Apothekers begeleiden bij afbouwen slaapmedicatie: advies en multidisciplinaire aanpak

Nieuw traject sinds 1 februari: begeleiding door apothekers

Het (langdurig) gebruik van slaap- en kalmeermiddelen tegen slapeloosheid blijft in België zorgwekkend hoog. Niet ideaal, want dergelijke medicatie is niet zonder risico. Wie in ons land chronisch een slaapmiddel op voorschrift (benzodiazepines of verwante middelen) gebruikt, kan sinds 1 februari gratis beroep doen op een apotheker om het dagelijks gebruik ervan af te bouwen. Het gaat om een proefproject waarbij de apotheker op voorschrift van de huisarts de begeleiding op zich neemt. 

Voordelen van een multidisciplinaire aanpak voor afbouwen slaapmedicatie

Uit onderzoek blijkt dat enkel een gesprek bij de huisarts niet volstaat om op langere termijn het gebruik van benzodiazepines af te bouwen. Daarom wordt er nu voor het eerst een multidisciplinaire samenwerking op poten gezet. Het voordeel daarbij is dat de apotheker de patiënt van dichtbij kan opvolgen en tijdens het initiatiegesprek alle nodige informatie en uitleg over het afbouwprogramma kan geven. Tijdens het programma zal hij magistrale bereidingen afleveren met een steeds kleinere dosis. 

Belang van een goede communicatie tussen apotheker, arts en patiënt

Tijdens het afbouwprogramma is het erg belangrijk dat alle partijen goed met elkaar communiceren. Merk je bijvoorbeeld dat jij of je lichaam meer tijd nodig hebben om af te bouwen dan oorspronkelijk was voorzien, laat dit dan zeker weten aan je apotheker of aan je huisarts. Zo kan het programma worden bijgesteld naar jouw ervaringen. Opvolggesprekken met je apotheker en je huisarts zijn cruciaal voor het welslagen van dit programma.

Geleidelijke afbouw versus plotseling stoppen met slaapmedicatie

Stoppen met slaapmiddelen gebeurt het best geleidelijk aan onder deskundige begeleiding. Een te bruuske stop kan immers ontwenningsverschijnselen in de hand werken zoals hartkloppingen, verergering van de slapeloosheid, angst, nachtmerries, prikkelbaarheid, spierpijn en zweten. Ook hoofdpijn, diarree, misselijkheid en verlies van eetlust komen soms voor. In heel zeldzame gevallen krijgt de patiënt wanen of hallucinaties. Deze ontwenningsverschijnselen verdwijnen meestal binnen enkele weken, maar kunnen zich ook soms maandenlang manifesteren, en in uitzonderlijke gevallen zelfs langer dan een jaar. Dit kan een vicieuze cirkel op gang brengen: veel mensen gaan de slaappillen of kalmerende middelen weer gebruiken om van deze symptomen af te komen.

Mogelijke bijwerkingen en risico's van slaapmedicatie

Het gebruik van slaap- en kalmeermiddelen is niet zonder risico. Vooral bij het begin van de behandeling kunnen symptomen optreden zoals slaperigheid, sufheid en vermoeidheid overdag, hoofdpijn, duizeligheid, verminderd reactievermogen en concentratieproblemen (wat de rijvaardigheid beïnvloedt) en geheugenstoornissen. Bij oudere personen is er daardoor ook een grotere kans op vallen. Andere bijwerkingen zijn:

• afname van de REM-slaap en diepe slaap, met als gevolg een verminderde slaapkwaliteit en dus verergering van de slapeloosheid;
• verwardheid, vooral bij ouderen;
• prikkelbaarheid en angst;
• agressie en woede-uitbarstingen;

Doen deze nevenwerkingen zich voor, neem je het best contact op met je arts. Gebruik je meerdere soorten slaapmiddelen? Of neem je ze samen met alcohol, drugs of kalmeringsmiddelen? Dan worden deze bijwerkingen erger.

Langdurig gebruik van slaap- en kalmeermiddelen of gebruik van een te hoge dosis kan tot gewenning en psychische en lichamelijke afhankelijkheid leiden, zelfs al na één à twee weken. Je geraakt ervan overtuigd dat je de situatie niet meer zonder je medicatie de baas kan, en het wordt steeds moeilijker om te stoppen. Na een bepaalde tijd verliezen ze bovendien hun werkzaamheid, en heb je bijgevolg hogere dosissen nodig om hetzelfde effect te bekomen. Belangrijk is dus om met je huisarts reeds vanaf het begin van de behandeling met slaapmiddelen ook al een duidelijke stopstrategie te bespreken.

Het risico op verslaving is dus groot. Bovendien treden ontwenningsverschijnselen op wanneer je er mee stopt. Daarom is het belangrijk om ze zo kort mogelijk en in een zo laag mogelijke dosering te gebruiken. Maar het is jammer genoeg vrij gebruikelijk dat deze medicatie gedurende verscheidene maanden of zelfs permanent wordt ingenomen. En dat terwijl er niets wordt gedaan aan de eigenlijke oorzaak van de slapeloosheid.

Er bestaan echter wel degelijk betere alternatieven om slaapproblemen te verhelpen. Huisartsen worden in eerste instantie aanbevolen om personen met slaapproblemen minder slaapmiddelen voor te schrijven, en alternatieve methodes voor te stellen zoals een slaapdagboek, adviezen voor een goede slaaphygiëne, of in tweede instantie een slaapcursus of -therapie.

Lees hier ons oordeel over jouw slaapmiddel

Praktische tips voor afbouwen slaapmedicatie

Enkele algemene tips om te stoppen met slaapmiddelen:

• Stop niet op eigen houtje: laat je tijdens de hele ontwenningsperiode bijstaan (door je huisarts/apotheker).
• Kies een gunstige stopperiode: er moeten niet net allerlei problemen of spannende zaken spelen in je leven. Het kan bijvoorbeeld helpen om tijdens een vakantie te stoppen. Dan heb je even geen werkdruk, minder familiale verplichtingen en minder stress in het algemeen.
• Vertel aan vrienden of familie dat je probeert te stoppen met slaap- of kalmeermiddelen. Met een beetje begrip en aanmoediging kom je al een heel eind.
• Bereid je voor op eventuele tegenslagen en bedenk vooraf wat je allemaal zou kunnen doen om te zorgen dat je het volhoudt om geen slaapmiddelen meer te gebruiken.

Goede slaaphygiëne en andere praktische tips voor betere slaap

Aandachtspunten voor overdag

• Kom zoveel mogelijk buiten. Buitenlucht en daglicht zorgen ervoor dat je interne klok stabiel blijft.
• Geef jezelf regelmatig de tijd om even tot rust te komen. Ga rustig zitten en adem diep in en uit. Probeer je stressniveau aan te pakken.
• Let op je voeding. Gezonde en gevarieerde maaltijden geven je meer energie overdag, en doen je beter slapen.
• Wat je overdag doet, beïnvloedt je behoefte aan slaap. Wie tijdens de dag weinig actief is, zal ’s avonds minder snel slaperig worden. Overdag voldoende bewegen (wandelen, zwemmen, in de tuin werken, …) kan je helpen om beter te slapen.
• Let op je cafeïnegebruik. Dranken zoals koffie, thee, cola of energiedranken stimuleren je hersenen en werken dus ook in op je slaap.
• Haal geen slaap in overdag.

Aandachtspunten voor ‘s avonds

• Kies voor vaste bedtijden op maat van jouw slaapbehoefte. Probeer zoveel mogelijk op te staan op hetzelfde uur, ook in het weekend. Dan word je ook ’s avonds rond hetzelfde uur slaperig. Regelmaat en routine zijn belangrijk.
• Ga echter pas slapen als je je slaperig voelt. Wanneer je begint te knikkebollen of als je ogen meer en meer toevallen, is een teken dat je voldoende slaperig bent.
• Maak er een gewoonte van om enkel in je bed te slapen. Elke avond voor het televisiescherm indutten is niet ideaal.
• Schakel je tablet, smartphone of computer uit in het laatste uur voor je naar bed gaat. Op die manier worden je hersenen niet overgestimuleerd en vermijd je blootstelling aan blauw licht.
• Vermijd om grote hoeveelheden water te drinken in de avond om nachtelijk opstaan om te plassen te voorkomen.
• Drink voor je gaat slapen geen alcohol of cafeïnehoudende dranken meer. Misschien val je er makkelijker door in slaap, maar het bezorgt je een onrustige nacht waardoor je ’s morgens niet voldoende uitgerust bent.
• Eet niet te laat en vermijd zware of pikante maaltijden vanaf zo’n 2 uur voor het slapengaan. Zowel met een zware maag als met honger gaan slapen, kan je nachtrust verstoren. Heb je ’s avonds honger? Eet dan een lichte snack.
• Geef jezelf de tijd om je dag af te bouwen en doe ’s avonds vooral ontspannende activiteiten. Probeer een uur voor het slapengaan te ontspannen (korte wandeling, warm bad, ontspanningsoefeningen, laten masseren, seks). Vermijd te veel inspanning (lichamelijk en geestelijk).
• Neem je problemen niet mee naar bed: zorg ervoor dat je ze op de ene of de andere manier buiten de slaapkamer houdt door er bijvoorbeeld over te praten of op te schrijven.
• Rook niet vlak voor je gaat slapen. Van nicotine geraak je moeilijker in slaap.
• Bouw een vast slaapritueel op. Zet bijvoorbeeld de tafel klaar voor de volgende morgen, doe je pyjama aan, poets je tanden en lees nog een stukje uit een ontspannend boek.
• Kijk ’s nachts niet op de klok om te zien hoe laat het is. Het kan handig zijn om de klok te bannen of uit het zicht te onttrekken.
• Zorg ervoor dat je slaapkamer goed verduisterd en fris is.
• Sta op en doe iets ontspannend als je niet kunt slapen.

Aandachtspunten voor ‘s ochtends

• Sta op een vast uur op.
• Heb je kinderen? Probeer voldoende tijd uit te trekken voor de dagelijkse ochtendrush.
• Blijf niet langer dan nodig in bed liggen.
• Zorg voor een goede slaapkamer. Een opgeruimde slaapkamer en een rustige inrichting helpen je te ontspannen en beter te slapen. Zorg voor voldoende zuurstof en verlucht je kamer tijdens de dag.