Is een zelftest voor darmkanker betrouwbaar?

Waarom verkopen Colruyt en Kruidvat een zelftest voor darmkanker?

Al in maart 2025 kondigde Kruidvat aan zelftests voor darmkanker in het assortiment op te nemen, naar aanleiding van de "internationale maand in de strijd tegen darmkanker", een campagne in samenwerking met de vzw Stop Darmkanker, die het gebruik van zelftests sterk promoten als preventieve zorg. Wij spraken ons destijds kritisch uit over het gebruik van zulke zelftests.

Nu heeft ook Colruyt aangekondigd zelftests voor darmkanker te gaan verkopen in 175 winkels. Volgens de supermarktketen kunnen klanten zo "co-piloot zijn in hun gezondheid". Ook zij verwijzen daarbij naar cijfers van de vzw Stop Darmkanker.

Sinds de getuigenis van strafpleiter Walter Damen, die na deelname aan het Bevolkingsonderzoek de diagnose darmkanker kreeg, schoot de verkoop van zelftests voor darmkanker flink omhoog. Reden te meer om het nut van zulke tests te nuanceren. Wie net als Damen in de doelgroep zit, doet er immers beter aan om deel te nemen aan de gratis screening van de overheid.

Dikkedarmkanker opsporen en voorkomen

Officiële screening is belangrijker dan zelftests

Wij zijn echter niet overtuigd van het nut van deze campagne. Om te streven naar "een wereld zonder darmkanker" zou de vzw Stop Darmkanker er volgens ons beter aan doen om mensen uit de doelgroep (50- tot 74-jarigen) aan te moedigen om deel te nemen aan de gratis officiële screening van de overheid. De deelnamecijfers kunnen immers veel beter. 

Uit cijfers van het Centrum voor Kankeropsporing blijkt dat in 2022 slechts iets meer dan 50 % van de uitgenodigde Vlamingen deelnam aan de screening. In Wallonië en Brussel lag dat cijfer amper op 20 %. De impact op de volksgezondheid zou veel groter zijn als er op dit niveau extra inspanningen werden geleverd.

Hoe werkt de screening op darmkanker in België?

In België is er een gratis bevolkingsonderzoek naar darmkanker, georganiseerd door de overheid. Dit onderzoek richt zich op mensen tussen 50 en 74 jaar, de leeftijdsgroep met het hoogste risico op darmkanker.

De test gebeurt via een staalname van de ontlasting. Dit is eenvoudig en snel thuis uit te voeren met behulp van de gebruiksaanwijzing en het testkit dat wordt meegeleverd. Zodra de test is uitgevoerd, moet het staal per post worden teruggestuurd volgens de instructies in de kit.

In het laboratorium wordt het staal onderzocht op de eventuele aanwezigheid van niet-zichtbaar bloed in de ontlasting. De aanwezigheid van bloed kan wijzen op poliepen of darmkanker.

Dit screeningsprogramma is gebaseerd op wetenschappelijke gegevens en bevat belangrijke elementen zoals de registratie van deelnemers en testresultaten, kwaliteitscontrole, opvolging en evaluatie. Bovendien is deelname aan het onderzoek volledig gratis.

Hoe betrouwbaar is een zelftest voor darmkanker?

Wanneer het over screeningscampagnes gaat, is het belangrijk om de voor- en nadelen zorgvuldig af te wegen. Zo'n campagne is pas zinvol als de voordelen opwegen tegen de nadelen. Denk daarbij aan de kenmerken van de ziekte, de frequentie, de kwaliteit van de tests en de kostprijs. Het komt erop aan een evenwicht te vinden tussen:

• zoveel mogelijk gevallen van kanker opsporen binnen de bevolking;
• onnodige ongerustheid, overbodige onderzoeken en behandelingen vermijden.

Wat is het verschil tussen een zelftest en de officiële screening?

We hebben geen betrouwbare gegevens om de betrouwbaarheid van zelftests van Colruyt, Kruidvat of de apotheek te vergelijken met de officiële screeningscampagne van de overheid.

Wat wel vaststaat, is dat de aanpak verschillend is: de ene gebruikt een kwalitatieve test, de andere een kwantitatieve:

• De overheidscampagne maakt gebruik van een kwantitatieve test, de iFOBT, die de hoeveelheid bloed in de stoelgang meet.
• De zelftests daarentegen zijn kwalitatieve tests: ze geven enkel aan of er al dan niet bloed in de stoelgang zit, ongeacht de hoeveelheid.

Hierdoor bestaat de mogelijkheid dat deze zelftests minder nauwkeurig zijn dan de iFOBT-testen.

Extra risico's voor risicogroep

Bovendien creëren de acties van Colruyt en Kruidvat een parallel screeningscircuit binnen de risicogroep (50-74 jaar), wat niet zonder gevaar is.

Zo kan het gebeuren dat sommige mensen na een afwijkend zelftestresultaat niet de juiste opvolging krijgen. Daarnaast zou het officiële screeningsprogramma deelnemers kunnen verliezen, waardoor de kostenefficiëntie in het gedrang komt.

Tot slot bestaat het risico dat bepaalde kankers niet worden opgespoord en zo door de mazen van het net glippen.

Waarom worden enkel mensen tussen 50 en 74 jaar gescreend op darmkanker?

Het officiële screeningsprogramma voor darmkanker richt zich op mensen tussen 50 en 74 jaar omdat uit onderzoek blijkt dat de meeste gevallen in deze leeftijdsgroep voorkomen. Zowel deze specifieke doelgroep als de keuze voor een tweejaarlijkse screening zijn weloverwogen en beide keuzes volgen de Europese richtlijnen.

Screening bij mensen jonger dan 50 jaar

Recent onderzoek in Vlaanderen heeft nagegaan of het nuttig is om de screeningsleeftijd te verlagen naar 45 jaar. De resultaten tonen aan dat dit momenteel niet nodig is, omdat darmkanker bij 45- tot 49-jarigen aanzienlijk minder vaak voorkomt dan bij 50- tot 55-jarigen. Bovendien zijn deze cijfers sinds 2001 stabiel.

Ben je jonger dan 50 en maak je je zorgen over darmkanker? Bespreek dit dan met je huisarts, zeker als je bepaalde symptomen hebt of een verhoogd risico loopt (bijvoorbeeld door familiale voorgeschiedenis).

Screening bij mensen ouder dan 74 jaar

Bij 74-plussers is er nog geen wetenschappelijk bewijs dat de voordelen van screening opwegen tegen de nadelen.

Het doel van de screening is immers om sterfte door darmkanker te verminderen. Maar sommige vormen van darmkanker groeien zo traag dat ze geen klachten veroorzaken.

Wanneer zo'n kanker toch wordt opgespoord, kan de behandeling (zoals chirurgie, bestraling of zware medicatie) een verhoogd risico op complicaties met zich meebrengen en de levenskwaliteit negatief beïnvloeden.

Stoelgangonderzoek bij dokter is goedkoper dan zelftest

• Heb je symptomen die op darmkanker kunnen wijzen? Neem dan contact op met je huisarts. 

• Heb je geen symptomen, maar overweeg je toch een screening? Bespreek dit met je huisarts om te bepalen of het in jouw specifieke geval zinvol is om het tweejaarlijkse onderzoek voort te zetten.

Indien nodig kan de arts beslissen om een stoelgangonderzoek uit te voeren. Je betaalt dan enkel het remgeld voor het doktersbezoek (tussen 0 en 6 euro volgens officiële tarieven), wat meestal goedkoper is dan een zelftest.

Alles wat je moet weten over darmkanker

Hoe gebruik je een zelftest voor darmkanker?

Als je toch besluit een zelftest te gebruiken, gekocht bij Colruyt, Kruidvat of in de apotheek, dan zijn er een aantal aandachtspunten.

• Zorg voor de juiste begeleiding.
• Besef dat geen enkele test 100 % betrouwbaar is (je kunt zowel een vals negatieve als een vals positieve uitslag krijgen).
• Lees de gebruiksaanwijzing zorgvuldig en vraag advies bij twijfel, bijvoorbeeld aan je apotheker. Uit eerdere ervaringen blijkt echter dat apothekers vaak te weinig informatie geven bij zelftests.

Hoeveel kost een zelftest voor darmkanker?

In maart 2025 lanceerde Kruidvat een promotie op zelftests voor darmkanker. Ze kostten toen € 12,99 in plaats van € 21,29. In grote online apotheken lag de prijs in die periode tussen € 15 en € 20, exclusief verzendkosten. Colruyt verkoopt nu zelftests voor € 9,99.

Wat als je zelftest positief is?

Raadpleeg onmiddellijk je huisarts bij een positieve uitslag. De kans is groot dat hij of zij beslist om een tweede test uit te voeren. Hierdoor moet je niet alleen de zelftest betalen, maar ook het remgeld voor de consultatie. Het argument van Stop Darmkanker dat deze actie de financiële drempel mee zou verlagen, houdt dus geen steek.

Let op: een positieve stoelgangtest betekent niet automatisch dat je darmkanker hebt. Bij een positieve test moet je eerst een colonoscopie ondergaan. Dit onderzoek is veilig, maar niet zonder risico's.

Zelftest verhoogt risico op onnodige onderzoeken

Volgens het Vlaams bevolkingsonderzoek blijkt dat op 100 colonoscopieën gemiddeld slechts 3 mensen effectief darmkanker hebben, terwijl bij 48 mensen één of meerdere poliepen worden vastgesteld. Bij personen jonger dan 50 ligt dit aantal nog lager.

Er ondergaan dus veel mensen een colonoscopie zonder dat er afwijkingen worden gevonden, terwijl het onderzoek op zich wel risico's en kosten met zich meebrengt. Hoe vaker je een stoelgangstest afneemt, hoe hoger het risico op onnodige onderzoeken.

En hoewel een colonoscopie wordt terugbetaald, is ze niet gratis. De kosten hangen af van verschillende factoren, maar in 2023 kostte een colonoscopie gemiddeld € 90 bij een geconventioneerde arts, met verblijf in een gedeelde kamer en een standaardziekteverzekering. Daar komt nog zo'n € 20 bij voor de voorbereidingsdrank, die niet wordt terugbetaald.

Onze conclusie over zelftests voor darmkanker

Wij zien geen meerwaarde voor de volksgezondheid in de verkoop en promotie van zelftests voor darmkanker bij Colruyt en Kruidvat. Bovendien verlaagt ze de financiële drempel voor darmkankerscreening niet, zoals Stop Darmkanker beweert.

• Ben jij tussen 50 en 74 jaar? Dan raden we je aan om in België deel te nemen aan de officiële screeningscampagne van de overheid.

• Val je buiten deze leeftijdsgroep maar heb je twijfels? Raadpleeg dan je huisarts. Zo ben je zeker van kwaliteitsvolle zorg tegen een lagere kostprijs.

Besluit je toch een zelftest te gebruiken? Zorg er dan voor dat je goed begeleid wordt, bijvoorbeeld door hem bij je apotheker te kopen en die om advies te vragen.