van ontstekingen in de keel of anus, maar zonder noemenswaardige huidlaesies.

Hoe wordt de diagnose gesteld?

Vanwege de gelijkenis met andere ziekten, zoals mazelen, is het Mpox-virus niet altijd gemakkelijk te diagnosticeren. Vermoedens over een mogelijke infectie met het apenpokkenvirus worden vaak gewekt door een combinatie van de hierboven beschreven symptomen en een epidemiologisch verband. Bijvoorbeeld als de patiënt onlangs naar een gebied heeft gereisd waar het virus aanwezig is, of in contact is geweest met een persoon die besmet is met het Mpox-virus.

Als een arts besmetting vermoedt, zal hij of zij monsters nemen van de keel, speeksel, anus of huidlaesies. Een laboratorium kan dan binnen 24 uur de infectie met het Mpox-virus bevestigen.

Serologische tests kunnen ook antilichamen tegen het virus aantonen, hoewel ze vaker worden gebruikt voor epidemiologisch onderzoek dan voor klinische diagnose.

Zijn apenpokken dodelijk?

De West-Afrikaanse variant die betrokken was bij de epidemie van 2022 heeft een sterftecijfer van minder dan 1 %. De Centraal-Afrikaanse Ib-variant heeft een sterftecijfer van ongeveer 0,6 %.

Ter vergelijking: het sterftecijfer voor klassieke pokken varieert van 1 % tot 10 %, afhankelijk van de virusstam en de kwaliteit van de gezondheidszorg. Vergeleken met pokken zijn apenpokken minder gevaarlijk. Bij gezonde mensen heeft de ziekte over het algemeen een goedaardig verloop. Ernstige complicaties kunnen echter niet worden uitgesloten, waaronder:

• longontsteking;
• bloedvergiftiging;
• encephalitis;
• ooginfecties die tot blindheid kunnen leiden.

Bestaat er een behandeling tegen apenpokken?

Er is momenteel geen specifieke behandeling voor apenpokken beschikbaar.

Het belangrijkste doel van de behandeling is het verminderen van het ongemak dat door de symptomen wordt veroorzaakt. Patiënten kunnen daarom koortswerende middelen, pijnstillers of medicijnen tegen jeuk krijgen.

Het gebruik van antivirale middelen, zoals tecovirimat, heeft weinig invloed op het verloop van de ziekte. In België worden ze alleen gebruikt voor onderzoeksdoeleinden of in gevallen van zeer ernstige infectie.

Kan ik gevaccineerd worden tegen apenpokken?

Er is een vaccin tegen apenpokken op de markt onder de namen Imvanex® en Jynneos®. Dit vaccin is oorspronkelijk ontwikkeld om de klassieke pokken te bestrijden, maar kan ook worden gebruikt om het Mpox-virus te bestrijden. De bescherming is ongeveer 80 %, wat betekent dat je het virus zelfs na vaccinatie nog kunt oplopen.

Vaccinatie tegen apenpokken in België

Op dit moment is dit vaccin niet beschikbaar in België, zelfs niet voor mensen die van plan zijn om naar Afrika te reizen.

In 2022 werd in België een vaccinatiecampagne gelanceerd. Deze was gericht op risicogroepen, voornamelijk homoseksuele mannen en sekswerkers. Zij werden preventief gevaccineerd om de verspreiding van het virus te beperken. De vaccinatie was gratis.

De Vlaamse regering heeft deze campagne in 2023 stopgezet en er zijn voorlopig geen verdere campagnes gepland. Een van de redenen voor deze beslissing is de daling van het aantal gevallen. Sciensano, het instituut dat verantwoordelijk is voor het monitoren en inschatten van epidemiologische risico's, blijft de situatie op de voet volgen.

Is het apenpokkenvirus aanwezig in België?

Er zijn geen gevallen van besmetting met variant Ib gemeld in België en gevallen van besmetting met variant II komen sporadisch voor in risicogroepen. De epidemiologische situatie is dus onder controle in ons land.

Het besmettingsrisico voor het grote publiek is laag, maar de bevoegde autoriteiten blijven waakzaam.

Hoe kunnen apenpokken worden voorkomen?

De meest doeltreffende preventieve maatregelen tegen apenpokken zijn als volgt:

• Vermijd nauw en langdurig contact met iemand die symptomen van het Mpox-virus vertoont en raadpleeg onmiddellijk een arts als je besmetting vermoedt;
• Vermijd contact met wilde dieren in gebieden waar het virus endemisch is, met name knaagdieren en primaten;
• Pas de nodige hygiënemaatregelen toe, d.w.z. was regelmatig je handen en draag geschikte beschermende kleding als je iemand verzorgt die besmet is met het virus;
• Isoleer mensen met het virus en plaats contacten in quarantaine om de verspreiding van het virus te beperken;
• Als je tot een risicogroep behoort, raden we je aan om je te laten vaccineren.

Wat zijn de belangrijkste feiten over apenpokken?

Het Mpokkenvirus blijft een gezondheidsprobleem dat een zekere mate van aandacht en toezicht van de overheid vereist. Hoewel de situatie in België onder controle is, moeten we waakzaam blijven en preventieve maatregelen blijven nemen.

Het informeren van het publiek is bijzonder belangrijk. Een goede voorlichting van het publiek kan de verspreiding van het virus helpen voorkomen en de gevolgen voor de volksgezondheid tot een minimum beperken. Voorlichtingscampagnes gericht op zowel risicogroepen als de bevolking als geheel kunnen veiliger seksuele praktijken bevorderen, misvattingen verminderen, vaccinatie aanmoedigen en indien nodig ook aanmoedigen tot het gebruikmaken van gezondheidszorg.

Lees onze dossiers over ziekten en gezondheidsproblemen