Volkorenbrood, jouw bondgenoot
Brood is het traditionele basisvoedsel in veel culturen. Bij ons wordt brood meestal dagelijks geconsumeerd. Het is daarom essentieel dat het brood van goede kwaliteit is en dat je weet wat je precies eet. Er is een veelvoud aan soorten brood: wit, bruin, volkoren, meergranen, boerenbrood, voorgebakken brood, bio of niet, toastbrood, vierkant brood, rond brood, stokbrood, pistolets ...
Bij ons zijn niet-witte broden goed voor ongeveer 72% van de verkoop. Dit is vrij goed nieuws als je bedenkt dat wit brood, enkel gemaakt van geraffineerde bloem, de minst gezonde broodsoort is. Het is immers beter om te kiezen voor volkorenbrood of iets gelijkaardigs, want volkorengranen zijn een belangrijke meerwaarde voor je gezondheid. Ze bevatten erg veel vezels, vitamines en mineralen, maar ook essentiële vetzuren en andere voedingsstoffen, waarvan er een heel aantal oxidatieremmende en ontstekingsremmende eigenschappen hebben. Voldoende volkoren consumeren is daarom één van de belangrijkste pijlers van een gezonde voeding. En brood kan een geweldige bron van volkorengranen zijn, op voorwaarde dat je de goede keuze maakt.
Maar hoe kan je de samenstelling achterhalen van het brood dat je overweegt te kopen? In de rekken, zowel in de supermarkt als bij de bakker, kan je vaak niets anders doen dan te vertrouwen op wat je ziet. Je enige hulplijn om een gezonde en gefundeerde keuze te maken is je eigen deductievermogen, dat soms zonder het te beseffen toch misleid wordt door de benamingen, namen of kleuren van het begeerde brood. Gezien het grote aantal verschillende broodsoorten, zou een beetje hulp bij keuze erg welkom zijn: een lijst met ingrediënten, duidelijke en betrouwbare benamingen ... We moeten echter vaststellen dat dit niet vaak het geval is. De benaming en de ingrediëntenlijst voor los brood ontbreken heel vaak. En daar moet verandering in komen.
Om dit wat duidelijker te maken, leggen we de volgende zaken uit in dit dossier:
- De samenstelling van uw brood
- De verschillende soorten brood waaruit u kan kiezen
- Hoe het juiste brood kiezen
- De prijs
- De hiaten in de wetgeving en onze eisen om jou te beschermen
En natuurlijk verwijzen we u door naar ons dossier over volkoren
Brood bevat in principe een aantal basisvoedingsmiddelen:
- meel van granen of pseudo-granen (boekweit, amarant en quinoa). In het algemeen wordt het gemaakt van gewone tarwe, maar ook van spelt of rogge. En soms van boekweit, gerst, haver of maïs.
- water
- gist of zuurdesem
- zout
Er mogen één of meer van de volgende extra ingrediënten worden toegevoegd: bijvoorbeeld vetstof, tarwegluten, honing, suiker, noten, zaden, druiven, nutritioneel zetmeel, melk, karnemelk, caseïne, maltodextrine, maltose, moutmeel, moutextract en meel van peulvruchten.
Vaak teveel zout
Behalve in sommige speciale broden bevat elke bereiding altijd wat zout. Maar het gebruik ervan is volgens de wet beperkt tot maximaal 2 % zout in de droge stof, wat overeenkomt met 17 gram zout per kilogram bloem. Helaas wordt deze limiet niet altijd gerespecteerd. En zonder enige vermelding van de voedingswaarde op de verpakking, is het moeilijk om het exacte zoutgehalte van het brood te kennen. Het beperken van je zoutinname is echter belangrijk voor je gezondheid. Het is een belangrijke factor om een hoge bloeddruk te voorkomen en bijgevolg ook hart- en vaatziekten en bepaalde nieraandoeningen. De gemiddelde Belg krijgt dagelijks ongeveer 9 gram zout binnen. Dit is drie keer meer dan we echt nodig hebben (3 g / dag). Het is dan ook geen overbodige luxe om het zoutgehalte te kennen van brood, wat toch een alledaags en courant geconsumeerd voedingsmiddel blijft.
De voedingswaarde is sterk afhankelijk van het soort brood
Brood bevat veel stoffen die erg belangrijk zijn voor een gezonde voeding: vezels, vitamine B en mineralen. En sommige soorten brood bevatten veel meer belangrijke stoffen dan andere: alles hangt dus af van het brood dat je uiteindelijk kiest. Volkorenbrood is het gezondste en wit brood de minst gezonde soort. Bruin brood valt er net tussenin.
De voedingsvezels in granen zijn voornamelijk aanwezig in het buitenste deel van de korrel. Net daarom is de keuze voor brood op basis van volkorenmeel zo belangrijk. Onder volkorenmeel verstaan we meel dat de hele korrel bevat, inclusief de buitenkant. Volkorenmeel heeft daarom een hoger gehalte aan voedingsvezels dan bloem.
De soort vezels die in het brood aanwezig is (de niet-fermenteerbare vezels) verhoogt het volume van de darminhoud, bevordert de beweeglijkheid in de darm, zorgt voor een soepele ontlasting, bindt stoffen zoals cholesterol en geeft je sneller een verzadigd gevoel.
Soms worden voedingsvezels aan wit brood toegevoegd om het vezelrijker te maken. In het algemeen gaat het om fermenteerbare voedingsvezels zoals inuline of appel-pectine, die door de bacteriën in de dikke darm worden afgebroken. Tijdens deze afbraak bevorderen de vrijgekomen stoffen de ontlasting en zorgen voor voedsel voor de goede bacteriën in de darm. Op die manier dragen deze stoffen bij aan een gezond immuunsysteem.
Fermenteerbare en niet-fermenteerbare voedingsvezels hebben verschillende effecten, maar beide types zijn belangrijk voor een gezonde darm en goede stoelgang. Sommige witte broden zijn verrijkt met vezels, maar dit alternatief is minder goed voor uw gezondheid als volkorenbrood.
Tarwe is rijk aan vitamine B1, B3, B6 en foliumzuur (vitamine B9-B11). Net als vezels zitten ze voornamelijk in het buitenste deel van de korrel. Volkorenmeel is daarom ook rijker aan vitamine B dan wit meel. Bepaalde ingrediënten maken het mogelijk om een nog hoger gehalte aan vitamines te verkrijgen. Noten bijvoorbeeld bevatten veel vitamine B3, B6 en B8 ; melk zorgt voor een extra dosis vitamine B2.
Brood bevat naast vezels en vitamine B ook een aantal vitamines en mineralen die belangrijk zijn voor de gezondheid: ijzer, koper, magnesium, zink en selenium. Als bij de bereiding van het brood jodiumhoudend zout wordt gebruikt, is brood ook een belangrijke bron van jodium. Bij volkorenbrood is het gehalte aan mineralen ook weer hoger dan brood op basis van geraffineerde bloem.
Het is gemaakt van geraffineerde tarwebloem, dat wil zeggen bloem waarvan de kiem en de zemelen zijn verwijderd om alleen het endosperm te behouden. Daarom wordt dit brood niet aanbevolen. Het bevat minder vezels, vitamines en mineralen dan bruin brood of volkorenbrood.
Wetgeving:Wettelijk gezien is brood dat geen volkorenbrood of bruin brood is, wit brood. Maar er is geen enkele duidelijke definitie. Volgens de wet moet de graansoort worden vermeld, behalve als het tarwe is (de meest voorkomende graansoort).
Voedingsstoffen:
Gegevens van de vzw Nubel
Bruin brood wordt gemaakt van (tarwe)meel dat een product is van de mengeling van volkorenmeel en bloem. Hoe meer volkorenmeel het brood bevat, hoe meer vezels het bevat en hoe beter de smaak. Bruin brood is minder aan te raden dan volkorenbrood, maar het is wel beter dan wit brood.
Wetgeving: Wettelijk gezien is bruin brood, of gedeeltelijk volkorenbrood, een product gemaakt van een mengeling van volkorenmeel en witte bloem.
Voedingsstoffen:
Gegevens van de vzw Nubel
Volkorenbrood wordt gemaakt van volkorenmeel en geeft ongeveer evenveel energie als wit brood of bruin brood. Daarentegen bevat het meer vezels, vitaminen en mineralen.
Wetgeving: Volkorenbrood is altijd een veilige keuze, aangezien de Belgische wetgeving voorschrijft dat volkorenbrood voor 100% gemaakt moet zijn uit volkorenmeel.
Voedingsstoffen:
Gemiddelde van de resultaten van ons onderzoek van oktober 2020
Een meergranenbrood is een mengsel van minstens twee soorten granen (tarwe, rogge, gerst, haver, spelt ...). Het is gemaakt van witte bloem, volkorenmeel of beide.
Wetgeving: meergranenbrood is een ongedefinieerde benaming. Er is geen vaste samenstelling vastgesteld en er zijn dus tal van variaties. Dit soort brood kan "wit", gedeeltelijk volkoren of volkoren zijn.
Voedingsstoffen:
Gemiddelde van de resultaten van ons onderzoek van oktober 2020
Merkbroden worden verkocht in een speciale broodzak met de ingrediëntenlijst (Prokorn, Probody, Synergie, Waldkorn, Vita + ...). Er worden ook meelmengsels verkocht aan bakkers (Campus, Linea, Maya, Puravita ...).
Wetgeving: Wettelijk gezien moeten de benamingen "bruin", "volkoren" en de gebruikte granen (met uitzondering van tarwe) worden vermeld. Vaak wordt echter alleen de naam van het merk of het meelmengsel vermeld.
Voedingsstoffen:
Gemiddelde van de resultaten van ons onderzoek van oktober 2020
Daarnaast vindt u nog andere soorten brood zoals volkoren roggebrood (100% rogge en geen tarwe), speltbrood (gemaakt met speltmeel), zuurdesembrood (voor broden gemaakt met zuurdesem in plaats van gist). We vonden ook brood met nietszeggende benamingen zoals veldbrood, oogstbrood, Tempeliersbrood, abdijbrood ... Dit soort benamingen wordt niet bij wet geregeld. Je vindt er van alles.
Wanneer komt er een volledige aanduiding voor niet-voorverpakte broden? Dit is één van onze eisen en de autoriteiten beginnen hier een standpunt in te nemen. Maar in afwachting van een volledige wet voor brood en de bijpassende controles, kan het heel moeilijk zijn je weg te vinden. Hier zijn enkele goede tips.
Volkoren: een redelijk veilige waarde
Over het algemeen is volkorenbrood of volkoren tarwemeel een gezonde en gefundeerde keuze, dankzij het gebruik van de wettelijke benaming en de bijbehorende samenstellingseisen. Je kunt er dus op vertrouwen, ook als niet alles perfect is.
Benamingen zonder wettelijke basis
Voor alle soorten brood die niet "volkoren" zijn, is de wetgeving onduidelijk. Vele benamingen hebben geen enkele wettelijke waarde. Ze kunnen dan ook op allerlei verschillende producten worden aangebracht. Reken er dus niet op.
Bruin betekent niet volkoren
Donker brood is niet noodzakelijk gezonder. Geroosterde mout (of gemoute tarwe) wordt gebruikt als kleurstof en geeft aan het product een donkerdere kleur. Als je brood aan de bruinere kant is, bevat het waarschijnlijk gemoute tarwe. Daardoor heb je de indruk dat het gaat om een gezonder product. We denken inderdaad vaak dat hoe bruiner het brood is, hoe beter. Dat klopt niet.
Hoe weet je dan of het brood dat je wilt kopen volkoren is of enkel gekleurd met geroosterde mout? Door de lijst met ingrediënten te bekijken, als die voorhanden is. In plaats van te vertrouwen op de kleur, kies je beter voor een brood met als eerste ingrediënt volkorenmeel en in plaats van bloem.
Vraag het aan de verkoper
Brood dat niet-voorverpakt wordt verkocht, heeft bijna nooit een ingrediëntenlijst. Soms staat er een naam of een paar toelichtingen op de schappen of achter de toonbank bij de bakker, maar dat is niet voldoende. Deze informatie geeft vaak weinig prijs over de samenstelling van het brood. Maar net als elk ander soort voedsel, heb je volgens ons het recht om te weten wat u eet.
Als je geen informatie krijgt, heb je geen andere keuze dan de verkoper te vragen om de gewenste informatie. En te hopen dat hij een antwoord kan geven. In de bakkerij kan hij je waarschijnlijk vertellen wat de samenstelling van het brood is. Maar de informatie is soms vaag: de verkoper kent de producten niet altijd even goed als de bakker die 's avonds het brood bakt en overdag weg is. In een supermarkt is dit misschien moeilijker, maar niet onmogelijk.
Soms vind je de ingrediëntenlijst online op de website van de winkel (Delhaize, Panos...)
Volkorengranen hebben prioriteit
Volkorengranen zijn cruciaal voor je gezondheid. Toch eten we niet genoeg volkoren granen. Voldoende volkorengranen eten verlaagt namelijk het risico op hartziekten, bepaalde kankers en diabetes type 2. Het belang van volkorengranen ligt in de consumptie van de hele korrel: de zemelen (kaf), de kiem (het binnenste gedeelte) en het endosperm (het hoofdgedeelte). De meeste stoffen die gunstig zijn voor de gezondheid zitten in de kiem en de zemelen, die een aanzienlijke hoeveelheid voedingsstoffen bevatten. We hebben echter de gewoonte om producten te eten die zijn gemaakt van geraffineerde granen, dat wil zeggen, waarvan alleen het endosperm is bewaard. Voedingsmiddelen op basis van volkorengranen kunnen tot 75% meer voedingsstoffen bevatten dan voedingsmiddelen op basis van geraffineerde granen. Kies dus zoveel mogelijk volkorenbrood.
Een volkorenbrood kost gemiddeld € 3,32 / kg. Maar je betaalt er gemiddeld 15% meer voor bij de bakker (€ 3,31 / kg) dan in een supermarkt (€ 2,84 / kg). De bakker is gemiddeld genomen het duurste verkoopkanaal, maar ook het populairst.
Is het bovendien beter om een klein brood of een groot brood te kopen? In de categorie volkorenbrood koopt de Belg voornamelijk grote broden (van ongeveer 800 g) die gemiddeld € 0,50 / kg (in de supermarkt) en € 0,90 / kg (bij de bakker) goedkoper zijn dan een gemiddeld brood van 600 g. Dezelfde trend wordt ook waargenomen in de categorie meergranenbrood. Hier betaal je gemiddeld € 0,30 / kg (in de supermarkt) en € 0,90 / kg (bij de bakker) meer voor een middelgroot brood dan voor een groot brood. Over het algemeen kunnen we besluiten dat brood met een gewicht van 800 g goedkoper is dan een medium (600 g) of klein brood (400 g).
Uiteraard moet de prijs (per stuk en per kilo) worden aangegeven om de producten te kunnen vergelijken. En toch! De prijs per kilo is te vaak afwezig of moeilijk leesbaar. Er wordt soms geen enkele prijs weergegeven, zelfs niet de prijs per stuk. Nochtans moeten wettelijk gezien deze twee prijzen wel worden vermeld. Uit de bakkerijcontroles van de FOD Economie van de voorbije drie jaar blijkt duidelijk dat de indicatie van de prijs vaak onvoldoende is.
Door het gebrek aan wetgeving rond samenstelling, benamingen en vermeldingen is het vrij logisch dat je niet goed weet welk brood je in handen hebt. We vragen al geruime tijd voor een herziening van het bestaande koninklijk besluit inzake brood. En de FOD Economie is eindelijk met dit proces begonnen. Dus wat verwachten we ervan?
Dat je beter op de hoogte bent van de samenstelling en de hoeveelheid volkorenmeel die in het brood aanwezig is. Daarom vragen we om (op het product en op de website) de volledige ingrediëntenlijst weer te geven met duidelijke vermelding van de verhouding tussen volkoren tarwemeel en geraffineerde bloem en van de voedingswaarde.
Ook moet de naam van het brood een weerspiegeling zijn van de samenstelling (de gebruikte zaden en granen) en moet er een garantie bestaan dat deze in voldoende mate zijn gebruikt. De nieuwe wetgeving in Nederland kan hierbij misschien als inspiratie dienen. Broden worden er gerangschikt in 3 categorieën volgens het gehalte aan volkoren tarwemeel: volkoren (100% volkoren tarwemeel), bruin (de meel bestaat voor minstens 50% uit volkoren tarwemeel) of wit (hoofdzakelijk witte bloem). Deze categorieën moeten worden vermeld in de naam. Ook bij ons zouden dergelijke minimale percentages verplicht moeten worden.
In afwachting van zo’n evolutie moet de bestaande wetgeving op het vlak van benamingen, qua aanduiding van het percentage aan volkorengranen en qua aanduiding van het type granen strikt worden nageleefd. Wat vandaag niet het geval is, ondanks het belang voor de gezondheid. Het gebrek aan duidelijkheid over de instantie die verantwoordelijk is voor deze audits, namelijk de FAVV in het geval van gezondheids- en voedingsclaims of de FOD Economie inzake ingrediënten, leidt tot een gebrek aan doeltreffende controles. Er moet dus een duidelijke verdeling van de bevoegdheden en een strikte controle worden ingevoerd. Alleen dan kan een betere naleving van de bestaande wetgeving worden gewaarborgd.
Tegelijkertijd zetten we onze strijd tegen misleidende etiketten voort. We analyseren regelmatig tal van producten en nemen contact op met de producenten van voedingsmiddelen waarvan we denken dat de verpakking misleidend is. U vindt meer informatie over al deze producten, de acties die we ondernomen hebben en de resultaten van ons werk in ons dossier over de Pinokkio-producten.