Geneesmiddelentekorten in België: hoeveel betaalt de patiënt extra?

Hoe vaak doen zich in België geneesmiddeltekorten voor?

"Begin 2023 deed Testaankoop een bevraging bij meer dan 1 250 consumenten. Daaruit bleek dat 43 % van hen de voorbije twee jaar te maken had met een geneesmiddeltekort. Dit is een veel hoger percentage dan de 28,5 % uit onze vorige enquête van eind 2020," vertelt onze gezondheidsexpert. 

Voor 32 % bracht dit tekort extra kosten met zich mee: 

• 21 % noemde deze impact beperkt;
• 7 % vond de impact matig;
• 4 % sprak van een belangrijke impact.

Volgens een recente bevraging van het Vlaams Patiëntenplatform kregen maar liefst drie op de vier patiënten reeds te maken met een tekort.

Wat is de oorzaak van geneesmiddelentekorten?

Van eind mei tot eind augustus was er in België een tekort aan Hydrea, een essentieel geneesmiddel. "Dit geneesmiddel, dat gebruikt wordt voor de behandeling van verschillende soorten bloedkankers en bloedaandoeningen, was tijdelijk niet meer beschikbaar in ons land," vertelt onze gezondheidsexpert Martine van Hecke. "Patiënten kon het gelukkig wel geleverd krijgen uit het buitenland. We ontvingen een getuigenis van een consument die voor een doosje van 100 tabletten een stevige rekening van bijna € 100 moest betalen. In normale omstandigheden is dit geneesmiddel echter volledig terugbetaald en dus gratis voor de patiënt."

Een woordje uitleg over de oorzaak van zo’n tekort en de gevolgen voor de patiënt.

Hoe ontstaan geneesmiddelentekorten? 

Oudere geneesmiddelen waarvan het patent vervallen is, blijken erg gevoelig voor bevoorradingsproblemen. Dat heeft een simpele reden: eens het patent vervallen is, dalen hun prijzen en worden ze dus minder winstgevend voor farmaceutische bedrijven. Firma’s zijn dan minder geneigd om grote investeringen te doen om een vlot productieproces te garanderen. 

Dat vertelt ook onze gezondheidsexpert: "Als een bedrijf wegens een productieprobleem een keuze moet maken tussen twee geneesmiddelen, zal het eerder de beschikbaarheid van het duurdere medicijn trachten te garanderen, ten koste van het andere. Maar er zijn nog andere oorzaken van geneesmiddeltekorten. In elke schakel van het productie- en distributieproces van geneesmiddelen kan er immers iets mislopen."

Ons volledige dossier over geneesmiddelentekorten

Staatsregulering op geneesmiddelen

Vaak is een geneesmiddel dat niet beschikbaar is in ons land, wel nog voorradig in het buitenland. Er zijn dus nationale factoren, zoals de prijs van een geneesmiddel, die maken dat farmaceutische bedrijven bepaalde landen voorrang geven in de leveringen indien er zich ergens een probleem voordoet.

De prijsbepaling van geneesmiddelen gebeurt in ons land door de Minister van Economische Zaken. Over de terugbetaling beslist de Minister van Sociale Zaken. Voor oudere terugbetaalde geneesmiddelen gelden in ons land verplichte regelmatige prijsdalingen. Daardoor wordt de prijs ervan soms erg laag. Farmaceutische firma’s kunnen wel een prijsverhoging aanvragen wanneer de prijs niet meer (voldoende) rendabel is. Daarvoor moeten ze een dossier indienen met onder andere gegevens over de productiekosten. Maar over het algemeen geven ze daar niet graag inzage in. 

Of de prijs van Hydrea meespeelde in het tekort in ons land, is niet zeker. De redenen die producenten voor een tekort opgeven en doorgeven aan de bevoegde instanties (in België het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten), zijn doorgaans erg vaag geformuleerd. In dit geval ging het volgens de firma om “vertraging in de productie”.

Goedkope geneesmiddelen worden geregeld overgenomen door andere farmaceutische bedrijven

Tot voor kort werd Hydrea gecommercialiseerd door de farmareus Bristol Meyers Squib (BMS).

Wanneer geneesmiddelen geen toprendement meer leveren, stoten grotere firma’s ze liever af. De wet staat hen ook toe om de commercialisatie stop te zetten.

Ethisch is die keuze vaak niet. Een bedrijf moet uiteraard winst maken, maar uit een recente analyse van het consultancy bureau Technopolis blijkt dat de firma’s die de verkoop van een geneesmiddel stopzetten, meestal farmareuzen zijn die wel gezonde winsten maken. Het financiële argument lijkt dus maar een zwak excuus om een geneesmiddel niet meer op de markt te brengen, gezien de mogelijke negatieve gevolgen voor patiënten. Als een geneesmiddel in een bepaald land weinig of niet meer winstgevend is, kunnen de grote farmabedrijven dat immers compenseren door de verkoop van andere, winstgevendere geneesmiddelen of van hetzelfde geneesmiddel in landen waar het meer opbrengt.

Kleinere bedrijfjes blijken vaak nog wel geïnteresseerd in medicijnen die de farmareuzen laten vallen. Zo kocht de firma Cheplapharm het geneesmiddel Hydrea in 2022 nog over van BMS.

Gevolgen van geneesmiddeltekorten voor de patiënt

Gevolgen voor de gezondheid van de patiënt

In het geval van Hydrea is een tekort bijzonder verontrustend, omdat dit in België het enige beschikbare geneesmiddel op basis van hydroxycarbamide is. In landen waar andere firma’s vergelijkbare medicijnen verkopen, zijn de gevolgen van een tekort minder ingrijpend.

Impact van geneesmiddelentekorten

Extra kosten als gevolg van geneesmiddelentekorten

Wanneer een firma niet meer in staat is om de Belgische markt te bevoorraden, is ze wettelijk verplicht om het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG) zo snel mogelijk te verwittigen. Hoe sneller de firma dit doet, hoe beter de overheid kan ingrijpen om de impact op patiënten te verminderen. Het FAGG evalueert dan de impact van het tekort, de verwachte duur, het belang van het geneesmiddel in kwestie enz.

Als het geneesmiddel essentieel is voor de behandeling van één of meerdere aandoeningen waarvoor er geen alternatieven beschikbaar zijn, zoals bij Hydrea, zijn er verschillende mogelijkheden:

• De overheid kan bijvoorbeeld een strategische voorraad aanleggen. Ze koopt het geneesmiddel dan zelf aan in het buitenland en apothekers kunnen het vervolgens bestellen bij de FOD Volksgezondheid. In het geval van Hydrea kon dit vanaf 13 juli. De patiënt kan het geneesmiddel op deze manier gratis verkrijgen, zoals in normale omstandigheden. Mogelijk is de tekst op de verpakking wel in een andere taal, aangezien deze aanvankelijk bedoeld was voor een ander land.
• Het FAGG kan de firma ook toestaan om in ons land een voorraad te verkopen die eigenlijk bedoeld was voor een ander land. De firma is dan verplicht om de bijsluiter aan te passen aan onze landstalen. Ook in dit geval ondervindt de patiënt geen financiële impact. In het geval van Hydrea zijn er 7 000 verpakkingen die oorspronkelijk bestemd waren voor het Verenigd Koninkrijk, in België ingevoerd en verdeeld. Volgens FarmaStatus - de onlineapp van het FAGG die communiceert over de beschikbaarheid van geneesmiddelen - waren die beschikbaar vanaf 28 juli.
• Tot slot kan de patiënt het geneesmiddel ook rechtstreeks in het buitenland bestellen via de apotheker. Dit is echter de minst geschikte aanpak, omdat ze veel geld kan kosten. De apotheker bestelt het geneesmiddel namelijk bij een internationale groothandelaar die geneesmiddelen opkoopt in landen waar het wel nog beschikbaar is. Maar de prijs die de groothandelaar hiervoor vraagt, is niet gereglementeerd. Zelfs als het een terugbetaald medicijn is, moet de patiënt het in dit geval volledig uit eigen zak betalen. Soms komen daar nog extra transportkosten bovenop. Zo moest een Belgische patiënt voor een doos met 100 tabletten uit Griekenland die daar € 26,03 kost, maar liefst € 96 betalen. In België kost een doosje met 20 tabletten Hydrea € 9,70 aan het Riziv en helemaal niets aan de patiënt. 

"Die laatste optie is de minst geschikte, omdat ze extra kosten met zich meebrengt voor de patiënt. Gedurende een bepaalde periode was het echter de enige manier voor Belgische patiënten om aan hun geneesmiddel te geraken. Sommige apothekers waren er niet van op de hoogte dat het verkrijgbaar was via de strategische voorraad en bleven het dus in het buitenland bestellen. Een communicatieprobleem waar de patiënt de dupe van is", besluit Martine van Hecke.

Wij eisen al jaren dat noch de patiënt noch de sociale zekerheid opgezadeld worden met extra kosten door geneesmiddeltekorten, maar dat deze kosten gedragen worden door de firma’s. Het Riziv en het FAGG werken al lang samen aan een koninklijk besluit dat deze kwestie moet regelen, maar jammer genoeg nog steeds zonder concreet resultaat.

Wat wij doen tegen geneesmiddeltekorten

"De strijd tegen geneesmiddeltekorten is al vele jaren een van onze prioriteiten. Daarom proberen we al jaren druk uit te oefenen op zowel Europese als Belgische instanties, opdat ze de ernst van de problematiek zouden inzien en gepaste maatregelen zouden nemen om bevoorradingsproblemen te vermijden," vertelt Martine Van Hecke.

Dat doen we op verschillende manieren:

• We bevragen regelmatig consumenten om te weten hoe vaak ze te maken krijgen met geneesmiddeltekorten en welke impact dit heeft op hun gezondheid en hun portemonnee.
• Op Belgisch niveau werden we enkele jaren geleden uitgenodigd op een hoorzitting in het parlement, waar we onze standpunten en aandachtspunten konden verduidelijken. Via het FAGG proberen we ook om onze bekommernissen en beleidsvoorstellen op de agenda te plaatsen. 
• Op Europees niveau zetten we het thema al jaren op de agenda via onze Europese koepel BEUC (Europees bureau van consumentenverenigingen). De Europese Commissie legde onlangs een voorstel van herziening van de wetgeving op tafel. Samen met BEUC werkten wij aan amendementen om het voorstel te verbeteren.