Yuka-app: gebruik met mate

Yuka, een mobiele applicatie met meer dan zes miljoen gebruikers, is sinds de lente ook in België verkrijgbaar. Met deze gezondheidsapp scan je barcodes van producten (voeding en cosmetica) en krijg je meteen meer informatie over de samenstelling van het product en de eventuele impact ervan op je gezondheid. Het doel is lovenswaardig: valkuilen ontmaskeren (voornamelijk bij sterk bewerkte voedingsmiddelen), eetgewoontes veranderen en mensen gezonder doen eten. De app is zeker niet zonder verdienste. Ze slaagt er namelijk in om gebruikers - gratis - te doen nadenken over hun consumptiegedrag. 

Veel interesse 

Vóór we aan onze analyse begonnen, deden we via sociale media een kleine, niet-wetenschappelijke steekproef. Daaruit bleek dat tussen de 22 % en 38 % van de internetgebruikers een of meerdere soortgelijke applicaties gebruikt. Interesse is er dus wel degelijk. Mensen gaan zowel in de supermarkt als aan tafel op zoek naar hulpmiddelen die transparantie en traceerbaarheid beloven. 

We kunnen veel oorzaken voor dit onbehagen opnoemen: angst voor ongezonde voeding en voedingsschandalen (dolle koeienziekte, dioxinekippen, lasagne met paardenvlees, fipronileieren, dodelijke kiemgroenten, besmette kindermelk), ongerustheid over de klimaatverandering waarbij de intensieve landbouw en de voedingsindustrie vaak met de vinger worden gewezen, de populariteit van biologische producten waarvan het aanbod explosief is toegenomen, angst voor ziektes (hartproblemen, kanker, dementie) enz.   

Gezondheid is duidelijk een populair thema en applicaties zoals Yuka komen dan ook zeer gelegen.

Tegenstrijdigheden en veronderstellingen

De databank van Yuka is gebaseerd op verschillende bronnen. De meeste zijn wetenschappelijk onderbouwd, andere minder. Yuka maakt gebruik van Open Food Facts (OFF), de Nutri-Score, de EFSA (Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid), het ANSES (het Franse agentschap voor voedsel, leefmilieu en gezondheid en veiligheid op het werk), het IARC (het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek), de biolabels ‘AB’ (Frankrijk) en ‘Eurofeuille (Europa), maar ook van "onafhankelijke" studies en verschillende boeken. 

Het algoritme dat de scores toekent, baseert zich voor 60 % van de eindscore op de nutritionele samenstelling (Nutri-Score), voor 30 % op eventuele additieven en voor 10 % op het biolabel. Het resultaat is een driedelige beoordeling: een score op 100, een kleurencode (groen, geel, oranje, rood) en een waardering (uitstekend, goed, gemiddeld, slecht).

• Yuka baseert zich soms op veronderstellingen (bio is beter, producten met zoetstoffen zijn beter, geur- en smaakstoffen zijn additieven, ...), waardoor de resultaten van het algoritme vertekend kunnen zijn en alternatieven soms onterecht als gezonder worden aangeduid. Biologische olijven krijgen bijvoorbeeld een betere score, ook al bevatten ze veel meer zout dan niet-biologische olijven. En ook al zijn de voedingswaarden van beide producten gelijk, toch wordt de niet-biologische honing (30/100) bestempeld als “gemiddeld”, terwijl de biologische honing (60/100) “goed” scoort. Biologische producten zijn echter enkel verbonden aan een inspanningsverplichting, en niet aan een resultaatsverplichting.
• Wat additieven betreft, past Yuka duidelijk het voorzorgsprincipe toe. Daardoor dreigen ze echter onrust te zaaien. De termen "risico" en "gevaar" betekenen namelijk niet hetzelfde. "Gevaar" is een potentiële bron van schade. "Risico" houdt daarentegen rekening met de blootstelling: het is de waarschijnlijkheid dat het gevaar zich al dan niet zal voordoen. We hebben dus heel wat onsamenhangende elementen ontdekt.
• De beoordeling van de producten is streng en de scores zijn soms stigmatiserend. Alles is namelijk relatief: een product dat "gemiddeld" scoort bij 100 gram, kan bij een consumptie van slechts 5 gram geen probleem opleveren. Een ander voorbeeld: het is niet omdat jouw ontbijtgranen biologisch zijn, dat je ze elke ochtend mag eten. Het is goed dat Yuka afstand neemt van marketing, greenwashing en gezondheidsclaims, maar er is toch een gebrek aan nuance. 
• Het scannen werkt goed en snel, maar doordat gebruikers gezamenlijk kunnen coderen en de gegevensbank aanvullen, ontstaan er een aantal problemen. Wanneer ingrediënten worden vergeten of foutief worden ingevoerd, of wanneer percentages (fruit/groenten/noten) fout worden geïnterpreteerd, dan zal de eindscore niet correct zijn en verliest de app geloofwaardigheid.

Maar ondanks deze goede intenties zijn deze beloftes erg moeilijk waar te maken: het is een utopie te denken dat je op dit moment zo'n score kunt toekennen aan een voedingsmiddel. In de voedingsleer kun je voedingsmiddelen nooit gewoon “goed” of slecht” noemen. Het probleem is dus veel complexer en het antwoord veel genuanceerder, en daar houdt Yuka niet altijd rekening mee. 

Dankzij de invoering van de Nutri-Score op Belgische verpakkingen vorig jaar kunnen consumenten nu al op een eenvoudige en snelle manier betere keuzes maken in de supermarkt. De Nutri-Score geeft een algemene beoordeling van de voedingswaarde van een product in de vorm van een letter. Deze score houdt rekening met gunstige parameters (vezels, proteïnen, fruit, groenten en noten), alsook parameters die best worden beperkt (kilocalorieën, verzadigde vetzuren, suikers en zout). Het hangt producten niet aan de schandpaal, maar koppelt er eerder een indicatie van frequentie aan: producten met het label A krijgen de voorkeur voor consumptie op dagelijkse basis, terwijl producten met het label E eerder voor uitzonderlijke gelegenheden moeten worden gehouden. Wij ijveren er dan ook voor dat de nutritionele informatie voor alle consumenten leesbaarder wordt én dat er een Europese Nutri-Score komt.