Voorbeelden bedenkelijke therapieën

Een overzicht van enkele bedenkelijke therapieën die we tegenkwamen:

• Familieopstellingen
• Paardencoaching
• Holistische wandelsessies
• Groepstherapie "Herstel na Trauma"
• Sofrologie
• Workshop "Verbindende cirkels"
• Museumbezoek om burnout te voorkomen

---------------------------------------------------------------------------------------

1. Familieopstellingen

In Antwerpen stond in de zomer van 2023 de groepstherapie “familieopstellingen” op het programma, ontwikkeld door de omstreden Duitse psychotherapeut Bert Hellinger. Volgens de folder is het doel van deze therapie meer inzicht krijgen in relationele verstrikkingen die problemen veroorzaken. 

Hoe verloopt de therapie?

Onze mysteryshopper had een verkennend gesprek met de psycholoog die deze therapie aanbiedt. Die legde het als volgt uit:

"De groepstherapie duurt acht sessies. Tijdens de eerste sessie moeten de deelnemers een stamboom tekenen van minstens drie generaties. Dat zou belangrijk zijn om zicht te krijgen op problemen die van generatie op generatie worden doorgegeven, zoals je kinderen slaan of echtscheidingen. De rest van de sessies krijgt iedere deelnemer de kans om een familieopstelling te maken.

Als het jouw beurt is, moet je eerst kort iets vertellen over je gezin en je belangrijkste probleem. Dan kies je personen uit de groep die je vader, moeder, broers of zussen, enz. moeten voorstellen (de representanten), en ook een persoon die jou voorstelt. Die moet je op een bepaalde plek in de ruimte opstellen.

De manier waarop je dat doet, en de richting waarnaar de representanten kijken, zou iets zeggen over de onderlinge verhoudingen tussen gezinsleden. Zonder er met jou over te praten, zouden de representanten aanvoelen wat er precies gaande is. Uiteindelijk krijg je de mogelijkheid om de opstelling aan te passen en er eventueel zelf tussen te gaan staan. Dan moet je voelen wat dat met jou en de gezinsdynamiek doet."

Het doel is volgens de folder om de “juiste” plaats te vinden en nieuwe energie vrij te maken …

Wat zegt wetenschappelijk onderzoek?

In 2021 namen onderzoekers de resultaten van de 12 “beste” studies onder de loep waarin deze methodiek werd onderzocht. Daar kun je geen conclusies uit trekken. De kwaliteit van die studies liet te wensen over. Zo hadden de meeste studies geen controlegroep. Dat is problematisch, want dan kunnen verbeteringen het gevolg zijn van factoren die niets met de therapie te maken hebben, zoals het placebo-effect. De studies mét controlegroep vergeleken deelnemers met mensen op een wachtlijst. Ook niet ideaal. Dat kan ons hoogstens leren dat “iets” doen beter is dan niets doen.

Er is vooralsnog dus vrijwel geen bewijs dat deze therapie meer oplevert dan een placebo-effect, terwijl er in onze ogen wél mogelijk wel risico's zijn. Datgene wat de representanten (mensen die je totaal niet kent) invullen voor je familieleden, klopt niet per se. Het lijkt ons niet uitgesloten dat je op basis van hun feedback problemen of conflicten gaat zien die er niet zijn ...

---------------------------------------------------------------------------------------

2. Paardencoaching

In Poperinge vond onlangs het groepstraject “Oog in Oog met een paard” plaats (vijf sessies). Het doel van deze workshop: met behulp van paarden beter leren opkomen voor jezelf en grenzen leren stellen. Één van onze medewerkers nam deel aan de workshop.

Hoe verloopt de workshop?

Onze medewerker vertelde ons het volgende:

“Het overgrote deel van de training leerden we technieken om paarden te laten gehoorzamen. We moesten ze bijvoorbeeld van de ene wei naar de andere leiden. Niet agressief, maar op een vriendelijke manier. Niet gemakkelijk, want paarden doen niet zomaar wat jij wil."

"Als jij gestrest of bang bent, zouden paarden dat aanvoelen en daardoor minder goed luisteren. We moesten dus proberen om rustig te blijven en een stevige houding aannemen die kracht uitstraalt. Zulke oefeningen met paarden zouden zich in het dagelijkse leven vertalen in een vlottere omgang met mensen.”

“Daarnaast deden we ook enkele oefeningen zonder paarden. Zo moesten we elkaar met behulp van een paardenzweep op afstand houden, net buiten onze comfortzone. De psycholoog vertelde over helpende en niet-helpende gedachten en we deden af en toe ook een soort meditatieoefening.”

Wat zegt wetenschappelijk onderzoek?

Wij vonden in de wetenschappelijke literatuur geen enkele degelijke studie terug die aantoont dat werken met paarden mensen assertiever maakt. Ook voor andere indicaties is het nut van paardencoaching of -therapie vooralsnog niet bewezen. Onderzoek naar zogenaamde “equine-assisted interventions” staat nog in de kinderschoenen.

---------------------------------------------------------------------------------------

3. Holistische wandelsessies

In de Kempen kun je in een praktijk waar je ook terecht kunt voor “energetische healing” deelnemen aan wandelsessies. Die worden begeleid door twee psychologen die ook "holistisch" coach zijn. De doelgroep: (jong)-volwassenen die het gevoel hebben dat ze op een kruispunt in hun leven staan. De cursus belooft meer energie, veerkracht en geluk. “Samen pakken we blokkades aan zodat energie weer kan stromen”, meldt de folder …

Wat gebeurt er tijdens deze sessies?

Naast wandelen, staat er ook lichaamswerk op het programma om “trauma’s” die ergens in het lichaam zouden vastzitten aan te pakken, legde de psycholoog aan ons uit. Tijdens de sessies doe je onder meer aan yoga en wandelmeditatie. Je krijgt ook een behandeling genaamd “somatic experiencing” en trauma- en spanningsreducerende oefeningen van David Berceli. Een voorbeeld van die oefeningen: je lichaam hevig schudden om de energie die zogezegd in je lijf gevangen zit los te maken ... 

Het feit dat in deze sessies op het thema trauma gewerkt wordt, baart ons zorgen aangezien de cursus zich helemaal niet specifiek richt naar mensen met een trauma. Het gebeurt soms dat mensen zónder trauma traumatische herinneringen krijgen aangepraat tijdens therapie ...

Wat zegt wetenschappelijk onderzoek?

Het is wetenschappelijk niet bewezen dat trauma’s zich ergens in het lichaam kunnen vastzetten. 

Somatic experiencing is enigszins onderzocht als traumabehandeling bij mensen met post-traumatische klachten (niet de doelgroep van deze cursus). Maar ook in die context zijn de bewijzen voor doeltreffendheid vooralsnog zeer mager.

De Trauma - en Spanningsreducerende oefeningen van David Berceli zouden zogezegd wetenschappelijk onderbouwd zijn, maar dat blijkt niet te kloppen. Degelijke studies naar de doeltreffendheid van deze methode ontbreken. Kritische stemmen bestempelen deze methode zelfs als pseudowetenschappelijk, omdat de achterliggende claims wetenschappelijk geen steek houden.

---------------------------------------------------------------------------------------

4. Herstel na Trauma

Deze groepstherapie in Kalmthout is gericht naar mensen die een traumatische ervaring meemaakten. Je zou tijdens deze behandeling leren hoe je nare gevolgen van trauma kunt loslaten en weer regie kunt nemen over je leven. 

Wat gebeurt er tijdens deze sessies?

Het groepsprogramma bestaat uit twaalf sessies. Elke sessie krijg je voorlichting en spreek je met elkaar over hoe trauma het dagelijks leven beïnvloedt en hoe je dit kunt veranderen, legde de psycholoog uit aan onze mysteryshopper. De rest van de sessie doe je aan trauma-sensitieve yoga. Dat is een zeer zachte vorm van yoga waarin lichaamsbewustzijn, zelfzorg en vrije keuze centraal staan. De yoga zou helpen om spanningen los te laten, voor jezelf te zorgen en vriendschap te sluiten met je lichaam.

Wat zegt wetenschappelijk onderzoek?

De psycholoog vertelde dat haar aanpak gebaseerd is op het gedachtegoed van controversiële psychiater Bessel van der Kolk, auteur van de bestseller Traumasporen. Niet meteen geruststellend, want deze man legt trauma uit aan de hand van achterhaalde theorieën over de werking van de hersenen, zoals de polyvagaal-theorie en de theorie van het drievuldige brein. De arts is controversieel omdat hij onbewezen claims over verdrongen herinneringen verspreidt. 

Yoga kan ongetwijfeld ontspannend zijn en deugd doen, maar de bewijzen dat het een doeltreffende “therapie” is om post-traumatische klachten mee aan te pakken zijn vooralsnog mager. In een recente overzichtsstudie bleek trauma-sensitieve yoga (bijna) geen effect te hebben bij getraumatiseerde vrouwen …

5. Sofrologie

In Waals-Brabant kon je onlangs vijf sessies "sofrologie" volgen om stress aan te pakken. Hier vind je de folder. 

Wat is sofrologie?

Sofrologie wordt soms omschreven als de "leer" van het bewustzijn van de mens. Er zijn volgens de sofrologie drie bewustzijnsniveaus (het ziekelijke, het normale en het "sofronische" bewustzijn). Ontspanning, ademen en bepaalde houdingen zouden leiden tot "sofronisatie". Bereik je dit diepere bewustzijn, dan zou je beter in staat zijn om je angsten los te laten en je emoties te reguleren. 

Je leert in deze cursus verschillende oefeningen om te ontspannen, zoals bepaalde ademhalingsoefeningen. Je leert hoe je die in het dagelijkse leven kunt toepassen. Er staat ook voorlichting op het programma over stress, de waarschuwingssignalen en hoe je er het beste mee om kunt gaan.

Wat zegt wetenschappelijk onderzoek?

Alhoewel sommige sofrologen claimen dat sofrologie een "wetenschap" is, heeft sofrologie niets met wetenschap te maken. De onderliggende theorie blijkt grotendeels speculatief. In tegenstelling tot wat sommigen beweren, is de onderverdeling van de verschillende bewustzijnsniveau’s bijvoorbeeld helemaal niet op wetenschap gebaseerd. Verschillende instanties bestempelen sofrologie als een pseudowetenschap.

In 2020 nam de het Franse Instituut voor gezondheid en medisch onderzoek INSERM sofrologie onder de loep. Op basis van een analyse van alle beschikbare studies, concludeerde het instituut dat de werkzaamheid niet bewezen is. Er zijn ook nog vraagtekens over mogelijke ongewenste effecten.

---------------------------------------------------------------------------------------

6. Workshop "Verbindende cirkels"

In de Kempen kun je de workshop “verbindende cirkels” volgen (tien sessies). Die gaat door in een holistisch centrum en wordt begeleid door een psycholoog en een coach die gespecialiseerd is in alternatieve therapieën, zoals het sjamanisme, reiki en chakraleer (die zouden weliswaar niet op het programma staan). Doelgroep: “voor volwassenen die op zoek zijn naar verbinding, inspiratie en steun. Voor zij die hun innerlijke kracht willen versterken en willen leven vanuit hun authentieke zelf.”

Wat komt er aan bod?

“Een verbindende cirkel is een bijeenkomst waar we in alle vertrouwen en veiligheid kunnen ZIJN, met onszelf en met anderen”, meldt de folder (pdf). “We maken gebruik van meditatie, lichaamswerk, energetisch werk, yoga, ademwerk, rituelen, dans, zang”.

Wat moeten we verstaan onder “energetisch werk”? Veel mensen denken bij het horen van deze term spontaan aan behandelingen zoals Reiki (handoplegging waarbij je zogezegd helende energie kunt doorgeven aan een ander via je handen). Maar zulke alternatieve methodieken komen in deze workshop niet aan bod, legde de psycholoog die deze cursus organiseert aan ons uit. De term “energetisch werk" verwijst in dit geval naar oefeningen waarbij je bijvoorbeeld reflecteert over activiteiten die je energie geven en die energie nemen. De coach die gespecialiseerd is in Reiki en chakra's die deze cursus mee geeft zal zich dus moeten inhouden ...

Gebaseerd op een achterhaald model

Als er daadwerkelijk geen Reiki of chakra's op het programma staan, is dat natuurlijk goed nieuws. Want Reiki werkt niet beter dan een placebo en chakra's bestaan niet. 

Minder positief: de psycholoog liet ons weten dat haar workshop gebaseerd is op het model van Stephen Covey. Dat blijkt een bekende managementgoeroe te zijn die allerhande “tegeltjeswijsheden” en moralistische lessen verkondigt zonder wetenschappelijk bewijs ...

Het Evidence-Based Kompas voor coaching van Poolstok (Vlaams Selectiecentrum voor Overheidspersoneel) noemt dit model “achterhaald” …

---------------------------------------------------------------------------------------

7. "Zintuigelijke" bezoeken aan een museum om burnout te voorkomen

In Waals-Brabant kun je op kosten van de ziekeverzekering en onder begeleiding van een psycholoog en een ervaringsdeskundige vijf keer naar een museum gaan om een burnout te voorkomen. Doelgroep: alle volwassenen

Inhoud van de workshop

Het gaat niet om een cursus, maar om een “ervaringsproces”, legde de psycholoog aan ons uit. Onder begeleiding van de psycholoog en een kunsthistoricus (die ooit zelf een burn-out meemaakte) leer je tijdens deze sessies ervaren wat kunst met jou kan doen. De bedoeling is om weer in contact te komen met jezelf via kunst. Bekijk de folder (pdf).

Geen enkele overtuigende studie

Is het bewezen dat "zintuigelijke bezoeken" (zoals de psycholoog het noemt) aan een museum helpen om burn-out te voorkomen? Wij vonden geen enkele overtuigende studie terug in de wetenschappelijke literatuur die dat aantoont. 

Als "bewijs" voor de doeltreffendheid van deze workshop verwijst de psycholoog naar twee bronnen:

1. Een studie van de Wereldgezondheidsorganisatie die het belang van kunst voor de geestelijke gezondheid zou aantonen. Als we dit nader bekijken, blijkt het te gaan om een zogenaamde “scoping review”. Op basis van dit type van onderzoek kun je geen conclusies trekken over de doeltreffendheid van bijvoorbeeld kunsttherapie. Het doel van deze studie was om een overzicht te krijgen van het beschikbare onderzoek naar de link tussen kunst en mentaal welzijn. 
2. Een project van de stad Brussel en het CHU Brugmann waarbij artsen voorschriften geven om naar een museum te gaan. De resultaten van dit experiment zijn bij ons weten nergens gepubliceerd (we hebben ze opgevraagd, maar niets ontvangen). We kunnen hier vooralsnog dus niets uit concluderen.